کتاب «معماری و آرامش» دستاورد پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات است که توسط محمود ارژمند، بیتا حاجبی و سمیه خانی، پژوهش شده شده است.

این اثر می‌کوشد، حوزه‌اي از معماري را مطالعه کند که به بعضي از شئون انساني تمدنی او برمي‌گردد. بنابراين، به شأن اجتماعي و فردي انسان‌هاي مستقر در معماري آن توجه مي‌کند و چون نخستين حضور انسان در فضاي معماري، در فضاي سکونتي است و اين فضا هنوز هم بزرگ‌ترين و گسترده‌ترين بستر تحقق اين زندگي است، به‌ناچار بيشتر به فضاي مسکوني يا «خانه»، ارتباط آن با «محله»، «همجواري»‌ها و در قالب بزرگ‌تر «شهر»، مي‌پردازد. اين پژوهش، بخشي را مدنظر دارد که بيشتر به محيط و اجتماع و فرهنگ مي‌پردازد و از ميان بسياري از موضوعات، به‌سياق روش علمي، تنها يک موضوع را گزينش کرده و بر آن متمرکز شده است: «آرامش».

در این پژوهش، مؤلفان براي رسيدن به درکی بهتر از موضوع و تأمل در عنصر رضايت بهره‌برداران از خانه، ابتدا سعي کرده‌اند، در قالب پرسش‌نامه‌هايي از ساکنان خانه‌هاي تاريخي، «عوامل عيني» کيفيت فضايي که مي‌تواند پاسخگوي اين نياز باشد را شناسايي کنند؛ سپس با بررسي دوازده نمونه از خانه‌هاي سنتي باقي‌مانده که اکنون به‌نوعي از سوی ساکنان آن استفاده می‌شود، الگوهاي پاسخگو را جست‌وجو نمایند. براي بررسي اوضاع اجتماعي خانه‌ها، به اسناد کتابخانه‌اي و مطالعات ميداني مراجعه کرده‌اند. بخش مهمي از اين پژوهش شامل مطالعۀ ميداني و مصاحبه با ساکنان سابق اين‌گونه خانه‌ها (که اکنون ديگر در آنها زندگي نمي‌کنند) بوده تا بتوان تصويري از کيفيت فضا و زندگي جاري متناسب با فرهنگ آنها در زمان تاريخي مربوطه به‌دست داد و در نهايت با تحليل‌هاي مقايسه‌اي مجموع داده‌ها و يافته‌ها، شاخص‌هاي مربوط را مشخص کنند.

هرچند مصاديق عيني بررسي شده در اين پژوهش، محدود به دوازده خانۀ سنتي باقيمانده از دورۀ قاجار و دورۀ پهلوي اول در اصفهان است، اما مي‌توان از نتايج حاصل، به‌دليل کلي بودن و در برداشتن عناصر مشترک در زندگي همة ايرانيان، به‌صورت کاربردي براي محدودة وسيع‌تري استفاده کرد. اين پژوهش با ترسيم صورتي از زندگي جاري در اين خانه‌ها، به‌تناسب نوع زندگي‌هاي گذشته، برنقش شاخص‌هاي زندگي ايراني که تأمين‌کنندة آرامش فردي و اجتماعي هستند توجه کرده و کوشيده است عناصر مؤثر را شناسايي کند و پيشنهادهايي براي طراحي خانه در زمان معاصر ارائه نمايد.

این کتاب در چهار فصل به این شرح تدوین شده است:

فصل اول: آرامش

فصل دوم: خانه و زندگی

فصل سوم: خانه و اجتماع

فصل چهارم: پیوست‌ها

در فصل نخست، ابتدا مفهوم آرامش از منظر صاحب‌نظران مطالعات طراحي محيط و سپس در آموزه‌هاي اسلامي در دو بخش آرامش معنوي، آرامش مادي و رواني بررسي مي‌شود. در فصل دوم، گزارشي از مطالعات ميداني ارائه و در فصل سوم، «آرامش در خانه» با مفاهيم ديگري که در حوزة پايداري اجتماعي مطرح است، تکميل مي‌شود. پس از مروري بر مباحث مربوط به معماري خانه در «دورة سنتي» و «دورة گذار» و «دورة تجدد» در فصل سوم، بحث اصلي اين پژوهش يعني موقعيت «آرامش» در بستر تاريخي مطرح و بررسي و جمع‌بندي مي‌شود.

کتاب «معماری آرامش» گزارشي تلخيص‌شده از طرحي پژوهشي باعنوان «نقش معماري در افزايش حد بهينۀ تعاملات اجتماعي و آرامش روحي و رواني خانواده‌ها» است که در سال‌هاي ۹۱ ـ ۱۳۹۰ در «پژوهشکدۀ هنرهاي سنتي ـ اسلامي» پژوهشگاه با نظارت ایمان زکریایی کرمانی انجام شده و اکنون در ۲۵۷ صفحه و با قیمت ۱۷۰۰۰ تومان منتشر شده است.