نشست تخصصی ارائه ‏یافته‏های پژوهش «چگونگي بهره‏گيري مطلوب از رسانه‏ها و ابزارهاي نوين ارتباطي براي جامعه اسلامي ايران» روز چهارشنبه 29 اردیبهشت با حضور دکتر اعظم ملایی در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در ابتدای این نشست، دکتر ملایی با اشاره به بیان مسأله این پژوهش، گفت: امروزه گسترش کاربرد ابزارهای نوین ارتباطی مانند اینترنت و رسانه‏های اجتماعی همچون فیس‏بوک، توییتر، وایبر و ... و نیز افزایش اقبال عمومی به دریافت برنامه‏های متنوع از شبکه‏های ماهواره‏ای در جامعه ایرانی به یکی از چالش‏های اساسی برای فرهنگ عمومی کشور تبدیل شده است. بر این اساس تاکنون با تکنولوژی‏های ارتباطی نوین تنها به عنوان ابزار تهدیدکننده ارزش‏ها و فرهنگ ایرانی برخورد شده و راهکارهای سطحی و مقطعی همچون فیلتر نمودن شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک، ممنوعیت استفاده از تلویزیون‏های ماهواره‏ای و مانند این‌ها مورد توجه قرار گرفته است.

پژوهش حاضر برای پاسخگویی به این سؤال اصلی که «چگونه می‏توان از رسانه‏ها و ابزارهاي نوين ارتباطي براي ارائه معارف ديني بهره گرفت؟»، از روش پس‏نگری که یکی از روش‏های آینده‏پژوهی است، استفاده نموده و به بررسی چگونگی استفاده موجود و نیز مطلوب از ابزارهای نوین ارتباطی و راهکارهای تحقق آینده مطلوب پرداخته است.

در ادامه، ملایی گفت: با توجه به موضوع پژوهش، از بین روش‏های مختلف آینده‏پژوهی، روش پس‏نگری برای انجام پژوهش انتخاب شد. پس‏نگری با تصور آینده مطلوب شروع می‌شود و سپس با تعیین قدم‌های لازم برای افزایش شانس رسیدن به آن آینده ادامه می‌یابد. هدف از پس‏نگری آماده ساختن سیاستگذاران و عموم علاقه‏مندان به تصاویر آینده به عنوان یک زمینه برای تصمیم‏ها و شکل دادن به آراء است، به این امید که دانش جدید و ایده‏های جدید ممکن است منجر به شناسایی برخی از آراء جدید شود. برخلاف پیش‏بینی، که روندها را تجزیه و تحلیل می‏کند و به آینده پیش رو می‏نگرد، پس‏نگری چشم‏اندازهای آینده هنجاری را به منظور تهیه استراتژی بکار می‏برد.

در مجموع می‏توان گفت روش پس‏نگری با تعریف اهداف و جهت‏گیری‏های آینده شروع می‏شود و در گام بعدی افرادی که باید این سناریوی آینده را عملی سازند مشخص می‏کند. آینده مطلوب مد نظر این روش نیز معمولاً دوره‏های زمانی 25 تا 50 سال را در بر می‏گیرد.

وی در ادامه گفت: سؤالات اصلی این پژوهش عبارتند از:

- چگونه می‏توان از رسانه‏ها و ابزارهاي نوين ارتباطي براي ارائه معارف ديني  بهره گرفت؟

- الگوی کاربرد فعلی ابزارهای اطلاعاتی و ارتباطی در ایران چیست؟

ملایی سپس ضمن توضیح فصول تدوین‏شده در این پژوهش، بیان داشت: در فصل اول به بیان کلیاتی در خصوص پژوهش از جمله ضرورت اجرای پژوهش، هدف پژوهش و سؤالات اصلی و فرعی پژوهش پرداخته شده است. در فصل دوم، به موضوع جهانی شدن فرهنگ و تکنولوژی‏های نوین ارتباطی پرداخته شده و در فصل سوم، وضعیت موجود و تأثیر جهانی‏شدن ارتباطات و فرهنگ بر دین و هویت دینی ایرانیان مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل چهارم، ترسیم آینده مطلوب در رابطه با نحوه ارتباط صحیح دین و تکنولوژی‏های جدید ارتباطی شکل گرفته و در فصل پنجم، نتیجه‏گیری و ارائه راهکارها و استراتژی‏های لازم برای تحقق آینده مطلوب بیان شده است

ملایی با تأکید بر جهانی‏شدن ارتباطات و فرهنگ، گفت: جهاني‏شدن موجب وابستگي شديد در حوزه ارتباطات و افزايش پيوندها و تعاملات اجتماعي در دل شبكه‏هاي جهاني مي‏گردد كه حاصل اين فرايند كوچك‏شدن‏ جهان‏ و تحقق‏ نظریه «دهكده جهاني» است. جهانی‏شدن ارتباطات و افزایش تعاملات بین‏المللی بین افراد، بیشترین تأثیر را بر فرهنگ افراد و خصوصاً فرهنگ دینی آنها خواهد داشت. جهانی‏شدن، فرایندی است که در صورت عدم مدیریت و برنامه‏ریزی سایر فرهنگ‏ها و تمدن‏های غیر غربی، می‏تواند به یک پروژه برای پیشبرد اهداف و فرهنگ کشورهای قدرتمند غربی تبدیل شود.

وی در ادامه با اشاره به رویکرد علمای دینی در رابطه با کاربرد ابزارهای نوین ارتباطی، بیان کرد: عالمان دینی دو رویکرد کلی مخالف و موافق در رابطه با کاربرد ابزارهای نوین ارتباطی دارند: مخالفان این رویکرد معتقدند که كليه‌ ابزارها و روش‌هاي‌ جديد زندگي‌ كه‌ بر بستر فناوری‌ جديد غرب‌ شكل‌ مي‌گيرد به‌ حوزه‌ «مالانص‌ فيه‌« ارجاع‌ داده‌ مي‌شود و حكم‌ عدم‌ استفاده‌ بر آن‌ بار مي‌شود. از آن سو، موافقان اعتقاد دارند که‌ با اندیشیدن و تدارک برخی تدابیر می‏توان از تکنولوژی‏های نوین ارتباطی سود جست و از آفت‏های فرهنگی و هویتی آن احراز نمود.

ملایی همچنین بیان کرد: کاربرد ابزارهای نوین ارتباطی در ایران به دو گروه کاربردهای مثبت و کاربردهای منفی تقسیم می‏شود. برخی کاربردهای مثبت ابزارهای نوین ارتباطی عبارتند از: اطلاع‏رسانی و ارائه آگاهی درباره اسلام، توسعه مشارکت‏های مفید اجتماعی و مقاومت در برابر تهاجم فرهنگی. برخی کاربردهای منفی این ابزارهای ارتباطی نیز عبارتند از: انتشار و بازدید از مطالب غیر دینی و غیر اخلاقی، تفریح‏های ناسالم و ضد فرهنگ بومی، همرنگی و همنوایی با محصولات فرهنگی غربی و جایگزینی با نهاد خانواده.

ملایی در ادامه با اشاره به راهبردها و استراتژی‏های دست‏یابی به وضعیت مطلوب ابزارهای ارتباطی جامعه ایران در سال 1424، بیان کرد: برای دست‏یابی به وضعیت مطلوب، باید در دو حوزه دولت و جامعه ایرانی، استراتژی‏ها و راهبردهای دست‏یابی به وضعیت مطلوب صورت گیرد. راهبردها و استراتژی‏های حوزه دولت عبارتند از:

-    احیاء و تقویت هویت ایرانی- اسلامی و مبارزه با تهاجم فرهنگی

-    جنبش نرم‏افزاری و ایجاد تغییرات بنیادی در فضای آموزش و تحقیق کشور

-    مهیا کردن زیرساخت‏هاي انتشار و دسترسی به فناوري اطلاعات و ارتباطات

-    گسترش دانش و فناوری فضایی بومی و مؤلفه‏های دولت الکترونیک

-    تولید و صادرات محصولات فرهنگی و هنری و بازاریابی برای آنها

-    نقش پیشرو برای بهبود روابط دیپلماتیک به خصوص با کشورهای اثرگذار جهان اسلام

راهبردها و استراتژی‏های حوزه جامعه ایرانی عبارتند از:

-    شناخت، ترويج و تثبيت سبک زندگي اسلامي و پايبندي به آن برای حراست و جهانی ساختن سبک زندگی اسلامی

-    تربیت کودکان با هویت مستحکم و در ضمن خلاق و نوآور

-    آگاهی و آمادگی نسبت به تهاجم فرهنگی غرب

-    هماهنگی حوزه‏های علمیه در زمینه عوامل انسانی، نرم‏افزار و سخت‏افزار با تحولات روز

دکتر ملایی در پایان سخنان خود، نتایج پژوهش را اینطور بیان کرد:

-    استفاده مفید از ابزارهای ارتباطی جهت اشاعه معارف دینی

-    افزايش دانش ديني مردم و تثبيت خدامحوري و فرهنگ اسلامي در جامعه، با دستیابی به مقام تولیدکننده فناوری‏های ارتباطی و اسلامی کردن محتوا و خدمات این ابزارها

-    ترسيم ظرفيت‏هاي زندگي ديني در عصر حاضر در قالب فیلم‏ها، بازی‏ها و انیمیشن‏های قابل انتشار در تکنولوژی‏های نوین ارتباطی جهت احیاء و تقویت هویت اسلامی و ارائه الگوها و قهرمانان بومی

-    گسترش دانش و فناوری فضایی بومی کشور و اهتمام به تولید و صادرات محصولات فرهنگی و هنری فاخر اسلامی و بازاریابی برای آنها

-    بهبود روابط دیپلماتیک با کشورهای مختلف جهان اسلام، شکل‏دهی به یک مرکز ارتباطات الکترونیک اسلامی برای تقویت اسلام و شکل‏گیری یک بلوک قدرتمند اسلامی در برابر فرهنگ غربی

در پایان نشست نیز پرسش و پاسخ توسط حاضران صورت گرفت. برخی سوالات به شرح زیر است:

سوال: با توجه به وضعیت موجود در جامعه ایران، چند درصد احتمال وجود دارد که ایران به آن جامعه مطلوب در سال 1424 برسد؟

پاسخ: این موضوع بستگی به نوع مدیریت دارد. در سند چشم‏انداز بیست ساله آمده که ایران باید به قدرت اول فناوری در غرب آسیا تبدیل شود. اگر ایران طبق این سند عزم خود را جزم کند و برنامه‏ریزی‏های لازم را انجام دهد، امکان تحقق این موضوع زیاد است.

سوال: درخصوص مرکز ارتباطات الکترونیک اسلامی توضیح بیشتری دهید که کجا باید تشکیل شود و وابسته به کجا باشد؟

پاسخ: به طور طبیعی این مرکز در ایران باید باشد. در عرصه جهان اسلام، چند کشور هستند که داعیه رهبری جهان اسلام را دارند؛ کشورهایی چون عربستان سعودی و یا ترکیه. جمهوری اسلامی ایران هم یکی از مدعیان اصلی رهبری جهان اسلام است. این آینده مطلوبی هم که در پژوهش ترسیم شده است، به طور طبیعی کشور ایران را در مرکز قرار می‏دهد. پیشنهاد ما این بوده که ایران باید در تشکیل مرکز ارتباطات الکترونیک اسلامی و در پیوند دادن ارتباطات الکترونیکی کشورها با یکدیگر، هم در سطح جامعه که تبادل بین شهروندان ایران با شهروندان دیگر کشورهای اسلامی است و هم بین سران کشورهای اسلامی که جدی‏تر و مهمتر است، پیش‏قدم شود. ایران باید پیشتاز تشکیل چنین مرکزی شود و کشورهای اسلامی را از طریق رسانه‏های ارتباطی به نحوی به هم متصل کند که آنها به طور روزمره و تنگاتنگ در جریان مسائل یکدیگر قرار گیرند.

سوال: بعضی از اهداف راهبردی که برای چشم‏انداز ترسیم شده بود به وسایل ارتباط جمعی مربوط نمی‏شد و به محتوای دینی ربط داشت. این اهداف چگونه می‏خواهند محقق شوند؟

پاسخ: در این پژوهش تلاش شده است که تک تک این اهداف را به گونه‏ای معرفی کنیم که اگر ایران در عرصه ابزارهای ارتباطی قدرتمند شد، بتواند از این طریق فرهنگ دینی را گسترش دهد. مهمترین نکته‏ای که در این پژوهش به آن اشاره شده، این است که ایران باید خود به یک تولیدکننده تبدیل شود. به جای اینکه با ماهواره برخورد سلبی داشته باشیم، ایران باید خود فعالانه در این حوزه ورود کند.