نشانه‌خوانی آثار دکتر موسوی‌لر

نشانه‌خوانی آثار دکتر موسوی‌لر

دکتر اشرف السادات موسوی لر:  «طراح باید پیام خود را در قالب طراحی نشان به مخاطب منتقل کند»

نشست تخصصی «نشانه‌خوانی آثار دکتر موسوی‌لر»، نهم شهریور ماه 95 با حضور دکتر اشرف‌السادات موسوی‌لر، دکتر بهمن نامور‏ مطلق و دکتر بهنام زنگی، در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

این نشست در خصوص نقد مجموعه‌‏ای از طراحی‌‏های «نشان» خانم دکتر اشرف‌السادات موسوی‌لر، رئیس انجمن علمی پژوهش‌‏های هنری ایران و عضو هیئت‌‏ علمی دانشگاه الزهرا (س) بود که با حضور منتقدانی همچون دکتر نامور مطلق، نشانه‌شناس و معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و دکتر بهنام زنگی، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس و مدیر مسئول فصلنامه «پژوهش هنر» انجام شد.

در ابتدای این نشست موسوی‌لر ضمن اشاره به آثار ارائه شده در این نمایشگاه اظهار داشت: آثار ارائه شده 20 اثر انتخابی با موضوع نشانه‌‏های فرهنگی، تجاری و خدماتی است که بنا به سفارش مراکز و نهادهای علمی طراحی شده و تنها بر اساس سلیقه هنرمند نیست. وی ضمن اشاره به نشان‏ها به تشریح آن‏ها پرداخت و تصریح کرد: این نشان‏‌ها در واقع نشانگر اهداف و هویت سازمانی هستند؛ چنانچه برخی از این نشان‏ها متعلق‌‏اند به: دانشگاه الزهرا (س)، اولین سمینار زن و ریاضیات، دانشگاه معارف اسلامی در قم، همایش بزرگداشت سلمان فارسی، دانشگاه حضرت معصومه (س) و انجمن علمی پژوهش‏های هنری ایران که در هر کدام اهداف سازمانی در نظر گرفته شده است.

 موسوی‏‌لر رشته گرافیک و گرایش طراحی نشان را وابسته به کل جامعه دانست که در آن، طراح باید پیام خود را به مخاطب منتقل کند.

دکتر بهمن نامور مطلق

«در بررسی آثار عرضه شده عموماً با فرم‏های نرم زنانه روبرو هستیم که در آن ویژگی زنانگی هم نرمی و تکثر داشته و هم مردانگی و وحدت دارد.»

در ادامه این نشست، دکتر بهمن نامور مطلق در مقام منتقد آثار با اشاره به اینکه جامعه ایران، خیلی نقد‏پذیر نیست تصریح کرد: برگزاری چنین نشست‌‏هایی بستر مناسبی را برای ایجاد گفتمان نقد و بررسی آثار هنرمندان فراهم می‌‏سازد. وی در ادامه به جامعه بدون نقد اشاره کرد و گفت: جامعه‌‏ای که نقد در آن جاری نیست، جامعه‌‏ای است که عبرت‌‏انگیز خواهد شد.

نامور‏ مطلق در ادامه با تصریح اینکه متأسفانه نقد در جامعه ما نسبتاً کم صدا بوده، این موضوع را یکی از نقاط ضعف جامعه ایران دانست و برای ارتقای نقدپذیری آن ابراز امیدواری کرد.

نامور ‏مطلق در ادامه درباره واژه نشانه و آیا اینکه اصلاً آثار ارائه شده نشانه هستند به ایراد بیاناتی پرداخت و گفت: متأسفانه یکی از بزرگ‏ترین مشکلات برای بررسی در این حوزه کمبود واژه، چند معنایی بودن و ایجاد سوءتفاهم در واژه‌‏ها است، زیرا «نشانه»، دانش و تعریف خاص خود را دارد و این در حالی است که «نشان» چیز دیگری است. وی با این توضیح خاطر نشان کرد که آثار ارائه شده به نظر وی، نشانه تلقی نمی‏شوند و نشان هستند.

نامور‏ مطلق در ادامه با اشاره به اینکه آشفتگی در واژگان، نشانگر آشفتگی در فکر ، نظر و دیدگاه است که سبب آشفتگی در کنش و رفتار می‏شود، تصریح کرد: تا وقتی که تکلیف خود را با واژه‌‏ها، کلام و بیان روشن نکنیم با هیچ چیز دیگری نمی‌‏توان آن را روشن کرد؛ زیرا زبان، نمایندهْ تفکر، فکر و عقیده است. در این حوزه خیلی آشفتگی وجود دارد و باید حل شود.

نامور‏ مطلق با اشاره به تعبیر خود با عنوان «نشانه‌‏شناسی نشان»، به تعریف «نشان» پرداخت و گفت: نشان، تصویر، نماد یا نشانه‌‏ای است که یک پدیده یا اندیشه را بازنمایی می‌کند و بازنمایی نیز فعالیتی است که چیزی را به وسیله یک تصویر، یک نماد یا یک نشانه محسوس می‌‏کند. این هنرمند در ادامه با اشاره به اینکه نشان‏ه‌ای ارائه شده با تمرکز بر کلیت مکتب فرامتنی مورد بررسی قرار خواهند گرفت، اظهار داشت: این آثار از 4 عنصر نظیر؛ نشانه‏‌ها (آثار)؛ مرجع نشانه‌‏ها (نهادهای علمی)؛ نشان‏‌پرداز (هنرمند)؛ نشان‌‏خوان (مخاطب) تشکیل شده است. وی سپس با اشاره به اینکه در بررسی آثار عرضه شده عموماً با فرم‏های نرم زنانه روبرو هستیم گفت: در این فرم‏‌های زنانه، ویژگی زنانگی هم نرمی و تکثر داشته و هم مردانگی و وحدت دارد.

دکتر بهنام زنگی

«نشان‏‏ساز باید به این توانایی برسد که بتواند انبوهی از مفاهیم را با حفظ قالب‏ها و ضرورت‏های کاربردی در مختصرترین قالب‏ها به نمایش بگذارد.»

دکتر بهنام زنگی

«فرهنگ ایرانی، تمدنی نشان‏ساز است که همواره در حال تولید نشان بوده است.»

در ادامه این نشست، دکتر زنگی ضمن ابراز خرسندی از توجه جامعۀ هنری به حوزۀ نشانه‌‏شناسی و نقد آن تصریح کرد: مدت مدیدی است که در حوزۀ طراحی نشان دچار نقایص جدی و به نوعی انحراف هستیم، چنانچه موضوع «واژه‏‌گزینی» نیز نشان دهنده همین انحراف است که این مسأله نشان‌گر فقر ادبیات ما در این حوزه است. وی در ادامه ضمن ابراز امیدواری که این قبیل نشست‏‌ها بتواند مشکلات این حوزه را جبران و آن را تقویت کند گفت: انجمن علمی پژوهشی‏‌های هنری نیز، کلمة «نشان» را جایگزین کلمه نشانه کرده و مسیر درست را آغاز نموده است تا بتواند این جایگزینی به لایه‌‏های پایین‌‏تر نیز برسد.

زنگی در بخش دیگری از سخنان خود به پیدایش نشان در ایران و آموزش طراحی نشان پرداخت و اظهار داشت: «نشان» محصول «معنا» است. انسان در طول تاریخ حیات تکاملی‌‏اش بیش از هر چیز به نشان و نشان‏‌سازی تمسک جسته است. سرچشمه پدیدار شدن نشان نیز در حیات بشر، نیاز به بیان معنا بوده است. نشان از زمان خلق شدن قوه ادراک بشر در ذهن او، پیش‏‌آگاهی‏‌هایی نسبت به خود محیط و هم‌نوعان تولید کرد و بیان این پیش‌‏آگاهی‌‏ها نیازمند صوَری بود که در طول تاریخ و تکامل خویش نشان نام گرفت. وی افزود: تجربه انسان در ساخت نشان‌‏ها توانست زمینه‏‌ساز ظهور نمادها در قالب تصویر شود. نشان‌‏ها به باورها و انگاره‌‏های انسان، صورت بخشید. هر‏چه قدمت ملت‌‏ها و تمدن‌‏ها در تولید معنا و استمراربخشی آن در تولید بیشتر باشد، تجربه آن‏ها در ساخت و کاربرد نشان آشکارتر است. فرهنگ ایرانی که تمدنی نشان‌‏ساز است، همواره در حال تولید و ساخت نشان بوده است. وی در ادامه گفت: با ورود اسلام به ایران نشان‌‏سازی در ایران به سمت حروف سوق یافت و هنرمند ایرانی، َاشکال حروف را در قالب نشان‏واره‎ها، روح و لطافت بخشید. این ابداع را می‌‏توان ابداع طراحی حروف در ایران دانست؛ اما در مسیر طراحی نشان در ایران باید گفت، نمونه‏‌های نخست آن در صخره‏‌نگاری‏‌هایی که در غرب فلات ایران پراکنده‌‏اند، مشاهده می‏شوند.

وی اظهار داشت: نشان‏سازی در قرن اخیر هر چند به تبعیت از الگوهای غربی جانی تازه گرفته و لباسی نو پوشیده است و نشان‏ها به عاملی برای اطلاع‏رسانی بدل شده‏اند، اما طراح آگاه و اصیل ایرانی می‏داند گوهر مخزن اسرار همان است که بود. زنگی در ادامه سخنان خود افزود: در مسیر اَشکال و عناصر بصری بهترین خمیرمایه‏ها همان نقش‏مایه‏ها و سنت‏های ایرانی هستند که در طی سال‏ها در تمدن ایرانی وجود داشته‏اند. وی اظهار داشت: نگاه پدیدارشناسانه به نشان‏های ایرانی، فلسفۀ وجودی و ضرورت آن را بر ما عیان می‏سازد که طی قرون و هزاره‏ها چگونه منویات و مکنونات خود را در دامن تصویر ثبت و روایت کرده‏ است.

طراح گرافیک امروز، باید عناصر پویا و ایستایی فرهنگ تصویر را بشناسد و با ترجمانی از زبان روز گرافیک که تغییر و تحول جزء ذاتی آن است به بیان خصلت‌‏های نشان‌‏پردازانۀ هنر ایران بپردازد.

زنگی در ادامه گفت: دانش نشان‏‌سازی، چگونگی کشف رابطه بین دال و مدلول را می‌‏آموزد و طراح گرافیک باید توان آن را داشته باشد که با نگاه معمارانه، عناصر بومی را در ساخت نشان به کار گیرد و این بنا را طوری بسازد که مخاطب و بیننده برای ادراک پیام بتواند آن را مهندسی معکوس کند.

وی درباره آموزش طراحی نشان گفت: به رغم ظاهر سادۀ نشان، طراحی نشان که از مختصرترین و خلاصه‌‏ترین پدیده‌‏های گرافیکی است، دارای پیچیدگی باطنی بسیاری است. وی ساخت نشان را به فن سعدی تشبیه کرد و گفت: نشان‏‌ساز باید به این توانایی برسد که بتواند انبوهی از مفاهیم را با حفظ قالب‌‏ها و ضرورت‌‏های کاربردی در مختصرترین قالب‏‌ها به نمایش بگذارد.

زنگی در پایان، ضمن اشاره به ویژگی‌‏های انواع گروه‏های طراح، به بررسی آثار ارائه شده در این نمایشگاه پرداخت و گفت: وقتی آثار طراحان نشان را بررسی می‌کنیم و پیچیدگی آن را در کنار توانمندی‌‏های فردی طراح می‏‌گذاریم با دو گروه مواجه می‏‌شویم: نخست طراحان توانمندی که می‌‏توانند طراحی کنند اما متأسفانه فاقد شناخت لازم در حوزۀ ارتباطی هستند و گروه دوم افرادی که درگیر پژوهش هستند و به مرور از تولید کار هنری فاصله می‏‌گیرند. وی افزود: متأسفانه در رشتۀ گرافیک، آموزش یک دو راهی درست کرده است؛ این دو راهی به شدت به کیفیت تولید هنری در کشور آسیب می‏زند و نتیجه آن است که ما طراحانی که حائز هر دو ویژگی باشند کمتر از تعداد انگشت‏‌های دستانمان داریم. زنگی در ادامه گفت: در طراحی نشان علاوه بر دانش گرافیک، به دیگر دانش‌‏های میان‌‏رشته‌‏ای نیز نیاز است.

در پایان این نشست تفاهم‏نامه همکاری میان «انجمن علمی پژوهش‏های هنری ایران» و «پژوهشگاه فرهنگ،‌ هنر و ارتباطات» به امضای طرفین رسید.

از طریق فرم زیر نظرات خود را با ما در میان بگذارید