تحلیل رپ ایرانی – فارسی از منظر مضامین ارتباطی کانتر هژمونیک (ضدسلطه)

تحلیل رپ ایرانی – فارسی از منظر  مضامین ارتباطی کانتر هژمونیک (ضدسلطه)

نشست تخصصی «تحلیل رپ ایرانی – فارسی از منظر  مضامین ارتباطی کانتر هژمونیک (ضدسلطه)» روز ‏یک‏شنبه ۸ اردیبهشت با حضور دکتر محسن گودرزی، پژوهشگر و مدرس ارتباطات و علیرضا الوندی، پژوهشگر رسانه در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در ابتدای این نشست، دکتر محسن گودرزی به تعریف موسیقی و به ویژه موسیقی رپ پرداخت و گفت: موسیقی وسیله‌ای برای انتقال پیام، عنصر سازنده هویت ملی، وسیله‌ای برای تسهیل تفهیم و تفهم، تهییج عواطف و احساسات و همچنین راهی برای کسب لذت و نمادی اجتماعی است. رپ از اصلی‌ترین گونه‌های پرطرفدار موسیقی خصوصا میان نوجوانان و جوانان است. موسیقی رپ نقش برجسته‌ای در شکل‌گیری «خرده گفتمان‌های جدل‌آفرین» دارد که از طریق آن تابوها و مشکلات اجتماعی به نقد کشیده می‌شود.

دکتر گودرزی با اشاره به موسیقی رپ ایرانی - فارسی، گفت: رپ فارسی در اواخر دهه ۱۳۷۰ شمسی در ایران شکل گرفت و خواننده‌های زیادی در این سبک فعال هستند. موسیقی رپ در ایران با ویژگی‌هایی از قبیل امکان بیان مسائل مختلف، اهمیت متن  نسبت به صدا، زبان ساده، نزدیکی به زبان عامیانه و صراحت در بیان دیدگاه‌ها شناخته می‌شود. رپ ایرانی-فارسی دارای موضوعات متنوع و بسیار گسترده‌اي است که از میان آنها مضامین سیاسی، اجتماعی و اعتقادی بیش از دیگر موضوعات مطرح است.

سپس، دکتر گودرزی واژه‌های هژمونی و کانترهژمونی را اینگونه تعریف کرد: هژمونی  یا سلطه مفهومی انتقادی است که تسلط و نفوذ نظام اجتماعی و اقتصادی خاصی را تبیین می‌کند.  هژمونی ازطریق نهادهای جامعه مدنی همچون رسانه‌های جمعی، کلیسا، مدارس و خانواده اعمال می‌شود. در سوی مقابل، کانترهژمونی  به تلاش‌ها برای انتقاد یا بی‌مصرف کردن قدرت هژمونیک اشاره دارد. به بیان دیگر این مفهوم مقابله و یا مواجهه با وضع کنونی و مشروعیت آن در سیاست است و می‌تواند در فضاهای مختلف دیگر زندگی نظیر تاریخ، رسانه، موسیقی و غیره نیز دیده شود. کانترهژمونی با هدف معرفی جایگزین‌هایی سعی در بیان ایده‌ها، دیدگاه‌ها و ایدئولوژی‌ها دارد؛ مضامینی که الزاماً با گفتمان غالب و جریان اصلی متفاوت است، سعی در تقویت جریان‌های غیراصلی دارد و گفتمان حاکم و نهادینه شده را به چالش می‌کشد.

محسن گودرزی گفت: در تحلیل موسیقی رپ با مضامین سر و کار داریم. مضامینی همچون: مضامین سیاسی، اقتصادی، دینی و اجتماعی – فرهنگی. همه این مضامین با یکدیگر پیوند ارگانیک دارند. برای دستیابی به مضامین مختلف اقتصادی، اجتماعی-  فرهنگی و سیاسی از روش تحلیل مضمون  استفاده می‌شود.

در ادامه نشست، علیرضا الوندی روش و مراحل تحلیل مضمون را تشریح کرد و گفت: تحلیل مضمون دارای سه مرحله است که هرکدام از این مراحل دارای چند گام هستند. مراحل تحلیل مضمون عبارتند از: مرحله اول، تجزیه و توصیف متن که شامل سه گام است: 1. آشنا شدن با متن 2. ایجاد کدهای اولیه و کدگذاری 3. جست‌وجو و شناخت مضامین

مرحله دوم، تشریح و تفسیر متن که شامل دو گام است: 1. ترسیم شبکه مضامین 2. تحلیل شبکه مضامین

مرحله سوم، ترکیب و ادغام متن که شامل گام تدوین گزارش است.

الوندی به نتایج پژوهشی که در این زمینه انجام داده بودند، اشاره کرد و گفت: پس از انجام نظرسنجی اینترنتی درباره رپرهای پرطرفدار ایران، چهار خواننده شامل یاسر  بختیاری ملقب به» یاس»، سروش لشکری ملقب به «هیچکس»، »حمید صفت» محمدرضا ناصری آزاد ملقب به «رضا پیشرو» برای تحلیل مضمون انتخاب شدند. این افراد اصلی‌ترین، پرطرفدارترین و پیشگامان سبک رپ در کشور هستند تا جایی که «هیچکس» را پدرخوانده موسیقی رپ ایرانی می‌دانند.

در این پژوهش، 150 آهنگ این چهار خواننده گوش داده و متن تمام آنها پیاده‌سازی شدند و سپس مضامین این ترانه‎‌ها تحلیل شد.

الوندی با اشاره به نتایج این پژوهش، افزود: بررسی اشعار رپرهای پیشتاز رپ فارسی- ایرانی یعنی چهار خواننده یاس، هیچکس، حمید صفت و رضا پیشرو نشان می‌دهد که اشعار آنها بیشتر بر مضامین اجتماعی- فرهنگی متمرکز است. مضامین سیاسی نیز بیشتر از مضامین اقتصادی از سوی آنها مورد تاکید بوده است. مضامین کانترهژمونیک دینی استفاده شده در اشعار این خواننده‌ها عموماً در حوزه رفتاری از نوع اخلاقی و بیانگر رواج خلق و خوهای ناپسند نظیر حسد، بخل و دروغگویی است.

همچنین بررسی مضامین استفاده شده از سوی خوانندگان رپ فارسی نشان می‌دهد رضا پیشرو و هیچکس به گونه‌ای افراطی به انتقاد از حاکمیت و رویکردهای قانون‌گرایانه آن پرداخته‌اند و مضامین کانترهژمونیک درباره نهادهای حاکمیتی نظیر قوه قضائیه را مدنظر داشته‌اند. مضامین اقتصادی استفاده شده در اشعار این خواننده‌ها نشان می‌دهد که تاکید بر فاصله طبقاتی و تبعیض اقتصادی مورد توجه همه آنها بوده است. فقر و بی پولی نیز از جمله مضامین استفاده شده در اشعار آنها بوده است.

الوندی در پایان سخنان خود گفت: » موسیقی به مثابه مقاومت»، حوزه‌ای از مطالعات فرهنگی است که با استفاده از عناصر و مضامین کانترهژمونیک  (ضدسلطه) معنی پیدا می‌کند. بهره‌گیری از این مضامین امکان شکل‌دهی فرهنگ مقاومت را در برابر مضامین مسلط و قرائت‌های ترجیحی جریان هژمونیک میسر می‌سازد.

یافته‌های حاصل از تحلیل مضمون موسیقی رپ ایرانی-فارسی نشان می‌دهد که این گونه پرطرفدار موسیقی خصوصاً میان (جوانان) را می‌توان موسیقی مقاومتی در نظر داشت، چرا که از مضامین اجتماعی، سیاسی و اقتصادی کانترهژمونیک بهره برده است. مضامین استفاده شده در این موسیقی با قرائت‌های فرهنگ رسمی و نهادی (که از سوی حاکمیت و دولت و نیز رسانه‌های حاکمیتی تبلیغ و ترویج می‌شود) متفاوت است و حوزه‌ای کانترهژمونیک را شکل می‌دهد. این در حالی است که خواننده‌های مطرح رپ فارسی -ایرانی بیش از آنکه از مضامین کانترهژمونیک سیاسی و اقتصادی استفاده کنند، روی مضامین اجتماعی- فرهنگی متمرکز هستند.


از طریق فرم زیر نظرات خود را با ما در میان بگذارید
محمد عیدانی ٠٥ ارديبهشت ١٣٩٩

بخداااا فسم کارشناسان دکترتون قد یه جوون ۲۰ ساله راجب ، رپ اطلاعات نشون ندادند ، البته متاسفانه برای مردم عادی شده اینجور اظهارنظرهای غیرتخصصی ، برای تحلیل رپ فارسی نیازمند کسی بودید که به شکل تجربی ، ورود هیپ هاپ به ایران رو بررسی کرده باشه ، نه کسی که یک مرتبه و طی زمانی کوتاه کلی آهنگ رو گوش کرده و میاد نظرهای واقعا تاسف باری رو میده ،توی این کشور بزرگ آدمهایی هستند ، فعال در هیپ هاپ‌، در رپ و موسیقی و هنر و دلسوزِ کشور ، کاش ازشون کمک میگرفتین ، کاش تو جلسه شرکت میکردن و مطالبه شون رو از خودِ جامعه ی مثلا هنریِ قاطی شده در سیاست میگفتن ... کم هم نیستند ، بعنوان مثال گروه اپیکور ، باندِ موفقی هستند که هم جامعه لیبرالیسم رو نقد میکنند و هم بسیار وطن پرست و تابع قانون کشور هستند ... اما این ها هم که افکار مشابهی با تمثال شما دارند رو هم محروم و فراری میدین با این جلساتی که هیچ نتیجه مثبتی هم نداره