همزمان با هفته پژوهش نشست «اولویت‌های پژوهشی هنر در دوران کرونا در حوزه تئاتر» با حضور دکتر محمدباقر قهرمانی (عضو هیئت علمی دانشگاه تهران) و دکتر بهروز محمودی بختیاری (عضو هیأت‌علمی دانشکده هنرهای نمایشی و موسیقی دانشگاه تهران) دوشنبه ۲۴ آذر ۹۹ و با دبیری دکتر زهرا عبدالله (استادیار پژوهش هنر) به صورت آنلاین برگزار شد.

در ابتدای این برنامه محمد باقر قهرمانی به تاثیر کرونا در حوزه تئاتر اشاره کرد و گفت: اگر به وضعیت اجراها در کشور نگاه کنیم متوجه می‌شویم که بسیاری از اجراها جسته و گریخته انجام شده و جشنواره‌های تئاتر تعطیل شدند. این بیماری، تعطیلی‌ها، وضعیت هنرمندان و رحلت آنها ضربه‌های مختلفی را به بدنه تئاتر جهانی وارد کردند. تا چند سالی که ما درگیر این بیماری خواهیم بود باید خود را برای آن آماده کنیم و مهمترین مسئله، تبدیل این تهدید به فرصت است. آنچه که واضح است این است که تئاتر در مقاطع مختلف توانسته خود را حفظ کند و ادامه یابد اما هنرمندان آن، همانند تئاتر نخواهند بود. به همین دلیل شاید لازم باشد که دولت حمایت از هنرمندان داشته باشد. بنابراین در شرایط بحران فعلی، حفظ شأن و منزلت هنرمندان مقوله مهمی است. درباره مقوله پژوهشی نیز می‎توان گفت که همواره پژوهش، مقوله کم‌هزینه‌ای بوده و اعتبارات کمی سراغ آن آمده است. شاید شرایط حاضر فرصت خوبی برای تخصیص اعتبارات به این بخش باشد. پس از کرونا در زمینه تئاتر با مشکلاتی مثل تولید، حفظ تماشاخانه‌ها و غیره مواجه شدیم. مسئله کرونا باعث شد که به راه‌های دیگری فکر کنیم که از جمله مهمترین آن‌ها مسأله مجازی بودن و پذیرش آن توسط همگان است. لذا در زمینه پژوهش نیز این اتفاق یعنی مشارکت‌های جمع‌گونه پژوهشی می‌تواند بیفتد. یک گردهمایی پژوهشی راحت‌تر می‌تواند اتفاق بیفتد و این مسئله می‌تواند با پیوستن استانها به یکدیگر، گردهمایی پژوهشگران و فعالان عرصه‌های تئاتری رقم بخورد. لذا بدین‌گونه ما می‌توانیم از این شرایط ایجادشده به عنوان یک فرصت استفاده کنیم.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران استفاده از فضای دیجیتال را یکی از راهکارها در گسترش اجراهای تئاتری در شرایط حاضر دانست و اظهار داشت: در این شرایط، استفاده از فضای دیجیتال و همزمانی اجرای تئاتر زنده در فضاهای مجزا، می‌تواند یکی از راهکارهای حفظ و گسترش اجراهای تئاتر باشد. کارهای دیگری از جمله نمایشنامه‌خوانی، تک‌اجراها، جشنواره‌های مونولوگ و معرفی نمایشنامه‌های برتر ایران و جهان می‌توانند از این فضا گسترش یابند. اما همه این کارها نیازمند کمک‌هایی‌ست که دولت‌ها و بنیاد‌ها باید انجام دهند. ایجاد بانک فیلم‌های تئاتری توسط رسانه تلویزیون، فراهم‌کردن زیرساخت‌های لازم برای آشنایی با مطالعات و منابع تئاتری، از قبیل دیجیتالی کردن آن‌ها، از جمله مواردی بود که قهرمانی در ضمن سخنان خود اهمیت آن‌ها را متذکر شد و در پایان هدف تئاتر و هدف پژوهش را حقیقت‌یابی دانست و رسالت پژوهش را کمک به مقوله تئاتر و انسان‌شناسی اعلام کرد.

در بخش بعدی برنامه بهروز بختیاری نیز با بیان اینکه آموزش مجازی در دوران پیش از کرونا هم در برخی از دانشگاه‌ها وجود داشته تصریح کرد: پیش از کرونا آموزش‌های مجازی صرفاً برای مقاطع تحصیلات تکمیلی بود، ضمن اینکه قرار نبود در این سطح گسترده استفاده شود. اتفاقی که در شرایط حاضر باید بیفتد این است که دپارتمان‌های مختلف، پژوهش‌های جدید و گسترده را باتوجه شرایط جدید، انجام دهند و بخش خود را به‌روز نمایند. به‌طور مثال نیاز است که در حوزه مطالعات هنری با توجه به اهمیت مسئله کپی‌رایت و استفاده گسترده از فضای مجازی، مطالعات گسترده‌ای درباره نحوه استفاده از فضای مجازی صورت گیرد یا اینکه لازم است دپارتمان بیمه تحت تحول جدی قرار بگیرد. همچنین باید تئاترهای تلویزیونی ایجاد و تله‌تئاترها و پادکست‌های رادیویی تقویت شوند. به‌طور خلاصه باید در این شرایط به پلتفرم‌های دیگری فکر کنیم. به‌طور مثال اگر رادیو و تلویزیون به‌طور فعالانه وارد این حوزه شوند، در این‌‌صورت قطعاً به کنشگر تئاتر نیاز خواهند داشت و به آن‌ها به طور مرتب  دستمزد خواهند داد. بنابراین یک اقدام عمومی و بسیج‌گونه لازم است که همه بخش‌ها  بیایند و توانایی‌های خود را به منصه ظهور بگذارند چرا که شرایط شرایطی‌ست که به زودی تمام نخواهد شد. بخشی از این اقدام به تکنولوژی و بخش دیگری از آن به توانایی‌های ما در تطبیق با محیط مربوط می‌شود. دنیا در حال تغییر و تحول است و کسانی از این شرایط جان به در خواهند برد که بتوانند تمام خود را با آن تطبیق دهند.

 عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در تکمیل سخنان خود درباره لزوم توجه به ابعاد استفاده از فضای مجازی و چه باید کردها تأکید کرد: پیشنهاد می‌کنم کنشگران حوزه علوم‌تربیتی و مدیریت آموزشی با همدیگر فکری به حال وضعیت امروز و فردای شرایط موجود بکنند و راهکارهای آموزش از راه دور را ارائه دهند. باید کار پژوهشی جدی در حوزه علوم‌تربیتی انجام شود و به ما بگویند آموزش هنر به‌ویژه آموزش هنرهای نمایشی در حوزه مجازی، چه راهکارهایی دارد. همچنین رصد‌کردن فعالیت‌های پژوهشی هنری در جهان از اقدامات دیگری‌ست که آن‌ها باید انجام دهند.

بختیاری در پایان به خلأهای موجود در دسترسی به منابع حوزه تئاتر اشاره و خاطر نشان کرد: محصولات فرهنگی باید در دسترس باشد. چه اشکالی دارد که من بتوانم منابع حوزه تئاتر را به صورت رایگان ببینم و بهتر است که اداره کل هنرهای نمایشی در این زمینه اقدامی بکند و چیزی شبیه یوتیوب که قابل دانلود نیست و فقط پخش می‌کند، ایجاد کند تا بتوانیم برای کلاس‌ها، آموزش‎ها و پژوهش‌هایمان از آنها استفاده کنیم. همچنین ما در حوزه تئاتر، فرهنگ‌ها و رفرنس‌ها به زبان فارسی نداریم. برخی منابع هستند که لازم است ترجمه شوند. علاوه بر این ما به thematic guide  نیاز داریم. در دنیا کتاب‌هایی وجود دارد که می‌گوید کدام داستان‌ها با چه موضوعات مشخصی نوشته شده‌اند. در این زمینه پژوهشگاه‌ها باید فعالیت کنند هم در زمینه ترجمه و هم در زمینه فرهنگ‌ها. بنابراین باید بتوانیم رفرنس‌های اساسی دانشجویان و پژوهشگران را تهیه کنیم و مجموعه‌ای از ترجمه‌های اصلی خود را داشته باشیم که بتوانیم برای نسل‌های آینده به یادگار بگذاریم.

گزارش از: فریبا رضایی