نشست تخصصی «رابطه افراطی‌گری در حوزه معرفتی با افراطی‌گری و خشونت‌های جمعی در جوامع» سوم آذر ۱۳۹۵، با حضور دکتر حسین تدین، در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در ابتدای این نشست، دکتر تدین به موضوع تکفیر در دنیای امروز پرداخت و گفت: تکفیر و جریان تکفیری را از دو منظر می‌توان بررسی کرد؛ یکی از جنبه شقاوت و خون و خون‌ریزی که در عرصه بین‌الملل، متاسفانه شاهد آن هستیم و نمونه‌های بارز آن داعش و طالبان هستند. دیگری از منظر ترور شخصیت است که در ایران، نمونه‌های زیادی از آن را می‌توان مشاهده کرد.

وی در تبیین موضوع ترور شخصیت گفت:  ترور شخصیت را از دو جنبه حقیقی و حقوقی می‌توان بررسی کرد. در این نوع ترور، افراد با زدن برچسب‌هایی نظیر غربزدگی، قشری‌گری، تحجر و ... به دیگران، آنها را طرد و حذف می‌کنند. به عنوان مثال، با زدن برچسب تصوف به عارفی بزرگ، او را از زندگی ساقط می‌کنند؛ یا گاه به استادی که در حوزه مطالعات غرب تحقیقاتی انجام داده است با برچسب غربزدگی، تحقیقات و اندیشه‌های او را زیر سوال می‌برند. این مساله را در حوزه فقه و دین نیزمی‌توان مشاهده کرد؛ گاه با برچسب قشری‌گری و تحجر به فقیه، او را از میدان به درمی‌کنند.

دکتر تدین اضافه کرد: گاه این برچسب‌زدن‌ها، بر اساس ظاهر افراد نیز زده می‌شود به‌گونه‌ای که ظاهرکسی با مدل فکری فردی موافق نباشد، فرد را طرد  و به او برچسب منحرف و یا متحجر می‌زند.

دکتر تدین، به موضوع ترور شخصیت از جنبه حقوقی نیز پرداخت و گفت: این نوع ترور از ترور شخصیت حقیقی فاجعه‌بارتر است. گاهی بر اساس عملکرد فردی عارف‌نما، کل عرفان را زیر سوال می‌بریم؛در حالی‌که باید حیثیت یک مکتب یا یک اندیشه را از حیثیت شارح آن مکتب و اندیشه جدا کرد. چه‌ بسا، شارح و نماینده آن مکتب و اندیشه، آن مکتب و اندیشه را درست نفهمیده باشد. در حوزه دین، این تفکیک بسیار مهمتر است؛ جامعه روشنفکری و دانشگاهی ما بیشتر گرفتار این نوع قضاوت هستند؛ یعنی به محض روبه‌رو شدن به یک نارسایی درحوزه حکومت جمهوری اسلامی ایران، خیلی سریع به ناکارآمدی دین در حکومت و عرصه زندگی حکم می‌کنند.

دکتر تدین درادامه با طرح این سوال که مشکل اصلی کجاست؟ گفت: همه این افراط و تفریط‌ها در عصرحاضر و این نوع ترورها و برچسب‌زدن‌ها، به بحث انسان‌شناسی معرفت بر‌می‌گردد. انسان از سه حوزه معرفتی حس، عقل و قلب برخوردار است. البته حوزه معرفتی قلب، حوزه‌ای است که خیلی به آن پرداخته نشده است؛ درگیری‌هایی که در حوزه روشنفکری و دین وجود دارد، بیشتر برخاسته از عمومیت نیافتن حوزه معرفتی قلبی است.

این دانش‌آموخته دکتری مطالعات اسلامی به موضوع عقل و تقسیمات آن پرداخت و گفت: امروز نه تنها حوزۀ معرفت قلبی شناخته شده وقابل لمس برای افراد عامه و حتی اکثریت نخبگان نیست  بلکه شاهد رد وطرد این نوع معرفت از سوی نخبگان در جامعه هستیم . ایشان با اعتقاد بر اینکه ؛این امر ناشی از سیطره وحاکمیت عقل منکر بر افکار و زندگی  بسیاری از مردم ونخبگان است، اذعان کردند که نگاه دیگری باید به عقل داشته باشیم، عقل را می‌توان به عقل منکر و عقل مسلم تقسیم کرده و پیامد این تقسیم‌بندی، می‌توانیم از عقلانیت انکاری و عقلانیت تسلیمی یاد کنیم. این دو نوع عقل در حیات مادی خود تفاوتی با هم ندارند. تفاوت اصلی آنها در یک حوزه است: خدا را حاضر و ناظر دیدن؛ عقلانیت انکاری حضور خدا را نمی‌پذیرد و نمی‌خواهد احساس کند؛اما عقلانیت تسلیمی بر این باور است که دنیا خالقی دارد و ما همه در محضر خداهستیم.

دکتر تدین در ادامه این بحث در ورای طور حس، به هفت نوع ادارک بشری اشاره کرد و آن را چنین برشمرد:

 ۱. ادراک عقلی: می‌توان فلاسفه مشاء و علوم جدیدمثل جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و ... را در این دسته جای داد.

۲. ادراک نقلی؛محدثین از این دسته‌اند.

۳. ادراک کشفی:از طریق کشف و شهود می‌توان دنیا را کشف کرد. صوفیه ناتمام و باطنی‌ها در این دسته‌اند.

۴. ادراک عقلی ونقلی: عقل و نقل را با هم می‌بینند. متکلمین و فقها در این گروه هستند.

۵. ادراک عقلی وکشفی: اشراقیون در این دسته‌اند و مباحث عقلی و کشفی را با هم دنبال می‌کنند.

۶. ادراک نقلی وکشفی: صوفیه صافیه در این گروهند و نقل و کشف را با هم پیش می‌برند.

۷. ادرک عقلی،نقلی و کشفی: این نوع ادراک که کامل‌ترین نوع ادراک محسوب می‌شود، شامل افرادانگشت‌شماری  در تاریخ اندیشه اسلامی است.از جمله ابن‌عربی، ملاصدرا و حضرت امام خمینی(ره).

دکتر تدین باتبیین این هفت نوع ادارک گفت: افراط، زمانی در جامعه اتفاق می‌افتد که نماینده یکی ازشش ادراک فوق می‌خواهد حوزه‌ دیگری را که دستی در آن ندارد، رد کند و خود را کامل‌ترین نوع ادراک قلمداد نماید.

تدین با بیان اینکه افراط‌ها در جامعه کنونی، مبنای معرفتی دارد، تصریح کرد: اگر می‌خواهیم دربرابر افراط بایستیم باید مبنای معرفتی دیگری تعریف کنیم که بهترین آن مبنای عقل ونقل و کشف است. باید بر این مبنا، معرفتی بنا کرد. دکتر تدین شاخص این نوع معرفت را حضرت امام خمینی(ره) دانست و افزود: اگر خواستار ایجاد تمدن نوین اسلامی درجامعه هستیم، باید الگوی معرفتی عقل و نقل و کشف را در همه حوزه‌های زندگی از جمله حوزه آموزش، جاری کنیم. امام و اندیشه‌های تابناک ایشان می‌تواند اساس مبارزه باافراطی‌گری باشد.

گفتنی است نشستهای تخصصی با موضوع افراط گرایی با همکاری «دانشگاه  مذاهب اسلامی» و در راستای کنفرانس بین‌المللی «علوم انسانی و دینی؛  مبارزه با افراط گرایی» که دی ۹۵در تهران برگزار خواهد شد، تشکیل میشود.