دومین نشست از سلسله‌ نشست‌های «فهم جامعه ایرانی» که با همکاری پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و شورای اجتماعی کشور برگزار می‌شود، با حضور دکتر احسان شاه‌قاسمی، عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، ۴ دی ۹۵ در این دانشکده برگزار شد. در این نشست دکتر شاه‌قاسمی با تشریح مفهوم «جوانی» به‌عنوان مفهوم جامعه‌شناختی، به جنبه‌های مثبت و منفی شبکه‌های اجتماعی مجازی پرداخت.

وی با بیان اینکه موضوع این نشست، شبکه‌های اجتماعی و جوانان است ،گفت :  جوانی را می‌توان برساخت دوران مدرن دانست؛ یعنی در گذشته، افراد از کودکی وارد دوره بزرگسالی می‌شدند و «جوانی» صرفاً به‌ویژگی‌های ظاهری، سلامت و روحیه افراد گفته می‌شد. در گذشته، دوره‌ای در زندگی فرد نبود که در آن یک شخص برای چند‌سال از کار‌کردن معاف باشد و یا چند‌سال با هزینه خانواده یا حتی خود، تحصیل کند. اما از سده نوزدهم با تغییراتی که در سبک زندگی بشر پدید آمد، مفاهیمی مثل فراغت، ساعت کار، تعطیلی آخر هفته و غیره به زندگی بشر امروز افزوده شد و امروزه فراغت را به‌عنوان یکی از الزامات زندگی روزمره می‌شناسیم.

گرچه در دو دهه قبل، این فراغت و شیوه پُرکردن آن به‌معضلی در جامعه ما بدل شده بود، امروزه شبکه‌های اجتماعی چنان جوانان را سرگرم می‌کنند که دیگر بحث نیاز به پُرکردن اوقات فراغت و مهم‌تر از آن، نیاز به سرمایه‌گذاری در این مورد مرتفع شده است. اما، مشکلی که وجود دارد این است که سرگرمی، ذهن را کور می‌کند و خلاقیت را از بین می‌برد. بیکاری، البته نه به‌معنای نداشتن شغل، بلکه به‌معنای زمانی که فرد، کاری برای انجام دادن ندارد، این حُسن را دارد که ذهن را به‌خلاقیت وا می‌دارد، اما شبکه‌های اجتماعی، امروز این موهبت را از جوانان گرفته‌اند.

یکی دیگر از مسائل بسیار مهم درباره جوانان و شبکه‌های اجتماعی، مسئله جنسیت و دوستی با جنس مخالف است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند بخش مهمی از فعالیت‌های جوانان در شبکه‌های اجتماعی با هدف دوست‌یابی انجام می‌شود. اما، این دوستی‌ها می‌تواند در مواقعی خطرناک باشد. یکی از این خطرها، بروز افسردگی است. روابط در فضای مجازی باعث ایجاد آسیب به روابط در فضای واقعی می‌شود و این مسئله به بروز افسردگی می‌انجامد. روابط با جنس مخالف در فضای مجازی معمولا به‌تلخی پایان می‌یابد و این مسئله باعث می‌شود تا کسانی که به دامن این روابط می‌افتند به جنس مخالف، بدبین و کم‌اعتماد شوند. اگر این روابط به دیدار در فضای واقعی منجر شود، اتفاقی که البته دیر یا زود می افتد، ممکن است کاربر جوان شبکه‌های اجتماعی را در خطر شکارچیان برخط(آنلاین) یا زورگیران مجازی قرار دهد. زورگیران مجازی کسانی هستند که تهدید می‌کنند مدارکی از ارتباط خود یا فرد دیگر با قربانی را منتشر خواهند کرد و به‌این‌ترتیب از قربانیان اخاذی می‌کنند. این زورگیران ممکن است پول بخواهند یا اهداف شوم‌تری داشته باشند. در این باره نیاز به آموزش است که متاسفانه در کشور ما این خدمات آموزشی، کمتر به کاربران جوان ارائه می‌شود.

نکته دیگر اینکه در سال‌های اخیر شاهد نوعی سیاست‌زدایی از نسل جوان بوده‌ایم. به نظر می رسد نسل جوان امروز ایران تمایلی به کار سیاسی ندارد و عده زیادی از جوانان به‌جای آرمان‌خواهی سیاسی، به‌دنبال لذت‌جویی و هویت‌سازی شخصی هستند. مواردی از تجمع‌های خودجوش برای اهدافی کاملاً غیرسیاسی را در اخبار شاهد بوده‌ایم. این تجمعات بر خلاف تجمعات قبلی، هیچ آرمان سیاسی ندارند بلکه به‌دنبال یک ساعت «خوش بودن» هستند. با وجود این، می‌توان گفت که شبکه‌های اجتماعی نوع دیگری از سیاسی بودن را ترویج داده‌اند که آن همان قرار داشتن در معرض دائمی اخبار سیاسی است. این ویژگی شبکه‌های اجتماعی را در رفتارهای رأی‌دهی می‌بینیم و حتماً این رفتارها در آینده تکرار خواهد شد.

یکی دیگر از ویژگی‌های شبکه‌های اجتماعی در ایران، فراهم آوردن امکان کار برای جوانان است. جوانان می‌توانند با تدریس خصوصی و یافتن دانش‌آموزان و دانشجویانی که به آموزش نیاز دارند برای خود درآمدی فراهم کنند. اینترنت پُرسرعت باعث شده کار پُر زحمت رفتن به خانه دانش‌آموز از عهده مدرس ساقط شود و او در یک گفتگوی تصویری به دانش‌آموزان در شهرهای مختلف (و گاه در کشورهای دیگر) خصوصی تدریس‌کند.

همچنین عده‌ای از جوانان با خُرده‌فروشی در شبکه‌های اجتماعی درآمد بسیار خوبی برای خود کسب می‌کنند. صفحات پُر‌طرفدار شبکه‌های اجتماعی درآمد بالایی از تبلیغات دارند. عده‌ای از جوانان با خرید لوازم بدون‌استفادة همسایگان و فروش آن‌ها در اینترنت، درآمد خوبی داشته‌اند.

امروز بسیاری از وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌های بازی این امکان را فراهم کرده‌اند که بازیکنان، امکاناتی را که با زحمت و صرف‌وقت تهیه کرده‌اند، به دیگر کاربران بفروشند؛ مثلاً، کاربری که در فیلیپین زحمت زیادی کشیده و سکه‌های زیادی در بازی جمع کرده، می‌تواند این سکه‌ها را به یک کاربر تازه‌کار اما دارای توانایی مالی در هنگ‌کنگ بفروشد. گاهی بعضی نوجوانان با این کار، درآمدهای بالایی برای خود کسب می‌کنند.