نشست «خوداظهاری هویت زنان مهاجر ایرانی در فیسبوک» روز ‏دو‏شنبه ۴ دی با حضور فرحناز باقری مزرعه نوی در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در ابتدای نشست، فرحناز باقری با بیان هدف برگزاری این نشست گفت: شروع هر پژوهشی، مسئله‌ای است که برای پژوهشگر بوجود می‌آید  و مسأله این پژوهش، سندروم مهاجرت است. منظور از سندروم مهاجرت این است که در حال حاضر عده زیادی در این فکر هستند که از ایران مهاجرت کنند. شاید این میزان اشتیاق به مهاجرت از ایران برمی‌گردد به تصویری که از مهاجرت مخابره می‌شود؛ این تصویر ممکن است که با واقعیت موجود متفاوت باشد. در واقع هدف اصلی از این نشست، این است که ببینیم چه تصویری از مهاجرت مخابره می‌شود و در دل این تصویر، این را دریابیم که کدامیک از ابعاد هویت بیشترین تأثیر و کدامیک، کمترین تأثیر را پذیرفتهاند.

باقری با اشاره به انتخاب فیسبوک به عنوان رسانه مورد بحث در این پژوهش گفت: فیسبوک، به چند دلیل برای این پژوهش انتخاب شد: اول اینکه فیسبوک در صدر شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار خارج از کشور است. دوم، رسانه‌ای است که کاربرد نوشتاری دارد و کاربر در آن وارد دیالوگ می‌شود. سوم اینکه معمولاً افراد صفحه‌های اجتماعی خود را به یکدیگر لینک می‌دهند و چهارم، قدرتمند بودن شرکت فیسبوک است.

سپس وی گفت: نظریه مورد استفاده در این پژوهش، نظریه بازنمایی است. منظور از بازنمایی، آن ساختی است که از سوی رسانه‌های جمعی به واقعیت داده می‌شود و در ارتباط مستقیم با هویت است. در این پژوهش، بازنمایی در خدمت مفهوم خوداظهاری قرار گرفته است. خوداظهاری می‌تواند به دو صورت باشد: ۱. خودِ تصویری است که مهاجر، از مهاجرت مخابره می‌کند۲. بازنمایی‌هایی است که پیش از مهاجرت در ذهن او شکل گرفته و حالا با آنها مواجه می‌شود.

باقری با اشاره به چگونگی انجام این پژوهش گفت: برای انجام این پژوهش، دو دسته نمونه‌گیری انجام شده است. برای پیدا کردن خانم‌هایی که خاطره‌نویسی می‌کنند، از نمونه‌گیری گلوله‌برفی استفاده شده و برای خاطره‌هایی که بتوان از دل آنها داده‌ای را استخراج کرد، نمونه‌گیری   هدفمند انجام شده است. در نهایت، ۴۲ خانم انتخاب شدند که دارای ویژگی‌های یکسان بودند؛ از جمله اینکه آنها بیشتر از یک سال بود که مهاجرت کرده بودند و اینکه در صفحه فیسبوک خود فقط به بارگذاری موسیقی و عکس اکتفا نکردند و در آن، خاطره‌نویسی  هم انجام داده‌اند و صفحه آنها نیز در معرض دید عموم بوده است.

در ادامه، باقری به بیان تجزیه و تحلیل داده‌ها پرداخت و افزود: از تجزیه و تحلیل خاطره‌های این زنان، یک سری مفاهیم استخراج شد. این مفاهیم عبارتند از: تِروما، جهان اخلاقی، اسطوره مهاجرت، بی‌‌پروایی، دغدغه‌های فمنیستی، سه‌گانه مهاجر-خانواده، انگاره‌های فرهنگی، انگاره‌های جغرافیای، انگاره‌های سیاسی و ناسیونالیسم. منظور از تِروما، تجربه ناخوشایند و حزن‌آور برای فرد است. در این پژوهش، تِروما، احساس نه چندان مثبتی است که بواسطه مهاجرت در فرد ایجاد شده و یا حداقل به نظر می‌رود که با آن مرتبط است.

مفهوم تِروما دارای سه مقوله تنهایی، نوستالژی‌گرایی و بی‌سرزمینی است. مقوله تنهایی مربوط به روابطی است که در ایران شکل گرفته و امروز دیگر از دست رفته است و یا عدم امکان برقراری رابطه‌هایی با کیفیت رابطه‌های قبل از مهاجرت است. در نوستالژی‌گرایی، فرد سوگواری همیشگی برای گذشته‌ از دست رفته را دارد. بی‎‏سرزمینی، احساس عدم تعلق به دو کشور  مبدأ و مقصد است. مفهوم جهان اخلاقی نیز دارای مقوله‌هایی مانند مبارزه با نژادپرستی، صلح‌دوستی، اخلاق‌گرایی و هم‌ذات‌پنداری با دیگر مهاجران است.

وی با اشاره به مفهوم اسطوره مهاجرت گفت: این مفهوم نیز دارای مقوله‌هایی چون منِ موفق و منِ شاد، است. منِ موفق، بازنمایی موفقیت اما با یک تعریف ساده‌تر است و منِ شاد نیز به معنی شاد زیستن در سرزمین مقصد به واسطه‌ نوع نگاه ساده‌تر به ابزارهای خوشی و شادمانی و فراوانی ابزارهای شادی که توسط سیاست‌مداران کشور مقصد، فراهم شده است.

باقری در ادامه افزود: مفهوم انگاره‌های فرهنگی دارای مقوله‌های خودکم‌بینی ملی، ارزش‌سازی، وفاداری به سنت‌های ایرانی و هویت قومی است. خودکم‌بینی ملی بدین معنی است که مهاجران ایرانی نه‌تنها علاقه‌ای به تشکیل جزیره‌های فرهنگی ندارند، بلکه تمایل دارند که از یکدیگر فاصله بگیرند. در وفاداری به سنت‌های ایرانی، مهاجران معمولاً به سنت‌های فرهنگی وفادار هستند و این وفاداری نشأت گرفته از علاقه آنها به سرزمین مادری‌شان است. مهاجران، زنده نگه داشتن سنت‌ها را نوعی ادای دین به کشور خود می‌دانند.

فرحناز باقری در پایان به مفهوم ناسیونالیسم اشاره کرد و گفت: در مفهوم ناسیونالیسم، مقوله پیگیری اخبار ایران و احساس تعهد به ایران وجود دارد. کوچک‌ترین اخبار ایران از دید مهاجران پنهان نمی‌ماند و هر خبری که در داخل صدا کند آنها را نیز درگیر خواهد کرد. همچنین، بی‌تفاوت نبودن در مقابل آنچه در ایران اتفاق می‌افتد، می‌تواند نشانه‌ای از احساسِ تعهد مهاجران نسبت به سرزمینِ مادری‌شان باشد.

مشروح مطالب مطرح شده در این نشست تخصصی، در  آینده نزدیک از طریق همین سایت انتشار خواهد یافت.