سومین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی «سواد رسانه‌ای و چالش‌های پیش رو در ایران» با عنوان «سواد فضای مجازی و الزامات سیاستگذاری فرهنگی در ایران» با سخنرانی دکتر محمدصادق افراسیابی (مدرس دانشگاه و پژوهشگر سواد رسانه‌ای)، سه‌شنبه ۱۵ مرداد ماه ۹۸ در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

دکتر افراسیابی در ابتدای سخنان خود با اشاره به رویکرد سواد رسانه‌ای گفت: سواد رسانه‌ای از رویکرد نقادانه برآمده که نگاه انتقادی آن، رویکرد برنامه‌ریزی و سیاستگذارانه ندارد و این رویکرد فاقد یک نگاه ایجابی‌ست.

او در ادامه به تشریح وضعیت کنونی در این زمینه پرداخت و اظهار داشت: امروز در فضایی هستیم که رسانه‌ها ما را احاطه کرده‌اند. انگاره‌سازی یکی از مهم‌ترین مسائلی‌ست که رسانه‌ها از طریق انگاره‌ها، تصویر و تصور ذهنی ما را نسبت به واقعیت‌های موجود شکل می‌دهند. پس در دنیایی زندگی می‌کنیم که تصاویر، کلمات و صداهای قدرتمند ما را احاطه کرده‌اند؛ مسأله‌ای که یونسکو در سال ۱۹۸۲ آن را مطرح کرد. در عصر اطلاعات و ارتباطات با وجود وسایل ارتباطی نوین به‌ مراتب بیشتر از گذشته خانواده و فرزندان تحت‌تأثیر رسانه‌های نوین هستند. بنابراین بهترین راه برای حفظ استقلال فرهنگی و اینکه بتوانیم هویت مستقل فرهنگی خود را داشته باشیم، اجتناب از انفعال، بهره‌مندی از تفکر نقادانه، افزایش توانایی کنشگری و افزایش سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی‌ست.

این پژوهشگر هم‌چنین  به تعریف «سواد رسانه‌ای» پرداخت و در توضیح آن تصریح کرد: سواد رسانه‌ای دانش و مهارت و توانایی‌هایی‌ست که ما برای استفاده و تفسیر رسانه‌ها به آن نیاز داریم. اولین‌بار مارشال مک لوهان در کتاب «درک رسانه» واژه سواد رسانه‌ای را به کار برد و اعلام کرد زمانی که دهکده جهانی تحقق پیدا کند، انسان به سواد جدیدی به نام سواد رسانه‌ای نیاز پیدا خواهد کرد. امروز آقای محسنیان‌راد از عنوان دیگری به‌نام «بازار جهانی پیام» یاد می‌کنند و معتقدند ما از دهکده جهانی عبور کرده‌ایم و وارد دوره جدیدتری شده‌ایم که با comunityها و comunicatorها، «ارتباط‌گران حرفه‌ای» و «ارتباط‌گران آماتور» روبرو هستیم. عصری که ارتباط‌گران آماتور نیز مانند حجره‌داران قدیمی می‌توانند به‌گونه‌ای عمل کنند که در ارتباط با مخاطب بتوانند نقش ایفا کنند. در این مرحله است که موضوع سواد رسانه‌ای از اهمیت ویژه‌ای برخوردار خواهد شد. چون تا دیروز خود رسانه، حرفه‌ای عمل می‌کرد و در تولید محتوا سعی می‌کردند که بتوانند ذهن مخاطب را مدیریت کنند اما امروزه آن حرفه‌ای‌گرایی هم وجود ندارد. رسانه‌ها در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، زردتر شده‌اند که در این فضا آسیب‌‎ها نیز جدی‌تر می‌شوند، چون به‌دنبال به‌همراه کردن مخاطب به هر قیمتی هستند؛ مسأله‌ای که با نقض اخلاق کاربری نیز همراه خواهد بود.

افراسیابی در اشاره به رویکردها و ابزارهای مورد نیاز برای تغییر یا بهینه سازی الگوی استفاده از فضای مجازی اذعان داشت: در فضای نامحدود مجازی نیازمند ایجاد یک فضای مجازی سالم، مفید و امن هستیم تا خانواده ها بتوانند به آن اعتماد کنند. این امر از طریق فیلترینگ امکان پذیر نیست بلکه از طریق نشانه گذاری فضای مجازی ممکن است. او ادامه داد: توجه به نشان شامد در فضای مجازی مصداق الفبای سواد مجازی است و لازم است معلمان سواد رسانه‌ای، اساتید دانشگاه‌ها و رسانه‌های جمعی شامد را شناخته و ضرورت بی‌اعتمادی به رسانه‌های مجازی فاقد نشان شامد را به تمامی گروه‌های جامعه آموزش دهند. وی افزود: لازم است سواد رسانه‌ای، اطلاعاتی و دیجیتال مردم افزایش یابد تا بتوانند به مخاطب فعال تبدیل شوند و خود دارای قدرت گزینش‌گری شوند. چراکه هر رسانه مجازی شامد‌داری برای هر طیف مخاطبی مفید نیست و هنوز شامد نتوانسته است در خصوص رژیم مصرف ایفای نقش کند.

گزارش از: فریبا رضایی

گزارش تصویری