مواجهه با کرونا-6

کرونا و لزوم بازاندیشی در سیستم‌ها و عادت‌های غذایی در جهان

علیرضا حسن‌زاده عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری
کرونا و لزوم بازاندیشی در سیستم‌ها و عادت‌های غذایی در جهان

بی‌شک می‌باید از قومی و نژادی‌کردن بحران‌ها در سطح جهان پرهیز کرد اما ظهور کرونا در جهان مدرن می‌تواند با دعوت از تمام جوامع انسانی در بازاندیشی نسبت به سیستم‌های غذایی و عادت‌های آن همراه شود. جهان پیشرفت زیادی کرده اما دانش بومی از جمله هنر طبخ غدا و دانش فرهنگی آن رو به فراموشی نهاده است.

یکی از رهاورد‌های مهم انسان‌شناسی در جهان، موضوع و مفهوم مثلث طباخی است. کلود لوی اشتروس نشان داده است که رشد تمدنها و فرهنگها با «توان فرهنگی» آنان در شکل «تولید غذا» ارتباطی معنادار و نزدیک دارد. این همان نکته‌ای است که نوربرت الیاس هم به نوعی دیگر به آن پرداخته است و آن رشد فرهنگها و تمدنها با تغییر یا بهبود عادتهای غذایی‌شان است. برای مثال استفاده از قاشق و چنگال به‌جای دست یا شستن دست پیش از خوردن غذا یا نگرفتن بینی در هنگام خوردن و تناول از نظر الیاس، پیشرفت تمدنهای بشری را در گذر زمان نشان می‌دهد.

از سوی دیگر آنچنان که مری داگلاس و اشتروس به ما نشان داده‌اند غذا یکی از مهمترین حیطه‌های تابوها و هنجارها است. طبقه‌بندی چیزهایی که می‌شود خورد و نمی‌شود خورد. کدام حیوانات و کدام بخش از بدن آنها  قابل خوردن است و کدام نیست. در اینجا مفهوم ورود آلودگی به بدن از طریق آنچه می‌خوریم به‌شدت مطرح است. مفهوم غذای حلال و حرام در دین اسلام و یهودیت و غیره با تأکید بر چنین امری شکل گرفته است. نمادپردازی غذا آنقدر مهم بوده که به قول مارگارت مید مبنای نمادپردازی رفتار جنسی هنجارمند شده است. در جهان‌بینی زرتشتی آلودگی‌هایی که به بدن وارد می‌شوند باعث بیماری و مرگ می گردند.


بر مبنای نظریه طباخی،  شیوه پختن یا استفاده از آتش در برابر خام خواری قرار دارد. این شیوه که به قول نجف دریابندری در کتاب مستطاب آشپزی، شیوه غالب فرهنگ ایرانی و مکتب غدایی آن است، نشان می‌دهد که برای نمونه ایرانیان به‌طور عمده از خام خواری پرهیز کرده‌اند. ایرانیان حتی در مورد غذاهایی چون کله‌پاچه که روشنفکران ایرانی آن را نکوهش کرده‌اند به‌شدت از شیوه پختن مواد مورد تناول استفاده می‌کنند.

اکنون با ظهور بیماری کرونا و ریشه آن در ارتباط میان انسان و حیوان و شیوه‌های تناول باید در مورد طبقه‌بندی مواد خوردنی و شیوه‌های خوردن آنها به بازاندیشی پرداخت و مردم جهان را به تاملی دوباره دعوت نمود. باید پرسید چه باید خورد و چگونه باید خورد؟ ایرانیان که به گواه متخصصان تغذیه در جهان یکی از غنی‌ترین مکاتب و سیستم‌های خوراک و غذا را در جهان دارند در کنار کشورهای مهم دیگر در این حوزه چون هند ، ترکیه و ...باید طلایه‌دار این بازاندیشی در جهان باشند.



از طریق فرم زیر نظرات خود را با ما در میان بگذارید