رویکرد گفتمانی به زایش کودکی در دنیای مدرن عنوان مقاله‌ای که در آخرین شماره فصلنامه علمی «مطالعات فرهنگ- ارتباطات» (زمستان 1399) منتشر شده است. نویسندگان این مقاله با بیان اینکه تجربیات بزرگسالان از کودکی‌شان از تجربۀ کودکان امروزی متفاوت است، این پرسش را مطرح می‌کنند که کودکی از گذشته تا امروز چه تحولاتی را پشت سر گذاشته است؟ آنها تاکید می‌کنند دغدغۀ اصلی این مقاله پرداختن به ابعاد مختلف این پرسش از منظر فوکو، نظریه‌پرداز تحلیل گفتمان انتقادی است.

فوکو به دیوانگی، بیماری و زندان پرداخته است، اما آیا کودکی به‌صورت جسته‌گریخته در آراء و مکتوبات او دیده نمی‌­شود؟ به همین دلیل سعی شده است تا از شیوۀ مسئله‌سازی فوکو در راستای بازسازی جایگاه کودکی بر مبنای رویکرد تحلیل گفتمان فوکویی استفاده شود.

رویکرد تحلیل گفتمان علاوه بر اینکه نظریه قلمداد می­‌شود به‌مثابۀ روش نیز می­تواند تحقیقات را روش­مند سازد. دو سنگ بنای تحلیل گفتمان فوکویی را طرد و تاریخیت تشکیل می­‌دهند. در دوره‌­های مختلف تاریخی؛ پیشامدرن، مدرن و پسامدرن، طرد کودکان از امور عقلاء که در اینجا بزرگسالان جامعه هستند، اشکال متفاوتی به خود گرفته است.

در دورۀ پیشامدرن، کودکان معمولاً بزرگسالانی کوچک بودند که در همۀ امور دخالت داده می‌­شدند. در نظام دانایی مدرنیته مبتنی بر ایدئولوژی روان‌شناسی رشد پیاژه، مفهوم کودکی و مقتضیات آن اعم از اجبار در ورود به مدرسه و طرد از دنیای بزرگسالان به شیوه‌­های مختلف برجسته شد. طرد کودکان در نظام دانایی دورۀ پسامدرن، دگردیسی دیگری پیدا کرده است. در نظام دانایی پسامدرنیته به سبب اتفاقاتی که در دنیای ارتباطات و توسعه اتفاق افتاده است، کودکان بسیار سریع‌تر از دورۀ مدرن، کودکی خود را پشت سر می­گذارند و وارد دنیای بزرگسالی می‌­شوند. این روایت فوکویی از کودکی نشان می­دهد که کودکی اتفاقاً مفهومی که ریشه در گذشته داشته باشد، نیست و ساخته و پرداختۀ دوران مدرن است.

این مقاله بر آن است با ارائه نوعی صورت‌بندی از پروبلماتیک گفتمان امکان طرح موضوعی چون زایش کودکی را از منظر گفتمانی فراهم آورد. این نوشته ادعایی محدود و متواضعانه دارد زیرا به‌رغم تمام تلاش خود برای توجیه گفتمانی بودن مقوله کودکی بر این نکته آگاه است که روایت گفتمانی از زایش کودکی در دنیای مدرن فقط یکی از روایتهای ممکن در این زمینه است و علاوه بر این روایت فوکویی از گفتمان نیز فقط یکی از روایتهای موجود از گفتمان است. باید به همه این نکات این را هم افزود که با همه درستی و مناسبت روایت زایش کودکی در چارچوب گفتمان فوکویی ممکن است در شرایط اجتماعی تاریخی ما روایتی ناسازگار از کار درآید.