پنل ششم همایش مسجد و نظم اجتماعی با عنوان «مسجد اجتماعی و فرهنگ نوجوانی» با مدیریت عبدالکریم خیامی (عضو هیئت‌علمی دانشگاه امام صادق (ع)) و دبیری مهدی عباسی (دکترای جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی) یکشنبه 20 اسفند 1402 در دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد. کمال خداداده (رئیس ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد کشور)، فرزانه فخریان (مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در امور کودک و نوجوان) و زهرا محسنی‌فرد (دکترای جامعه‌شناسی فرهنگی) از اعضای این پنل بودند. 

در این پنل، علیرضا پهلوان‌شریف و رضا امینی هرندی به ارائه مقالات خود با عناوین «تعامل مسجد، کودک و نوجوان: شناخت وضع موجود، طرح‌هایی برای بهبود» و «نظریه سیاسی مشارکت فرهنگی-اجتماعی نواجوانان در مسجد» پرداختند.

عبدالکریم خیامی در این پنل به برخی واقعیت‌های دوره نوجوانی اشاره و عنوان کرد: ما در فهم نوجوانی در ایران به‌شدت دچار فقر کلیت‌گرایی هستیم. یعنی نوجوان را از تمام نسبت‌هایش جدا و سپس مطالعه می‌کنیم که این درست نیست. دوم اینکه عمدتاً نوجوانی را می‌سنجیم و در ارائه نمودارها معمولاً توفیق داریم اما زمانی که می‌خواهیم وارد جهان ذهنی نوجوان شویم، دچار فقر می‌شویم. همچنین در حوزه نوجوانی، روانشناسی‌زده هستیم. ما در ایستگاه روانشناسی مانده‌ایم و نمی‌توانیم از این ایستگاه به اندازه کافی برای شناخت نوجوان، پرتوافکنی کنیم. لذا لازم است از تحلیل‌های تک‌بعدی در شناخت نوجوان عبور کنیم. کارکردگرایی و حرکت‌نکردن به سمت مطالعات فرهنگی و گفتمانی، نقص بعدی ما است که باید فکری برای آن شود.

حال با توجه به این واقعیت‌ها؛ اگر بپذیریم که خودشناسی مشارکتی یا بازتابی، یکی از ویژگی‌های اصلی نوجوان است، مسجد باید در این بخش حضور داشته باشد و به نوجوان بازتاب دهد کیست. اگر مسجد می‌خواهد کار تربیتی کند، باید در این ایستگاه مرتب از نوجوان کنش بگیرد و به او واکنش نشان دهد. ما در مسجد باید برای نوجوان که دنبال بروز و نمایش خود است، امکان بروز فراهم کنیم وگرنه دیگران مانند رسانه‌های کشورهای دیگر این کار را برای او خواهند کرد.

کمال خداداده گفت: بیشتر از نیاز به ساختار و سازمان، نیازمند تولید دانش مدیریتی مسجد هستیم. دانش مدیریتی کنونی ما سنخیتی با نوجوانان ندارد. بنابراین باید در نرم‌افزار مدیریتی مسجد، یک بازتعریف داشته باشیم. مساجد حتی از نظر ساختار معماری هم باید تغییر کنند. چون مساجد باید مهیای حضور نوجوان باشند.

فرزانه فخریان گفت: ما می‌خواهیم نوجوان پیشران داشته باشیم که به مسجد هم برود اما هنوز در ادبیات پژوهشی خود به این نقطه نرسیده‌ایم کع مسجد چه خصوصیاتی داشته باشد. باید در توصیف مسجد موفق کار پژوهشی جدی انجام دهیم تا معیار عمل قرار گیرد. ما باید مختصات ویژه مسجد را پیدا کنیم و سپس با استناد به آن‌ها بگوییم نوجوان به چه دلایلی باید به مسجد بیاید.

زهرا محسنی‌فرد با بیان اینکه ادبیات پژوهشی کم‌رنگی در زمینه نوجوانی داریم، اظهار کرد: مطالعه حوزه نوجوانی را حتماً باید با کار کیفی انجام دهیم. ما باید صدای این گروه بی‌صدا  باشیم. در این زمینه به‌شدت نیازمند مخاطب‌شناسی هستیم. ما باید گروه‌ها و انواع مختلف نوجوانان را بپذیریم و مناسب با هرکدام، رویه‌ها و برنامه‌های متنوعی ذاشته باشیم.

گزارش از: بهاره رضایی