نشست خبری مرکز طرح‌های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سه‌شنبه ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۳، با حضور صابر جعفری کافی‌آباد (رئیس مرکز) و سجاد یاهک (معاون مرکز) و جمعی از اصحاب رسانه در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در ابتدای این نشست صابر جعفری درباره تحولات ساختاری و فنی مرکز طرح‌های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: در این دو سالی که مسئولیت مرکز طرح‌های ملی را عهده‌دار شده‌ام، تصور می‌کنم انقلاب یا دست‌کم تحول بسیار عمیقی در مکانیزم پیمایش‌های ملی مربوط به حوزه‌های مختلف ساحت فرهنگی رقم خورده است؛ پیش از این مدت، حدود یک دهه شاهد رکود داده در این مرکز بودیم که در این دو سال با شجاعت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و البته ریاست پژوهشگاه، این مرکز احیا شد. به‌عبارت دیگر این تغییر را، محصول شجاعت دولت محترم و البته وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای حرکت در مسیر برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری مبتنی بر ارزیابی‌های علمی از فرهنگ کشور می‌دانم.

رئیس مرکز طرح‌های ملی وزارت فرهنگ افزود: این احیا با دو تحول جدی در دو محور مهم دنبال شد. سال‌ها به دلیل تعطیلی این مرکز در دولت‌های نهم و دهم و اقتضائات آن، این مرکز تبدیل به دبیرخانه انجام طرح‌های ملی شده و ساختار انجام طرح‌های ملی دچار فروپاشی شده بود. در این سال‌ها انجام طرح‌های ملی از سوی نهادی انجام می‌شد که رئیس دفتر از سوی آن نهاد مأمور شده بود. بعد از ایام کرونا از طریق ارزیابی کارشناسی طرح‌های انجام‌شده با یک شورای علمی متشکل از اساتید دانشگاه‌های مختلف کشور، به این نتیجه رسیدیم که پیشرفت کار مطابق با مفاد قرارداد منعقدشده بین دفتر طرح‌های ملی و مجریان نیست. از این‌رو با مجریان جدیدی که از اساتید دانشگاه‌های درجه یک کشور هستند، قراردادها منعقد و انجام طرح‌ها به راه افتاد. در این تحول جدید، دفتر طرح‌های ملی در متن اجرای طرح‌های ملی و کل فرآیند انجام طرح‌ها در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات قرار گرفت. تغییر دوم در این زمینه، کاهش مدت‌زمان انجام طرح‌ها از طریق استفاده از اساتید برجسته علمی انجمن‌شناسی در هر استان و نیز هزینه مالی آن به نصف مبلغ موارد پیشنهادی بنگاه‌های جمع‌آوری داده بود.

جعفری با اشاره به موضوع دلمشغولی نسبت به کیفیت داده‌ها در طول تاریخ، افزود: یکی از تغییرات در طول تاریخ پیمایش‌ها در جهان، دلمشغولی نسبت به داده‌هایی است که پشتوانه سیاست‌گذاری قرار می‌گیرند. بعد از ورود ما به دفتر طرح‌های ملی برای اولین‌بار و با توجه به پیشرفت پلتفرم‌های انجام پرسشنامه، همه پرسشنامه‌ها اعم از میدانی و تلفنی را به شیوه بسیار نظام‌مند، شنود می‌کنیم و به محض دریافت خطا، آن پرسشنامه و در صورت لزوم آن پرسشگر را کنار را می‌گذاریم. به عبارت دیگر کیفیت جمع‌آوری داده‌ها دائماً به‌صورت نظام‌مند پایش می‌شود. مشکل دیگر در این زمینه، «عدم پاسخگویی» است که در سال‌های اخیر میزان آن افزایش یافته است. نرخ عدم پاسخگویی در برخی پیمایش‌های اخیر بسته به میزان حساسیت آن‌ها، به ۵۰ درصد می‌رسد و نوعاً آنچه تحت عنوان نتایج پیمایش‌ها منتشر می‌شود، مربوط به بخشی است که افراد حاضر به پاسخگویی شده‌اند. در گزارش‌های رسمی مرکز طرح‌های ملی علاوه بر گزارش از پاسخگویان، گزارش تفصیلی از عدم پاسخگویان ارائه می‌شود تا امکان تفسیر روشن از داده‌ها در اختیاز مخاطب قرار گیرد.

رئیس مرکز طرح‌های ملی به پیمایش‌های معوق و جدید انجام‌شده در این مرکز اشاره و خاطرنشان کرد: زمانی که مسئولیت این دفتر را عهده‌دار شدم، ۶ پیمایش ملی برزمین‌مانده وجود داشت که علی‌رغم مشکلات بودجه‌ای پژوهشگاه، با تلاش همکاران آن‌ها را به راه انداختیم که مهم‌ترین آن‌ها، موج چهارم ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان بود که اواخر آذر ۱۴۰۲ آغاز و گزارش ملی آن در اواسط زمستان ۱۴۰۲ ارائه شد و برای اولین‌بار فعالانه در مدت بسیار کوتاه ۲ الی ۳ ماهه، از آن رونمایی کردیم. داده‌ها و برش‌های استانی این پیمایش مهم و تأثیرگذار نهایتاً تا اواسط خردادماه، در اختیار شورای فرهنگ عمومی و استان‌ها قرار خواهد گرفت که امیدوارم به بصیرت سیاست‌گذاران حوزه فرهنگی بیفزاید.

از دیگر پیمایش‌های بسیار گران‌سنگ، پیمایش نگرانی‌های ایرانیان نسبت به مهاجران افغانستانی بود که با توجه به حساسیت‌های سیاست‌گذاری وقت نسبت به مهاجران افغانستانی، انجام این پیمایش کمکی بنیادی به بدنه سیاست‌گذاری کشور بود. همچنین پیمایش‌های «سبک زندگی ایرانیان» و «وضعیت استفاده از شبکه‌های مجازی و ابعاد زندگی کاربران» در حال انجام هستند. پیمایش‌های دیگری نیز در دستور کار قرار دارند که عبارتند از: پیمایش هویت ملی ایرانیان با اجرای دکتر علی انتظاری، طراحی نقشه خلقیات ایرانیان با اجرای دکتر صبوریان، آرزوهای جوانان با اجرای دکتر علیرضا حدادی و همکاری مرکز طرح‌های ملی. علاوه‌بر این موارد، پیمایش‌های معنی‌داری در سال‌های آتی انجام خواهد شد که سنجش وضعیت فرهنگ عمومی ایرانیان، سواد تاریخی ایرانیان و سواد فرهنگی ایرانیان از آن جمله‌اند. پیمایش‌های «خانواده» به سفارش وزارت کشور و «سبک زندگی نوجوانان» از دیگر پیمایش‌های در دستورکار هستند که امید است منابع مالی آن‌ها تأمین شود.

وی در پایان اضافه کرد: امیدوارم به سرانجام رسیدن این طرح‌های ملی، انفجار و انقلابی در ساحت تولید داده‌های فرهنگی کشور رقم بزند و دست سیاست‌گذاران این حوزه را از حیث سیاست‌گذاری پُر کند.

در ادامه سجاد یاهک نیز با بیان اینکه درست‌اجراکردن یک پیمایش، مهم‌ترین بخش یک داده است، اظهار داشت: اگر این مهم مخدوش شود و پرسشنامه، طرح فنی آن، نظارت بر آن‌ها و ... معیوب باشد، کل این چرخه معیوب خواهد شد. از این رو دفتر طرح‌های ملی خیلی تلاش کرد که این زیرساخت اساسی را فراهم کند و مسئولیت گردآوری داده و راهبری آن را خود بر عهده گیرد. این کار از مهم‌ترین اقدامات بود که قطعاً اهمیت داده‌های آن طی سال‌های آتی روشن خواهد شد. ما در این دفتر ریل‌گذاری خوبی انجام دادیم که تاکنون ۴ پیمایش ملی انجام شده و ۸ پیمایش دیگر نیز در دستور کار قرار دارد.

گزارش از: بهاره رضایی

بازتاب:

وزارت فرهنگ-براساس پیمایش‌ها میانگین مطلوب  تعداد فرزند بین ۳ تا ۴ است

ایرنا- مجلدی از نتایج موج چهارم پیمایش ملی نگرش‌های  ایرانیان منتشر می‌شود/ نگرش مطلوب به خانواده

مهر- احیای مرکز طرح‌های ملی/۱۰ نظرسنجی پیمایش  حجاب انجام شد

ایسنا- جزئیاتی از طرح‌های مطالعاتی وزارت  ارشاد

آنا- اولویت‌ طرح‌های ملی وزارت فرهنگ کدام است/ از توجه به هویت ملی و سبک زندگی ایرانیان تا آرزو‌های  جوانان

ایکنا- مرکز طرح‌های ملی؛ از محرمانگی داده‌های فرهنگی تا تحقق طرح‌های معوق

شبستان- خانواده  و حجاب؛ محور پیمایش‌های ملیِ وزارت فرهنگ

خبرگزاری علم و فرهنگ-۸ پیمایش در دستور طرح‌های ملی وزارت فرهنگ