نشست تخصصی «قابلیت­های کاربردی گرافیک تعاملی در عرصه تبلیغات فرهنگی» روز سه­‏‌شنبه 25 دی  ۹۷ با حضور آقای دکتر خشایار قاضی­زاده، هیئت علمی دانشگاه شاهد، و خانم فاطمه احسان­فر، کارشناسی  ارشد گرافیک، به همراه جمعی از علاقه‏‌مندان این حوزه، در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و  ارتباطات برگزار شد. در این جلسه شیوه­های گرافیک تعاملی و نقش آنها در افزایش  میزان اثرگذاری تبلیغات، به­همراه نمونه­هایی از به­کارگیری جاذبه­های این هنر در  حوزه تبلیغات فرهنگی مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت و راهکارهایی برای آموزش  هنجارها و ارتقاء سطح فرهنگ رفتاری جامعه ارائه شد. 

فرهنگ، تعامل، تبلیغ

قاضی­زاده در ابتدای بحث به توضیح سه کلیدواژة تبلیغات، فرهنگ، و تعامل پرداخت. به گفتة وی، تبلیغ می­تواند مکتوب، شفاهی، یا تصویری و به عبارتی به زبان هنر باشد، ضمن آن­که بازة تأثیر آن می­تواند بسیار گسترده و جهانی یا محدود و محلی در نظر گرفته شود. وی سپس به تعاریف متعدد برای واژة فرهنگ، پیشوندها و پسوندهای گوناگون (ضدفرهنگ، بی/با­فرهنگ، خرده­فرهنگ، فرهنگ­سازی، و غیره) و همچنین تعابیر فرهنگ فردی، فرهنگ ملی، فرهنگ مذهبی، فرهنگ سیاسی، فرهنگ عامه، و تهاجم فرهنگی اشاره کرد. به گفتة وی جامعه­شناسان، فرهنگ را مجموعه‌ای از رفتارها، آداب، سنن و آیین­ها می‌دانند که ویژگی­های یک جامعه و افراد آن را بیان می­کند. کلمه «مجموعه» در این تعریف، اشتمال فرهنگ بر مؤلفه­های نامرتبط و گسسته را نیز محتمل می­شمارد؛ این در حالیست که فرهنگ کلیتی با ساختار اندام‌وار، ارگانیک و زنده است و به­طور مثال، تعبیر احیای فرهنگی به رشد، تداوم و حیات این ساختار مهر تأیید می­زند. در بحث از فرهنگ، مسأله هویت جایگاه ویژه­ای دارد. در واقع، هویت فرهنگی متمایزکننده فرهنگ‌هاست و هویت یک ایرانی با اروپایی و آمریکایی متفاوت است. هویت علاوه بر تمایز (هویت ایرانی، هویت عربی، ...) از استمرار (یک آیین نظیر مراسم نوروز از دوران پیش از اسلام تا بعد از آن یا برپایی سفره عقد و نظائر آنها) نیز سخن می­گوید. قاضی­زاده سپس در شرح کلیدواژة تعامل، توجه به معنای سازگاری و مرافقت در آن را بسیار مهم توصیف کرد.  

این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنان خود متذکر شد که با کنار هم قرار دادن این سه واژه به تبلیغات فرهنگی تعاملی یا تبلیغات تعاملی فرهنگی می­رسیم که باید در خصوص فعالیت­ها یا اقدامات مربوط به آن تأمل و دقت نظر نمود. به­طور مثال اگر فرهنگ جهانی مطمح نظر باشد همه افراد به پاسداشت محیط‌زیست و بهینه‌سازی و پاکسازی آن فرا خوانده می­شوند و البته لحن تبلیغ متناسب با شرایط بومی و منطقه‌ای هر جامعه متفاوت خواهد بود. در بُعد ملی، این تبلیغات می­تواند متوجه اخلاق و رفتار جامعه باشد و در جهت هنجارهای عمومی موجود در فرهنگ جامعه کارهایی به شکل تعاملی را برنامه­ریزی و اجرا نماید.

 گرافیک تعاملی و تبلیغ فرهنگی

احسان­فر در ابتدای بحث خود به فراگیر شدن و رواج روزافزون گرافیک تعاملی اشاره کرد و توجه به ظرفیت شایان آن در بحث تبلیغات فرهنگی را چه در سطح کلان و چه در سطح رفتارهای فردی قابل تأمل دانست. وی خاطرنشان ساخت که در تبلیغ فرهنگی علاوه بر مبانی تبلیغ، باید نیم­نگاهی به مباحث روانشناسی آموزش و یادگیری داشت و برای بالابردن سطح یادگیری به دقائق و ظرائف این حوزه توجه نمود. برای مثال هم­افزایی حواس درگیر در ارتقاء سطح کیفی آموزش به اثبات رسیده و به­طور مشخص زمانی­که شخص علاوه بر یادداشت­برداری در معرض فیلم و تصویر قرار می­گیرد با بهره­گیری از حواس بینایی و شنوایی، یادگیری به­مراتب بهتر و پایدارتر خواهد بود. این دقیقاً اتفاقی است که در گرافیک تعاملی رخ می­دهد.

نکته بعد مربوط به زمان است. یکی از ویژگی‌های تبلیغات تعاملی آن است که مخاطب را زمان بیشتری مقابل خود نگه می‌دارد و بدین ترتیب پیام، زمان بیشتری برای استقرار در ذهن می­یابد. به­علاوه، اگر تبلیغ حس خوشایند یک تجربه جدید و خاطره تازه را ایجاد کند تداوم و تأثیر آن فزونی می­یابد.

مبحث قابل توجه دیگر، نوآوری است. در جوامع امروزی، تبلیغات مختلف تجاری، فرهنگی، سیاسی و غیره، چه از طریق تلویزیون و اینترنت و چه از طریق دیگر رسانه­ها، افراد را احاطه کرده­اند. به­طور قطع در این فضای اشباع جذب مخاطب دشوارتر است. به عبارت دیگر تبلیغ مؤثر مستلزم ویژگی‌هایی است که از بین تمامی دیگر تبلیغات، جلب نظر نماید. نتیجه آن­که گام نخست در این مسیر، دیده شدن است. تبلیغات تعاملی به دلیل نو بودن و ویژگی‌های کنجکاوی­برانگیزی که دارند می­توانند در صحنه رقابت از تبلیغات سنتی پیشی گرفته و در این گام نخست توفیق یابند.

با وجود این، چنانکه باید و شاید از این فرصت و ظرفیت در زمینة فرهنگی چندان استفاده نشده است. چنین رویکردی می­تواند متأثر از دو عامل باشد: عدم شناخت متولیان امر نسبت به قابلیت­های این ابزار، و تخمین­های گزاف یا نادرست ایشان نسبت به هزینه، تکنولوژی و تخصص مربوطه. در این جلسه ضمن بررسی نمونه­های متنوع سعی می­شود تا علاوه بر ایجاد شناخت نسبی در زمینة گرافیک تعاملی، نگرش برآمده از عامل دوم نیز اصلاح شود. حین مرور این آثار به این امر توجه خواهیم داشت که از چه شیوه‌هایی می‌توان برای ایجاد بستر تعامل استفاده کرد و شاخص موفق بودن این آثار چیست؟

تعاملات فیزیکی و تعاملات دیجیتالی

احسان­فر با بیان این­که آثار مورد بحث به­طور کلی به دو دستة تعاملات فیزیکی و تعاملات دیجیتالی تقسیم می­شوند، به شرح دو دسته و ارائه نمونه­هایی از آنها پرداخت. در دسته نخست، تعامل مخاطب با اثر بدون استفاده از فناوری‌های پیچیده کامپیوتری صورت می­پذیرد و کنش مخاطب به صورت مستقیم و غالباً به صورت رویارویی و در قالب فعالیت فیزیکی انجام می‌شود. در این روش ایده‌ها کاملاً ساده و در دسترس بوده و رسانه‌های مورد استفاده به­سادگی قابل تأمین هستند. اگرچه در تهیه و اجرای این نمونه­ها از تکنولوژی خاصی استفاده نمی­شود اما سرگرم‌کننده، جذاب و دلنشین هستند. کنش مخاطب و چگونگی تعامل در این شیوه شامل زیرشاخه­های گوناگون است. در نمونه 1، «کنش مخاطب‌ به‌عنوان محرک اثر» یکی از این شیوه­ها به­شمار می­رود و به عبارت دیگر کنش مخاطب است که اثر را کامل‌ می‌کند. لازم به ذکر است که اجرای این اثر هزینه‌ای بیش از چاپ یک پوستر نداشته است.

نمونه 1. تبلیغ تعاملی اهداء خون، شانگهای چین

این پوستر آن است که شما می‌توانید با اهدای خون فردی را به زندگی بازگردانید. اثرگذاری این تصویر از آن­روست که فرد نتیجه عمل خود را به­طور مستقیم می‌بیند. مشابه این مورد و به تأثیر از ایدة این اثر، نمونه­های متعدد دیگری در اقصی نقاط جهان طراحی و پیاده­سازی شده است.  

نمونه 2. «نفر بعد؟» اثر محمدرضا صیاد دریابخش، ایران

 احسان­فر برای این شیوه، به توضیح نمونة پیشنهادی خود برای معضل فرهنگیِ یادگاری­نویسی بر روی آثار باستانی پرداخت و یادآور شد که در تبلیغات فرهنگی باید توجه داشت که ناهنجاری‌ها برآمده از یک اختلال هستند و هنرمند باید در طراحی اثر تعاملی خویش این اختلال را مدنظر قرار دهد. در معضل مزبور، نیاز به دیده شدن در قالب این اختلال به منصه ظهور می­رسد و شخص به دلیل وجود چنین عقده­ای به یادگاری­نویسی در محل­هایی که بازدیدکنندة زیادی دارند می­پردازد. اثر گرافیکی پیشنهادی ضمن آن­که به سرکوب این نیاز نمی­پردازد، سعی می­کند تا با سمت­و­سو دادن به این نیاز، از  تخریب و آسیب به اماکن باستانی جلوگیری شود.

این هنرمند گرافیست در ادامه از شیوة دیگری در تعاملات فیزیکی تحت عنوان «حضور مخاطب در اثر» نام برد که در آن مخاطب با قرار گرفتن در اثر هنری به عنوان بخشی از آن، اثر را کامل کرده و به پیام­ر­سانی تبلیغ کمک می­کند. نمونه 2 اثریست که با هدف آگاه­سازی مردم از مضرات سیگار تهیه شده است. عنوان تکان­دهندة درج شده در اثر با مضمون «یک کشته در هر 6 ثانیه، نفر بعد؟»، به خطری که در کمین افراد است اشاره می­کند. در این تابلو تصویر یک مرد سرطانی با سر و روی بدون مو و لباس بیمارستان به چشم می­خورد که بر روی سطحی متشکل از هزار نخ سیگار چاپ شده و به­جای صورت مرد، یک آینة محدب تعبیه شده تا وقتی تماشاگر به اثر نزدیک می­شود چهرة خود را به­جای صورت مرد سرطانی در آینه ببینند. حس همدردی و همزادپنداری بر اثرگذاری این پوستر می­افزاید. مشابه این نمونه، در محل حادثة ساختمان پلاسکو، در خصوص آتش­نشانان شهید این رویداد، طرحی (البته به­طور ناقص) به اجرا درآمد.

سپس به شیوة «نور و سایه» اشاره شد که از دیرباز برای انسان­ها جالب توجه بوده است. در نمونه 3 از این شیوه برای بیان یکی از معضلات اجتماعی یعنی کودک­آزاری و راهکارهای مبارزه با آن استفاده شده است. در این بیلبورد که در یک پیاده­روی شلوغ در کرة جنوبی به نمایش درآمده، تصویر سایه­وار و سیلوئت مردی مشاهده می­شود که در حال تهدید یک پسربچه با یک بطری شیشه­ای است و در بالای آن عبارت «شما می­توانید از کودک­آزاری جلوگیری کنید» قرار دارد. در میان این دو سایه، فضایی خالی به اندازة حضور شخص سوم یا عابری در نظر گرفته شده که می­تواند میان آن دو (در مقابل منبع نور)  قرار گرفته و بدین ترتیب سایة وی بر صفحه بیلبورد به عنوان مانعی در برابر مرد و در حمایت کودک باشد. به­علاوه با قرار گرفتن عابر در محل، شماره تماس 112 برای گزارش موارد کودک­آزاری، و پیام «گزارش دهید تا قهرمان کودک باشید» بر روی سایه وی نمایان می­شود. بدین ترتیب در قالب یک فرایند سرگرم­کننده، شناخت معضل و راه­حل مواجهه با آن آموزش و تبلیغ می­شود. احسان­فر در این رابطه اظهار داشت که در چنین تبلیغاتی، مخاطب حتی بدون نیاز به دعوت، وارد تعامل می­شود.

نمونه3. تبلیغ تعاملی در جهت مبارزه با کودک آزاری، مجری شرکت سامسونگ، کره جنوبی

 از شیوة مورد بحث بعدی تحت عنوان «خطای دید مخاطب» یاد شد که در آن، از آثار سه­بعدی استفاده می­شود که محل قرارگیری و زاویة دید مخاطب در تکمیل اثر و دریافت پیام نقش اساسی ایفا می­کند. به­طور مثال نمونه 4 زنی را که گویی از پله­ها سقوط کرده به­طور سه بعدی به نمایش می­گذارد و مخاطب بالای پله بنا بر خطای دید برای کمک یا کنجکاوی به سمت تصویر می­رود اما با متن کنار تصویر مواجه می­شود که او را به فراگیری کمک­های اولیه برای چنین مواقعی تشویق می­کند. به­طور قطع تصویر دوبعدی مخاطبین بسیار کمتری را به خود جلب می­نمود و شوک اولیة مواجهه با صحنه به­همراه همزادپنداری تأثیر عمیق­تری بر وی به­جا می­گذارد.

نمونه4. تبلیغات سه بعدی در راستای ترویج آموزش کمک های اولیه

نمونه 5. اثر تعاملی با موضوع پاکیزگی محیط اجرا شده در انگلستان

 شیوة دیگری که ارائه گردید در قالب «استفاده از قابلیت محیط» مورد طرح و بررسی قرار گرفت. نمونه 5 که در انگلستان به اجرا درآمده است مبتنی بر معضل رها کردن ته­سیگار در خیابان طراحی شده است، بدین ترتیب که از عابران می­خواهد که با ته­سیگار خود به بازیکن مورد علاقة خود رأی دهند. مشابه چنین ترفندی در کشورهای دیگر و ایران نیز به­کار رفته و در یک مورد، با تفکیک زباله و تحویل ظروف بازیافتی، امکان شارژ کارت مترو به صورت تشویقی در نظر گرفته شده است. در واقع، چنین تعاملی با هدف تثبیت یک رفتار از خلال تکرار، و تبدیل آن به یک هنجار صورت می­پذیرد.

نمونه 6. استفاده از بازی در ایجاد مخزن زباله ، سوئیس

 آخرین شیوه در رستة تعاملات فیزیکی مبتنی بر مفهوم «بازی» شکل گرفته است. تأثیر بازی در تربیت امری بدیهی و اثبات­شده است. در نمونه 6 برای رسیدن به سطل زباله یک لابیرینت بر روی زمین ترسیم شده که کودکان و بزرگسالان را به تفریح فرا می­خواند. در یکی از پارک­های ایران نیز برای تشویق افراد به تحرک، دو دوچرخه تعبیه شد که به دو فواره متصل بودند و پازدن باعث فعال شدن فواره­ها می­شد. در واقع در این اثر تعاملی از طریق حس رقابت، هدف مورد نظر تحقق می­یافت.  

احسان­فر در ادامه بحث خود به شرح و ارائه نمونه­هایی برای تعاملات دیجیتالی پرداخت. وی در توصیف این دسته از آثار اظهار داشت که در ساخت این نمونه­ها از تکنولوژی و ابزارهای فناورانه استفاده می­شود و همچون تعاملات فیزیکی، به شیوه­های متعددی در انتقال پیام و ارتباط با مخاطب در این تبلیغات فرهنگی می­توان اشاره کرد. نمایشگرهای مجهز به حسگر یا سنسور از جمله ابزار مورد استفاده در این تعامل به­شمار می­روند که حضور مخاطب و واکنش او را ثبت و آنالیز می­کنند. این‌ حسگرها خود به دو بخش با واسطه و بی‌واسطه تقسیم می‌شوند:

«حسگرهای بی­واسطه»: در چنین نوع تبلیغاتی، اعمال مخاطب از حرکات پیچیده گرفته تا کنش­های ساده­ای همچون حرکت چشم و نگاه کردن، به شکل مستقیم و بدون نیاز به حضور واسطه به حسگر منتقل شده و بر عملکرد اثر تبلیغی تاثیر می­گذارد. به­طور مثال در ورودی یک فروشگاه حسگری نصب شده بود که با خوانش چهره افراد فقط به کسانی که لبخند می­زدند اجازه ورود می­داد. مثال دیگر بیلبورد نمونه 7 است که در آن با توجه به معضل خشونت علیه زنان و بی­توجهی اطرافیان به قربانیان این موضوع، به مناسبت روز جهانی زن تصویر زنی زخمی به نمایش درآمده که در قالب پیام «به من نگاه کن» توجه عابرین را به این مسأله جلب می­کند. سنسور تعبیه شده در این بیلبورد بر اساس نگاه مردم و طول زمان این نگاه از زخم­های صورت زن کاسته و در نهایت با لبخند وی از افرادی که چنین تغییری را به­وجود می­آورند تشکر می‌کند. همین ایده در بیلبوردی مشابه در آلمان نیز اجرا شده است و چه­بسا بتوان برای معضل آلودگی هوای تهران نیز از آن استفاده کرد و ظرائف آن را با توجه به محیط شهری تغییر داد. مثلا به دلیل حساسیت بیشتر کودکان، از ایشان در تصویر بهره جست و سنسور نسبت به خودروهای تک­سرنشین واکنش نشان بدهد یا در روزهای با آلودگی کمتر لبخند بر روی چهره تصویر به نمایش درآید و نظایر اینها.

نمونه 7. بیلبورد تعاملی، طراحی آژانس تبلیغاتیWCRS ، لندن

نمونه 8. بیلبورد تبلیغات اهداء خون، بیرمنگام انگلستان

 «حسگرهای باواسطه»: در این نوع تبلیغات مخاطبین به وسیلة یک رابط با سنسور اثر تبلیغاتی وارد تعامل می­شوند. بدین ترتیب که واسطه، که در بسیاری موارد گوشی همراه مخاطبین است، با برقراری ارتباط میان مخاطب و حسگر سرور اصلی، کنش مخاطبین را به اثر منتقل کرده و نتیجة مطلوب را منجر می­شود. نمونه 8 با موضوع اهداء خون با همین شیوه اجرا شده است. در این تبلیغ که موفق به کسب جوایز متعددی در زمینة خلاقیت و فناوری شده است، شاهد اهداء خون مجازی، در راستای تشویق مردم به اهداء آن در زندگی واقعی هستیم. بدین ترتیب که با استفاده از اپلیکیشن­های خاص، تلفن همراه عابرین به یک صفحة نمایش بزرگ که روی آن تصویر یک بیمار و در کنارش یک  کیسة خالی خون قرار دارد متصل می­شود. روی بیلبورد با رنگ قرمز نوشته شده «من به اهدای خون شما احتیاج دارم. آیا می­توانید به من کمک کنید؟» افرادی از کمپین تبلیغاتی در پایین بیلبورد با ارائة بروشورهایی مردم را به اهمیت انتقال خون و شیوة تعامل با صفحه نمایش آشنا می­کنند. مبلغین نخست اپلیکیشنی را روی تلفن همراه مخاطبین نصب کرده و سپس برچسب­هایی روی ساعد دست عابران داوطلب می­چسبانند که پس از قرار دادن تلفن همراه بالای آن، تصویر یک سوزن و سرنگ انتقال خون بر تلفن همراه نقش می­بندد. بدین ترتیب عمل انتقال خون مجازی انجام می­گیرد و طی آن کیسة خون روی بیلبورد پر شده و چهرة بیمار شکوفا می­گردد. در نهایت با ذکر نام، از کسانی که در این تعامل شرکت جسته و به صورت مجازی خون اهدا کرده­اند تشکر می­شود. طبق آمار بیش از ۱۶۰۰ نفر در قسمت ثبت‌نام و اقدام برای اهدای خون شرکت کردند و به اشتراک­گذاری هشتگ مربوطه ۱۲۵٪ افزایش داشت و به کشورهای دیگر نیز اشاعه یافت.

نمونه 9. تبلیغ تعاملی برای کمک به نیازمندان، هامبورگ آلمان

 شیوه اجرایی دیگر در تعاملات دیجیتال، «تابلوهای هوشمند با حسگرهای لمسی» هستند که فناوری در دسترس و قابل اجرایی به حساب می­آید و از مزیت­های آن قابلیت نصب روی سطوح مختلف اعم از دیوار یا کف است. در ایران شرکت نوین­تاچ از این ابزار تعاملی در جهت اهداف تجاری مانند ایجاد ویترین هوشمند برای فروشگاه­ها استفاده نموده و تابلوهای لمسی تعاملی غیرتجاری در مراکزی چون برج میلاد در تعامل با بازدیدکنندگان، به معرفی این سازه و جنبه­های فرهنگی آن می­پردازد. به­علاوه آژانس تبلیغات تعاملی باکس نیز چندین پروژه با شیوه تابلوهای هوشمند با حسگرهای لمسی اجرا نموده است. شاید بتوان یکی از موفق­ترین موارد استفاده این شیوه را در نمونه 9 مشاهده نمود. این اثر نخستین تبلیغات تعاملی در جهان است که قابلیت استفاده از کارت اعتباری را دارا بوده و کاربران با پرداخت وجه به نیازمندان کمک می­کنند و به­صورت تصویری با کشیدن کارت خود در محل مورد نظر بر روی صفحة هوشمند، بازخورد بخشش خود را (در قالب اهداء برشی از نان یا بریده شدن بند اسارت یک زندانی) مشاهده می­کنند.

«استفاده از پروژکشن» ابزار دیگری برای اجرای پروژه­ های این دسته تعاملات به شمار می­رود که بیشتر بر روی سطوح کف استعمال می­گردد. سیستم­های اجرایی اغلب شامل دو، چهار یا تعداد بیشتری پروژکشن، کامپیوتر با خروجی گرافیکی بالا، دوربین، منبع اینفرارد، آینه، محفظه و کابل­های مورد نیاز است. افکت­های زیادی وجود دارند که همگی نسبت به کنشی خاص از مخاطب که طبق برنامه برای آنها تعریف شده حساس هستند. این کنش می­تواند حرکتی ساده نظیر راه رفتن، یا اعمال پیچیده­تری مثل بازی باشد. نمونه 10 مثالی از این طرح را برای یک بازی ارائه می­دهد. در یک مورد دیگر می­توان به دریاچه­ای مجازی اشاره کرد که با عبور افراد از روی آن ماهی‌ها کنار می‌روند. در این تعاملات مانند کارهای سه­بعدی، مرز میان واقعیت و خیال از بین می‌رود.

نمونه 10. اجرای بازی تعاملی مجازی توسط پروژکشن هوشمند

مهمترین عوامل جذب مخاطب در تبلیغات تعاملی

احسان­فر در ادامه سخنان خود با توجه به نمونه­ های ارائه ­شده، عواملی که در تبلیغات تعاملی باعث جذب مخاطب و اعتمادسازی می­ شوند در چند عنوان برشمرد: خلاقیت و نوآوری، مشاهدة فوری بازخورد، تفریح و سرگرمی، حس همزادپنداری، محل قرار گرفتن اثر، و شیوة اجرا.

وی خاطرنشان ساخت تبلیغات هرگاه که بر پایة اصول و درک صحیح از شرایط انجام شود، می­تواند ابزار قدرتمندی در دست مبلغین و متولیان فرهنگی در راستای آموزش و تشویق مردم به هنجارها باشد. لذا نیاز است پیش از انجام تبلیغ شیوه­های افزایش اثرگذاری را شناخت و در پی راهکاری بود تا بتوان هر چه بیشتر و بهتر توجه مخاطبین را به پیام تبلیغ جلب نمود. برخی از پژوهشگران، یکی از دلایل کم اثر شدن شیوه­های سنتی فرهنگ­سازی را در این می­دانند که بر خلاف رسانه ­های جدید، مخاطب هیچ کنترلی بر محتوا و فرم پیام دریافتی ندارد. به عبارت دیگر نیاز است که تبلیغات همسو با پیشرفت­های زندگی به ­سوی استفاده از رسانه ­هایی هدایت شود که متکی بر خلاقیت و فناوری بوده و به شرائط انسان امروز توجه نماید، ضمن آنکه شناخت تکنولوژی لازمة پاسخ درخور به انتظارات است.

این گرافیست در پایان برخی آسیب­ های حوزه تبلیغات تعاملی را نیز برشمرد. وی به عنوان مورد اول، به ایجاد عادت اشاره کرد و اینکه تکراری شدن بی‌توجهی به همراه می­ آورد. مورد بعد را ایجاد اشباع کاذب دانست، به­ طور مثال در نمونة مربوط به اهداء خون، چه­ بسا مخاطب به همان احساس رضایت درونی بسنده کند و این عمل در حد مجازی باقی بماند. وی گفت ضروری است که متولیان چنین تبلیغاتی متوجه این آسیب‌ها باشند و برای کاهش آن، تدبیر مناسب بیندیشند.

در پایان این نشست سخنرانان به پرسش­های حاضران پاسخ گفتند.

ویراستار و تدوین کننده: زهرا عبدالله