پیرو برگزاری سلسله نشست‌های متمرکز بر آسیب‌شناسی جشنواره‌های تئاتر، نشست تخصصی «کارکردهای فرهنگی، هنری جشنواره تئاتر کودک  و نوجوان؛ الزامات و اقتضائات» شنبه ۱۳ بهمن ۹۷، با حضور مریم کاظمی و دکتر مهرداد  رایانی مخصوص، به همت پژوهشکده هنر پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، برگزار شد. در  این نشست ابتدا محمود ترابی اقدم، دبیر نشست، توضیحاتی راجع به ساختار و روند برگزاری  جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان ارائه داد.  سپس با استفاده از دیدگاه‌های سخنرانان دستاوردها و چالش‌ها این جشنواره به منظور نیل به راهکارهای پیشنهادی برای رفع موانع،  بررسی گردید.  

در ابتدای جلسه، دبیر نشست، با ذکر کلیاتی از جشنوارة بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان گفت: اولین دوره جشنواره تئاتر کودک و نوجوان در شهریور ۱۳۷۰ برگزار شد و تاکنون ۲۵ دوره از این جشنواره برگزار شده است. گرچه برگزاری این ۲۵ دوره به‌طور پیوسته نبوده و این جشنواره در برخی از سال‌ها به دلایلی مانند کمبود بودجه برگزار نشده است.  وی در خصوص جشنواره  بیست‌و‌پنجم گفت: بر اساس آمار منتشر شده، حدود ۴۵۰ گروه، درخواست حضور در این دوره از جشنواره را داشتند که پس از طی مراحل داوری، ۵۰ گروه برای حضور در جشنواره پذیرفته شدند. از این تعداد، ۱۲ گروه نیز در بخش بین‌الملل جشنواره، شرکت‌ کردند. نمایش‌ها در سه گروه سنی کودک، نوجوان و خردسال اجرا شدند و جشنواره در مجموع، 8 بخش داشت که عبارت بودند از: تئاتر کودک، تئاتر نوجوان، مسابقة تئاتر خردسالان، مسابقه تئاتر خیابانی، تئاتر ملل، مسابقه نمایش‌نامه‌نویسی، تئاتر دانش‌آموزی، کارگاه‌های آموزشی و نشست‌های تخصصی.

پس از این مقدمات کاظمی، دبیر جشنواره بیست‌و‌پنجم، در خصوص رشد کمی‌و‌کیفی آن، در طی تاریخ برگزاری دوره‌های مختلف آن گفت: اوّلین‌بار که در سال ۱۳۷۳برای برگزاری جشنوارة کودک و نوجوان به همدان رفتم، جشنواره کاملاً داخلی و محدود برگزار می‌شد. هیچ گروه، بین‌المللی در آن حضور نداشت و تعداد اجراها نیز بسیار کم بود. اگر جشنواره سال ۱۳۹۷ را با جشنواره سال ۱۳۷۳ مقایسه کنم، می‌توانم، بگویم که جشنواره، رشد زیادی هم از لحاظ کیفی و هم از لحاظ کمی داشته است. تعداد علاقمندانی که وارد این عرصه شده‌اند، زیاد شده‌اند. چه بسیار نویسندگان، بازیگران و کارگردانانی بودند و هستند که در زمینة بزرگسال فعّالیّت می‌کردند و اکنون علاقمند شده‌اند که در زمینة کودک نیز آثاری تولید کنند. همچنین افرادی هم بودند که با تئاتر کودک شروع کردند، امّا بعدها جذب کار بزرگسال شده بودند، امّا دوباره به عرصة تئاتر کودک بازگشتند. در سال‌های برگزاری جشنواره، به‌ویژه حدّاقل از ۱۰ سال گذشته که من به‌طور مستمر نمایش‌های کودک را می‌بینم و خود نیز در این عرصه فعّال هستم، رشد قابل‌توجهی در زمینة درام‌نویسی، کارگردانی، بازیگری، میزانسن، نوع تبلیغات و مخاطب‌شناسی به‌وجود آمده است. تفکیک سنّی گروه‌های خردسال، کودک و نوجوان باعث شده تا تولید نمایش برای این گروه‌ها به صورت تخصصی دنبال شده و تنها آن دسته از عناصر تئاتر بزرگسال که متناسب با کار کودک است، برای این رده سنی نیز استفاده شود. اکنون جشنوارة تئاتر کودک و نوجوان یکی از حرفه‌ای‌ترین و تخصصی‌ترین جشنواره‌ها است و همة آثار آن، مختص گروه‌های سنی خردسال، کودک و نوجوان هستند.

کاظمی ادامه داد: یکی از اصلی‌ترین دلایل رشد تئاتر کودک و نوجوان در مقایسه با سینمای کودک و نوجوان این است که تولید تئاتر کودک در گونه‌های مختلف استمرار داشته است. وقتی که کاری استمرار داشته باشد، قطعاً از بین آثار تولیدی، چندین کار خوب ظهور می‌کند. سینمای کودک استمرار نداشت و از همی‌نرو متوقف شد. در دوره‌ای اصلاً برای کودکان تولید فیلم نداشتیم. طبیعتاً زمانی که عرضه نباشد، تماشاگران کم‌کم، آن گونة هنری را فراموش می‌کنند. اما اگر استمرار داشته باشد، خوب و بد پالایش می‌شوند و تماشاگر با حضور و حق انتخاب خود، سینمای کودک و نوجوان را زنده نگه می‌دارد.

سپس سخنرانان در خصوص نحوه تولید آثار راه یافته به این جشنواره توضیح دادند. کاظمی در این باره گفت: دستورالعمل اجرایی جشنوارة کودک و نوجوان این نیست که آثار تولیدی از جشنواره به اجرای عمومی برسد. بلکه برعکس، از اجرای عمومی است که آثار به جشنواره می‌رسند. به عبارتی این‌طور نیست که کاری برای جشنواره سفارش داده شده و برای اوّلین بار در آن رونمایی شود و بعداً امکانات اجرای آن برای عموم فراهم شود. همه کارهایی که به جشنواره می‌آیند آثاری هستند که قبلاً اجرای عمومی داشته‌اند و ممکن است در جشنواره‌های مختلف هم شرکت کرده باشند و بعداً متقاضی شرکت در جشنواره تئاتر کودک و نوجوان شده باشند. از این‌نظر، آثار مخاطب‌سنجی شده و بازخورد آن در رابطه با مخاطب اخذ شده و سپس انتخاب شده است.

رایانی مخصوص، در این زمینه گفت: البتّه روال قبلی برعکس بود. در سالیان دورتر، آثار در جشنواره تولید می‌شد، وارد جشنواره می‌شد و پس از خاتمه جشنواره، برای عموم به نمایش در می‌آمد. چنین فرآیندی را در اکثر جشنواره‌ها داشته‌ایم. در چند سال اخیر این فرایند معکوس شده است که دلیل اصلی آن را باید در چالش‌های بودجه‌ای و مالی جستجو کرد.

دستاوردها، فرصت‌ها و کارکردهای فرهنگی- هنری جشنواره 

• رونق‌یابی تئاتر دانش‌آموزی (فرصتی جهت اشتغال‌آفرینی برای دانش‌آموختگان تئاتر)

یکی از بخش‌های جذاب جشنواره ۱۳۹۷ تئاتر کودک و نوجوان، تئاتر دانش‌آموزی بود. کاظمی در این زمینه گفت: با توجّه به درخواستی که معاونت فرهنگی آموزش و پرورش داشت، امسال تصمیم گرفتیم که سه کار برگزیدة تئاتر دانش‌آموزی را در جشنواره شرکت دهیم. البتّه به این شرط که تمام هزینه‌ها را وزارت آموزش و پرورش پرداخت کند و آنها نیز پذیرفتند. این سه گروه، اجراهای بسیار زیبا و کیفی داشتند. این آثار چه به‌لحاظ مضمون و چه به‌لحاظ نوآوری در اجرا، قابل‌توجه بودند. اتّفاقات نوآورانه و جسارت‌آمیزی در تئاتر مدارس در حال وقوع است، که حتّی در تئاترهای حرفه‌ای نیز کمتر دیده می‌شود. تصوّر می‌کنم که هر کسی که در زمینة تئاتر کودک فعّالیّت می‌کند باید از تئاتر مدارس نیز استفاده کند. وزارت آموزش و پرورش نیز ترغیب شد که هر ساله این هزینه را پرداخت کند. علاوه بر اجرای نمایش‌های دانش‌آموزی، از ۳۲ استان، مربّیان مدارس در ورک‌شاپ‌های مختلف جشنواره نیز حضور داشتند. البتّه هیچ‌کس با یک ورک‌شاپ یک ساعته یا دو ساعته و در زمانی چند روزه کارشناس نمی‌شود و مهارت چندانی نمی‌یابد امّا شاید این فعالیت بتواند مسیر را برای علاقه‌مندان، مشخّص کند.

رایانی نیز در خصوص تئاتر مدارس و دانش‌آموزی بیان کرد: شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوّب کرده است که تئاتر در مدارس راه‌اندازی شود و به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت آموزش و پرورش تکلیف کرده است که آن را اجرایی نمایند. این بدین معنا است که باید در هر مدرسه حداقل یک معلّم تئاتر وجود داشته باشد. بنابر این، اجرایی شدن این تکلیف، هم به تئاتری‌ها و هم به مدارس می‌تواند کمک شایانی کند.

رایانی ادامه داد: حدّاقل فایدة تئاتر‌های دانش‌آموزی این است که می‌تواند به دانش‌آموزان مختلف از طریق سرگرمی، مهارت‌های اجتماعی را بیاموزد و آنها را از آسیب‌های اجتماعی دور کند. یکی از مزایای بخش دانش‌آموزی جشنواره این است که بین دانش‌آموزان و نسل بالاتر از آنها تبادل اندیشه می‌شود. دانش‌آموزان می‌بینند که اگر تئاتر را ادامه دهند، چه آینده‌ای خواهند داشت. لذا فضای رقابتی جشنواره آنها را علاقه‌مند می‌کند و باعث می‌شود آنها برای سال‌های آینده با مطالعه و تمرین بیشتری در جشنواره شرکت کنند. در واقع جشنواره باعث پویایی و افزایش کیفیّت آثار دانش‌آموزی می‌شود.

کاظمی در ادامه، با اشاره به انگیزه‌بخشی جشنواره به کودکان و نوجوانان، افزود: کودک‌هایی که در کانون اصلاح و تربیت تئاتر تمرین می‌کردند، معمولاً از طرف سایر کودکان مورد تمسخر قرار می‌گرفتند امّا بعد از این جشنواره، اکثر این کودکان خودشان نیز داوطلب شده‌اند و از مربّیان می‌خواهند که آنها را در کلاس‌های تئاتر شرکت دهند. این حرکت نشان از تأثیرگذاری جشنواره دارد.  

• حضور گروه‌های مختلف کودکان در  جشنواره

کاظمی در خصوص نوآوری‌های جشنواره 25 گفت: امسال همسو با شعار جشنواره‌ که «کودک و حقوق اجتماعی» تعیین شده بود، سعی کردیم از کودکانی که درگیری‌های مختلفی دارند، استفاده کنیم. برای همین منظور از کودکان کار، کانون اصلاح و تربیت، جمعیّت امام علی(ع) و همچنین کودکانی که دارای معلولیّت‌های جسمی و ذهنی بودند، استفاده شد. جشنواره به این قبیل گروه‌ها کمک کرد تا حرف و اثرشان دیده شود. اثری که از کانون اصلاح و تربیت داشتیم، بسیار درخشان بود و مورد استقبال قرار گرفته و اجرای عمومی هم خواهد داشت. امیدوارم برای بچّه‌هایی که در این تئاتر بازی کرده‌اند، بتوانیم مبالغی را فراهم کرده و دیه‌هایشان را پرداخت کنیم تا بتوانند آزادی خود را به دست آورند. قوّه قضائیه نیز مصمم است، کمک کند که همه در مسیر پیشگیری از بزه‌کاری قرار گیریم، نه اینکه بگذاریم جرم اتّفاق بیفتد و سپس مجرمان را تنبیه کنیم. در این زمینه تئاتر می‌تواند به قوّه قضائیه کمک کند.

• تبادل تجربه و اندیشه با گروه‌های خارجی شرکت‌کننده در جشنواره

کاظمی که بازیگری، نویسندگی و کارگردانی آثار نمایش متعددی را در کارنامه خود دارد، در ادامه گفت: گروه‌هایی از 14 کشور  در جشنواره حضور داشتند. برخی از این گروه‌ها بر تئاتر کودک و برخی بر تئاتر نوجوان متمرکز بودند. ما آثاری از کشورهایی داشتیم که بر تئاتر نوجوان متمرکز هستند، اما چون‌ موضوع این‌گونه تئاترها شاد نیست، تصوّر می‌شود که  آثار خوبی نیستند؛ در حالی که آنها دارند روی موضوعات جهانی کار می‌کنند. مثلاً موضوع کودک‌ربایی که الآن موضوع جهانی یونسکو هست، یکی از این موارد است. این اثر چون گفت‌و‌گو محور بود و بسیار شاد نبود، ممکن بود نظر مخاطبان را جذب و جلب نکند امّا به هرحال وظیفة جشنواره ‌این است که گونه‌های مختلف تئاتر را گردآوری کند، نه اینکه فقط آثاری را شرکت دهد که سلیقة عده‌ای خاص را تأمین کند.

کاظمی افزود: علیرغم افزایش هزینه‌های دعوت از گروه‌های خارجی به دلیل جهش ارزی، رویکرد ما این نبود که گروه‌های ارزان‌تر را دعوت کنیم بلکه سعی کردیم گروه‌هایی به جشنواره بیایند که با مخاطبان و گروه‌های داخلی تبادل تجربه و اندیشه مؤثری داشته باشند.

کاظمی در خصوص ارزیابی آثار خارجی گفت: برای ارزیابی این آثار می‌توان به خارج از کشور سفر کرد و کارها را در آنجا دید. امّا از آنجایی که امسال محدودیّت بودجه وجود داشت، هیچ‌گونه سفر خارجی برای دیدن این آثار نداشتیم. ما فایل تصویری آثار گروه‌های خارجی را از بر روی سی‌دی و یا از طریق لینک‌های اینترنتی دریافت کردیم. تعداد آثار ارسالی معمولاً چند برابر تعدادی است که به اجرا در می‌آید. از طریق یک گروه مسلط به زبان که چارچوب‌ها و شرایط اجرایی ما را به خوبی می‌دانستند، کارها بازبینی و آثار واجد شرایط انتخاب شد. سپس مذاکرات را با گروه‌های مختلف شروع کردیم. البته همیشه ممکن است با آنها در مسائل مختلفی مانند امور مالی، زمان اجرا و یا ممیزی به توافق نرسیم اما اگر به توافق برسیم، فرایند دعوت و حضور آنها شروع می‌شود.

• انتخاب و عرضه نمایش‌های باکیفیت سال در یک فضای رقابتی و هنری

کاظمی، دبیر 24امین و 25امین دوره جشنواره تئاتر کودک و نوجوان، با اشاره به اینکه اولین جشنواره‌ها مربوط به جشن برداشت محصولات کشاورزی بوده‌اند، گفت: جشنواره، جشن برداشت محصول است. پس اگر محصولی نباشد، جشنواره بی‌معنا است. ابتدا باید بر این نکته تمرکز کنیم که آیا در طول سال، تئاتر کودک و نوجوان به طور مستمر در کشور ما وجود دارد که اجرا شود و بعد در این جشنواره حضور داشته باشد؟ یا میزان رغبت به این گونه از تئاتر به چه میزان است؟ در واقع کارویژه جشنواره ایجاد بستری برای بازتولید و بازنمایش آثار فاخر در یک محیط رقابتی است. خوشبختانه در جشنواره تئاتر کودک و نوجوان از آثار شاخص سال حمایت می‌شود که دوباره به روی صحنه بروند.

• برگزاری شادپیمایی در افتتاحیه جشنواره

ترابی در خصوص کارکردهای فرهنگی- هنری جشنواره پیشنهاد داد، مانند جشنواره تئاتر عروسکی، برگزاری شادپیمایی در افتتاحیه جشنواره تئاتر کودک و نوجوان، به عنوان اقدامی نوآورانه علاوه بر اینکه جنبه تبلیغی برای جشنواره دارد و سبب جذب گونه‌های مختلف مخاطبان می‌گردد، بلکه موجب شادی‌بخشی به جامعه، افزایش صمیمیت بین والدین و کودکان و تجربه‌اندوزی و انگیزه‌بخشی به آنها نیز می‌شود؛ به ویژه اینکه به مثابه اقدامی فرهنگی- هنری در کنار برگزاری جشنواره، هزینة کمی دارد.

آسیب‌ها و چالش‌های اجرایی و محتوایی جشنواره 

• آسیب‌های‌  مشترک جشنواره‌های تئاتری

ترابی، با اشاره به مشکلات عمومی و آسیب‌های مشترک در جشنواره‌های تئاتری، گفت: کمبود بودجه، نبود دبیرخانه دائمی، ثابت نبودن دبیر جشنواره و انتخاب دیرهنگام دبیر، چهار چالش همگانی در جشنواره‌های تئاتر کشورمان است.

در این خصوص، کاظمی، در خصوص ثابت بودن دبیر جشنواره، تصریح کرد: به نظر من دبیر باید برای یک دورة مشخّص در این سمت باقی بماند. مثلاً در یک دورة سه یا پنج ساله، میدان عمل به یک دبیر اختصاص یابد تا بتواند سیاست‌گذاری بلند‌ مدّت از لحاظ بودجه، انتخاب میهمانان، انتخاب داوران و برنامه‌ریزی برای سالن‌ها داشته باشد. یکی از مشکلات مهمی که امسال داشتیم این بود که دیر وارد عمل شدیم. دلیل این تأخیر نیز این بود که حکم دبیر دیر صادر شد. این مشکل به ویژه در بخش بین‌الملل خود را بیشتر نشان می‌دهد.

کاظمی افزود: یک مشکل دیگر در بخش بین‌الملل این است که زمان برگزاری جشنواره ثابت و قطعی نیست. با توجّه به مناسبت‌های مختلف مانند محرّم و صفر، ما با محدودیّت‌های تقویمی مواجه هستیم. مثلاً از یک گروه هلندی دعوت کردیم که در جشنواره حضور داشته باشند و آنها موافقت کردند اما از آنجایی که قرار بود جشنواره در اوّل ماه دسامبر برگزار شود، و سپس به دلیل همان محدودیت‌ها این اتّفاق نیفتاد و به اواخر نوامبر منتقل شد، آنها هم نتوانستند در جشنواره شرکت کنند.

وی در خصوص تأثیرگذاری بودجة محدود جشنواره بر کیفیت و کمیت برگزاری آن گفت: در جشنواره گروه‌هایی دعوت می‌شوند که قبلاً با هزینه خود یا ارگان‌های حامی نمایش، اثرشان را به صحنه برده‌اند و جشنواره صرفاً بودجه‌ای حدود ۱۰ میلیون تومانی به آنها می‌دهد که نمایش خود را بازتولید کنند. بنابراین از این منظر، هر کسی که بتواند با هزینة کمتر، اثری را آماده کند، برای شرکت در جشنواره مناسب‌تر است. با توجه به فیلتر مالی تنوّع شرکت‌کنندگان لاجرم پایین می‌آید و نمی‌توان انتظار داشت که سطح همه نمایش‌ها عالی باشد. همچنین اگر بودجه به موقع تأمین نشود، موجب سلب اعتماد و انگیزه از گروه‌های مختلف نمایشی می‌شود. البته خوشبختانه در دوره‌های 24 و 25، بودجة جشنواره به موقع تأمین شد و مشکلی از این نظر نداشتیم. یک مشکل دیگر نیز این بود که ما اسپانسر مالی غیر از مرکز هنرهای نمایشی نداشتیم و صرفاً تعدادی از شرکت‌ها و نهادهای دولتی و خصوصی امکانات محدودی در اختیار ما قرار دادندِ البته برخی از نهادهای دولتی هم کمکی نکردند.

• نبود نقشه راه برای جشنواره و لزوم تدوین راهبرد 

رایانی‌ مخصوص که در دو دوره اخیر جشنواره جزو هیأت انتخاب بوده، گفت: مهمترین ایرادی که نه تنها برای تئاتر کودک و نوجوان، بلکه متأسّفانه برای همة فضای تئاتر کشورمان وجود دارد، نداشتن نقشة راه است. نقشة راه یعنی نقشه‌ای که مشخص کند که اگر ما می‌خواهیم از نقطة  aبه نقطة b برویم، این مسیر را در طی چه زمانی و با چه امکاناتی و چگونه باید بپیماییم؟ اگر این نقشه راه را داشته باشیم، به این سوال بهتر می‌توانیم جواب دهیم که 25امین جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همدان به چه میزان می‌خواهد در حرکت از نقطة a به b به ما کمک کند؟ اگر این نقشة راه وجود داشته باشد، دبیر بهتر می‌تواند برنامه‌ریزی اجرایی خود را انجام دهد و این نقشه را یک گام به جلو برد. متأسّفانه سند مکتوب و مدونی در این زمینه، چه در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و چه در سایر ارگان‌های متولّی تئاتر، وجود ندارد. این نبود نقشه راه، باعث می‌شود حرکات و اقداماتی که انجام می‌دهیم، در مقطع خود، اثرگذار باشند، امّا انتظارات و اهداف اصلی و بلند مدت را برآورده نکنند. از آنجا‌که این نقشة راه مرجع وجود ندارد، افراد دیدگاه‌ها و سلایق فردی خود را در برگزاری جشنواره دخیل می‌کنند، دیدگاه‌هایی که مبتنی بر دانش و توانمندی فردی دبیرها و هیأت‌اجرایی است و اهداف مقطعی را دنبال می‌کند.

رایانی، عضو هیأت علمی گروه نمایش دانشگاه آزاد اسلامی، در ادامه سخنان خود در باره لزوم تدوین و انتشار برنامه‌ریزی بلند‌مدت برای جشنواره‌های تئاتر تصریح کرد: ما نیازمند برنامه‌ کلان و نقشه راهی هستیم که علاوه بر متخصصان امر، اذهان عمومی نیز آن را ببینند و با توجّه به محتویّات آن، بتوانند کیفیت برگزاری جشنواره را رصد کنند. در این صورت رسانه‌ها و منتقدان بر اساس آن برنامه منتشر شده، می‌توانند به ارزیابی جشنواره بپردازند. وی افزود: یکی از بزرگ‌ترین آسیب‌های جشنواره‌های تئاتر ما، از جمله جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همین مسئله است. این جشنواره اکنون به طور مقطعی، با توجّه به بودجة مشخّص به صورت فردی یا گروهی برنامه‌ریزی می‌شود و اهداف بلند مدت را نمی‌تواند پیگیری کند.

عضو کانون ملی منتقدان تئاتر جمهوری اسلامی ایران، در خصوص نحوة تدوین آئین‌نامه و راهبرد برای جشنواره‌های تئاتر افزود: واقعیت این است که بخش‌های اجرایی جشنواره‌ها به دلیل درگیری‌های روزمره‌ای که دارند فرصت کافی برای تدوین نقشه راه جامع را ندارند. اما مکان‌هایی مانند پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات هستند که می‌توانند پژوهش کنند و برنامه ارائه دهند. پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، مرکز فکری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که می‌تواند با دعوت از نیروهای متخصّص، راهبردها و سیاست‌های لازم را تدوین نموده و در اختیار متولیان قرار دهد. حتی می‌توان بعد از تشکیل جلسات کارشناسی و تنظیم پیش‌نویس آیین‌نامه، اسناد را روی سایت پژوهشگاه قرار داد و از کارشناسان و هنرمندان خواست که پیشنهادهای خودشان را برای اصلاح و تکمیل آئین‌نامه ارسال کنند. هنرمندان قطعاً نظر می‌دهند و سعی می‌کنند آئین‌نامه را به سمت اهداف جامعه هنری سوق دهند. در چنین حالتی ضریب پذیرش آن آئین‌نامه‌ نیز در جامعه هنری افزایش می‌یابد.

در ادامه نشست، کاظمی نحوه تنظیم آئین‌نامه‌ها را بسیار مهم خواند و خاطرنشان کرد که در مورد آئین‌نامه‌هایی که برای جشنواره‌های هنری نوشته می‌شود، قائل به آن است که باید یک دستورالعمل کلّی در شیوة اجرایی وجود داشته باشد و نباید در آئین‌نامه راجع به همه امور تصمیم‌گیری شود، بلکه آئین‌نامه باید منعطف باشد و گروه اجرایی هر دوره بتواند مواردی را جرح و تعدیل کند. این امکان تغییر در آئین‌نامه‌ها لازم است چون که ذهن ما هر ساله تغییر و رشد می‌کند و سلیقه‌های ما عوض می‌شوند و خواسته‌ها و ایده‌آل‌های ما و همچنین اهداف فرهنگی، اجتماعی و هنری جشنواره نیز تغییر می‌کنند. به نظر من با توجّه به لزوم درنظرگرفتن نوآوری‌ها، بخشنامه‌ها همیشه باید یک بخش ثابت و یک بخش متغیّر داشته باشند. آن بخش ثابت باید همیشه وجود داشته باشد تا همه بتوانند روی آن حساب کنند. مثلاً من باید بدانم که چه تاریخی، تاریخ برگزاری جشنواره است؟ یا اینکه مثلاً آیا قرار است که نمایش‌ها از منتخبین اجرای عموم به جشنواره وارد شوند؟ این موارد باید روشن باشد تا بتوان بر اساس آن برنامه‌ریزی کرد. نه اینکه منتظر باشیم تا فراخوان بیاید و ببینیم فراخوان چه می‌گوید و بعد از آن تازه برنامه‌ریزی کنیم، که باید چه کنیم.

کاظمی، کارگردان، نویسنده و بازیگر تئاتر کودک در ادامه سخنانش تصریح کرد: علت انتخاب دبیران از جامعه هنری به لزوم انعطاف‌پذیری در جشنواره مربوط می‌شود. به نظر من دلیل انتخاب یک دبیر هنری این است که یک دیدگاه هنری خارج از دیدگاه دولتی وارد کار شود. در همه جای دنیا، دبیران جشنواره‌ها را از بخش‌های هنری انتخاب می‌کنند، برای اینکه این حرکت رو به جلو، همیشه و به طور مستمر وجود داشته باشد. به نظرم باید دبیری اجرایی از دبیری هنری مستقل باشد. دبیر اجرایی متولّی اجرای بخشنامه‌ها و قوانین مختلف است، و بهتر است توسّط دبیر هنری انتخاب شود. من در دو دوره دبیری، تصمیم گرفتم که از یک دبیر اجرایی دولتی که قوانین و سازوکار اداری را خوب می‌شناسد، استفاده کنم چون طبیعتاً کار دبیر اجرایی، کار پشتیبانی است. دبیر هنری کاملاً مستقل نیست، امّا اختیارات مناسبی دارد و به‌طور مستقیم با مدیرکلّ هنرهای نمایشی در ارتباط است. باید توجه کرد اگر دبیری ایده‌ای نداشته باشد و به اصطلاح خوش‌فکر نباشد، خروجی جشنواره جالب توجه نخواهد شد.

• ارائه نکردن نمایش‌های جدید و نوآورانه

رایانی مخصوص در خصوص لزوم تولید نمایش‌های ویژه برای جشنواره تأکید کرد: از آنجائی که جشنواره در همدان برگزار می‌شود و مخاطبان جشنواره عموماً ساکنان همدان هستند، اکثر نمایش‌ها برای آنها تازگی دارد و جذّاب است چراکه تعداد زیادی از نمایش‌ها از تهران و تعدادی از شهرهای دیگر به جشنواره راه پیدا می‌کنند. ولی در مجموع، این کاستی وجود دارد که اثر بدیعی که برای اولین‌بار در جشنواره به روی صحنه برود، وجود ندارد. دلیل آن نیز به هزینه تولید هر نمایش جدید مربوط می‌شود. به‌طور متوسّط برای اجرای یک نمایش جدید حوزه کودک، ۱۵۰ میلیون تومان هزینه نیاز است. وقتی که قرار است این نمایش در جشنواره شرکت کند، حتّی اگر یک اجرا نیز داشته باشد، جشنواره باید ۱۵۰ میلیون تومان هزینة آن را پرداخت کند. در حالی‌که حداکثر کمک ‌هزینه‌ای که به گروه‌ها در جشنوارة امسال پرداخت شده، مبلغ ۱۰ میلیون تومان بوده است. گروه‌ها با این بودجه صرفاً می‌توانند آثاری را که قبلاً به روی صحنه برده‌اند، برای جشنواره آماده کنند. گروه‌های هنری می‌گویند اگر بخوا‌هید آثار جدید تولید کنیم، باید ۱۵۰ میلیون تومان پرداخت شود و چون دولت توان پرداخت چنین بودجه‌ای را ندارد، آثار جدیدی ارائه نمی‌شود. از طرف دیگر وقتی اثر جدیدی برای جشنواره تولید می‌شود باید به فکر اجرای عمومی آن نیز بود.

رایانی ادامه داد: به نظر من اگر بتوانیم در کنار انتخاب آثار تولیدی، تعدادی تولید جدید نیز برای جشنواره داشته باشیم، نتایج بهتری می‌گیریم. تولید جدید باعث می‌شود افراد بیشتری مشتاق حضور در جشنواره باشند. همین موضوع به نوبة خود باعث رقابت بیشتر و ارتقای سطح کیفی جشنواره می‌شود. اگر زودتر به دبیر جشنواره مسئولیّت داده شود، او می‌تواند با فرصت کافی که در اختیار دارد، در صورت تأمین بودجه، چند اثر جدید نیز سفارش دهد و بعداً نیز اجرای عموم آن با مرکز هنرهای نمایشی هماهنگ شود. به‌ دلیل همین مسئله، تولید جدید، تولیدی ضعیف می‌شود و گروه‌های حرفه‌ای‌تر کمتر وارد عرصه جشنواره می‌شوند. بنابراین عموماً جشنواره با یک نسل جوان رو ‌به رشد مواجه است؛ نسلی که می‌آید، یاد می‌گیرد و می‌رود. این آزمون و خطا همچنان ادامه دارد و انباشت تجربه در جشنواره کمتر اتفاق می‌افتد. وقتی که انباشت تجربه نداشته باشیم، پیشرفت چندانی حاصل نمی‌شود. به همین علّت است که همیشه با نسلی مواجه هستیم که نمی‌دانند و مدام می‌گویند که به ما آموزش دهید و در نتیجه، همه مراحل از اوّل تکرار می‌شود.

• موازی‌کاری بین نهادهای مختلف دخیل در امر تئاتر

رایانی مخصوص در زمینه لزوم هم‌افزایی بین نهادهای مختلف گفت: به نظر من وظیفة اصلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش نیست زیرا که دو وزارت‌خانه آموزش و پرورش و علوم، تحقیقات و فناوری رسالت آموزش را بر عهده دارند. در کنار آنها، تعداد قابل توجهی مرکز خصوصی نیز در حال آموزش تئاتر هستند. در واقع وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی متولّی تئاتر حرفه‌ای است و وظایف مخصوص به خود را دارد اما چون مرزبندی دقیقی بین فعالیت‌های نهادها وجود ندارد، موازی‌کاری‌هایی دیده می‌شود. مثلاً شاهدیم، مشابه برخی از جشنواره‌هایی را که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌کند، حوزه هنری نیز برگزار می‌کند. اکنون بسیاری از مردم و هنرمندان، فقط از وزارت ارشاد در زمینه جشنوارة تئاتر کودک و نوجوان توقع دارند. غافل از آنکه برای تئاتر کودک و نوجوان، متولّی مشخصی داریم. متولّی تئاتر کودک و نوجوان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است. اما چندان شفاف و روشن نیست که جایگاه، نقش و شرح وظایف آنها در زمینة جشنواره تئاتر کودک و نوجوان با توجه به بودجه‌ای که دارند، چیست؟ به نظر من نهادهایی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی، بهتر است با نظارت بیشتر، از موازی کاری ارگان‌های هنری و فرهنگی جلوگیری کنند. در واقع نهادهای ناظر باید با رصد کردن تحوّلات و تعیین مأموریّت‌ها و تعیین سقف و کف بودجه، این فضای مغشوش را سر و سامان دهند. همچنین یک راهکار پیش روی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مرکز هنرهای نمایشی این است که برگزاری این قبیل جشنواره‌ها را، به مزایده بگذارند. سپس طرح‌های مؤسسات و نهادهای نیمه دولتی- نیمه‌خصوصی را اخذ و بررسی کنند و در نهایت بهترین طرح را انتخاب و برگزاری جشنواره را به آن واگذار کنند. در واقع در این صورت، مرکز هنرهای نمایشی کار نظارت را بر عهده دارد و اجرا به بخش خصوصی واگذار می‌شود.  

• نبود آرشیو منظم جشنواره‌ها

رایانی مخصوص، به چالش عدم آرشیو‌سازی منظم، دقیق، کامل و دسترس‌پذیر جشنواره‌ها اشاره کرده و گفت: داشتن بانک اطّلاعاتی، برای فعالیت هدفمند در هر عرصه‌ای ضروری است. باید برای این موضوع سازوکار تعریف شود. یکی از راه‌هایی که می‌تواند به آرشیوسازی کمک کند، انتقال اطّلاعات بر روی وب سایت‌ها است. در واقع با این کار دیگر اطّلاعات از بین نمی‌روند و در دسترس همگان باقی می‌ماند.

این نشست در خاتمه با پرسش و پاسخ شرکت کنندگان و سخنرانان همراه شد.

ویراستار و تدوین کننده : محمود ترابی اقدم