نشست تخصصی  «جشنواره بین­المللی پویانمایی تهران؛ چالش‌ها و فرصت‌ها» 16 اردیبهشت 98 با حضور دکتر فاطمه حسینی شکیب، عضو هیئت علمی گروه انیمیشن دانشگاه هنر؛ محمدرضا مقدسیان، منتقد و کارشناس سینما و حوزة انیمیشن؛ و امیر سحرخیز، رئیس هیئت مدیره صنف انیمیشن، در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و  ارتباطات، با دبیری امیررضا تجویدی برگزار شد. مشروح مباحث مطروحه توسط سخنرانان که کوشیدند رویکردها در سياست‌گذاري، شيوة برگزاري و سازوكار ارزيابي آثار و تأثير اين رويداد مهم سينمايي بر كليت سينماي انیمیشن ايران را واکاوی نمایند،  از نظر می‌گذرد.

به عنوان مقدمه دبیر نشست، با اشاره به تاریخچة جشنوارة بین­المللی پویانمایی تهران، بیان نمود که این رویداد در سال ۱۳۷۷ به همت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تأسیس شد. هدف اولیه از برگزاری این جشنواره، گردهمایی انیماتورها و نمایش انیمیشن‌های ایرانی و خارجی بود تا در کنار این گردهمایی، جشنواره به رویدادی برای نمایش ابعاد کمتر شناخته شدة حوزة سینمای انیمیشن تبدیل شود. این جشنواره تا امروز که بیست سال از برگزاری آن می‌گذرد به صورت منظم هر دو سال یک بار، یعنی به شکل دوسالانه برگزار شده است. آخرین دورة این جشنواره اسفندماه ۱۳۹۷ به دبیری جناب آقای محمدرضا کریمی صارمی برگزار شد و در ۴ بخش مختلف آثار راه یافته به آن، داوری شدند: بخش‌های مسابقه، خارج از مسابقه، نمایش ویژه و چشم‌انداز. اهدافی که گروه اجرایی در دورة اخیر جشنواره به آن اشاره کرده‌اند، ۳ هدف کلی و مهم بوده است که عبارتند از:

• فراهم‌سازی بستری شایسته برای تبادل اندیشه‌ها و آموخته‌ها از طریق گردآوری و عرضة هدفمند آثار؛
• کشف توانمندی‌ها و تشویق نوآمدگان عرصة پویانمایی به ابتکار و نوآفرینی؛
• گسترش توانایی‌ها، تکنیک‌ها و نگرش‌های تازه برای دستیابی به کیفیتی افزون‌تر.

دبیر در بارة چرایی برگزاری نشست گفت: بنا بر آن است که در این جلسه، در صدد پاسخ به این پرسش برآییم که جشنواره بین‌المللی پویانمایی تهران در عمر بیست سالة خود، به چه میزان موفق شده جایگاه خود را در میان جامعة انیمیشن ایران تثبیت کند و به رویدادی با دوام تبدیل شود. در این نشست قصد بر آن است تا با بررسی رویکردها و روندهایی که این جشنواره در طول دوران برگزاری خود در پیش گرفته، به این بپردازیم که جشنوارة بین­المللی پویانمایی تهران، تا چه حد بر سینمای انیمیشن ایران اثرگذار بوده است. در ادامه نیز به این نکته پرداخته خواهد شد که این جشنواره، به چه میزان در معرفی سینمای انیمیشن ایران به جهان موفق عمل کرده است. در انتها نیز سعی خواهد شد به ارائة راهکارها و پیشنهاداتی پرداخته شود تا از طریق آنان، نقاط قوت جشنواره به قوت خود باقی بمانند و چالش‌ها و نقاط ضعفی که وجود دارند نیز مرتفع شوند.

لزوم مطالعة ساز و کار دوره‌های برگزار شدة جشنوارة پویانمایی تهران

در آغاز، حسینی شکیب با پرداختن به ضرورت مرور شیوة برگزاری جشنواره­ها گفت: امروزه در جهان رشته‌ای به نام مطالعات جشنواره شکل گرفته است؛ چرا که به حدی جشنواره‌ها زیاد شده‌اند و تعداد و تنوع آن­ها زیاد شده است که بحث و بررسی پیرامون آنان اجتناب­ناپذیر است. در همین حال ما در ایران، عموماً فرهنگ مرورکردن را نداریم. شواهد نشان می‌دهد در حال حاضر جشنواره‌های سینمایی نه تنها به‌عنوان رویدادی که مردم در خلال آن فیلم می‌بینند و فیلم‌ها و آثار طی آن به مسابقه گذاشته می‌شوند، مورد توجه است، بلکه به‌عنوان گفتمان‌هایی که تعیین‌کنندة ارزش‌هایی هستند که منبع و مرجع آن رشته قرار می‌گیرند نیز اهمیت یافته‌اند. جشنواره­ها می‌توانند آثار را ارزش‌گذاری کنند و گفتمان‌هایی ایجاد کنند که پیش از این وجود نداشته است. جشنوارة پویانمایی تهران نیز همین توانایی را داراست. این جشنوارة اکنون، ارتباط خوبی با انیماتورها و اساتید حوزه انیمیشن برقرار کرده است. ضمن اینکه دبیر جشنواره، در این سال‌ها بسیار تلاش کردند تا قشرهای مختلف جامعة انیمیشن را در برگزاری این رویداد مشارکت دهند.  وی تاکید کرد: این جشنواره امروز به یک نقطة مرجع در میان جشنواره‌های پویانمایی تبدیل شده است و شاید دلیل اصلی این امر، آن است که دبیر این جشنواره در بیست سال گذشته یک نفر به صورت ثابت بوده که  نشان از ثبات در مدیریت، هماهنگی و تداوم در سیاست­گذاری این جشنواره است. از اینرو است که روند برگزاری این جشنواره نیز مدام بهتر شده است. آقای کریمی صارمی روند برگزاری این جشنواره را مدام رصد می‌کنند و با مدیریتی شایسته، امروز شاهد آن هستیم که این جشنواره به نسبت دوره‌های قبل رشد بسیاری کرده و به گفتمانی مرجع و مهم در انیمیشن ایران تبدیل شده است. امروز انیمیشن ایران افتخار می‌کند که جوایزی نظیر جوایز این جشنواره را در رزومة خود داشته باشد. شکیب افزود: این جشنواره در سطح جهانی نیز یکی از جشنواره‌های شناخته‌شده و مطرح حوزه انیمیشن است و این اتفاق تصادفی نبوده، بلکه نتیجة تداوم و پای‌مردی تیم اجرایی آن در طی دوره‌های متوالی است.

سینمای انیمیشن در ایران و لزوم استفادة بی­پروا و بهینه از قابلیت­ها

در ادامة نشست، مقدسیان در باب ضرورت نقد از بیرون سینمای انیمیشن در ایران سخن گفت و اشاره کرد: مهم‌ترین عاملی که باعث شده سینمای انیمیشن ایران به آن اندازه‌ که باید پویا نباشد و به اندازة پتانسیل‌هایی که دارد ندرخشد، این است که تولیدگران حوزه انیمیشن تمرینی برای اینکه پایشان را از فضای انیمیشن بیرون بگذارند و از بیرون به فعالیت‌هایی که انجام می‌دهند نگاه کنند را نداشته‌اند؛ این در حالی است که ظرفیت جشنوارة پویانمایی تهران و سازندگان انیمیشن در ایران بسیار بیشتر از چیزی است که در حال حاضر بروز یافته است. وی افزود: یکی از ویژگی‌های مهم و تأثیرگذار جشنوارة پویانمایی تهران، همان‌طور که خانم دکتر شکیب به آن اشاره کردند، ثبات در مدیریت است که نمونة آن را در جشنواره‌ها و فستیوال‌های بزرگ دنیا می‌بینیم. معمولاً خط مشی جشنواره­های مذکور به واسطة ثبات در مدیریت آنها اتفاق می‌افتد، ولی حتی تغییر مدیریت‌ها نیز در این رویدادها باعث تغییر سوگیری جدی در خط مشی جشنواره‌ها نمی‌شود و در نهایت، مسیری را طی ‌می‌کنند که مبتنی بر اهداف اولیه‌شان بوده است. اما در ایران، جشنواره­ای با ثبات چون پویانمایی تهران داریم که همچنان در بستر جامعه­ تولیدگران انیمیشنی برگزار می­شود که بسیار ترسیده به نظر می­رسد. بخشی از این ترس درونی است و بخشی از آن نیز بیرونی.

مقدسیان ادامه داد: انیمیشن ایران متشکل از افراد بسیار مستعدی است که در عین حال به شدت محافظه‌کار، درون‌گرا و ترسیده هستند و این ترسیدگی در میان گروه‌هایی که این جامعه را تشکیل می‌دهد به شدت به چشم می‌آید. گویی در این جامعه، وحشتی نسبت به فضای بیرون از انیمیشن وجود دارد. یعنی اگر زمانی همة انیماتورها تصمیم بگیرند که بدون هیچ نگرانی کنار هم جمع شوند، باز هم این وحشت را دارند که جامعة بیرون از انیمیشن هر لحظه به آنان حمله کند. این رویه­ای است که امروز در انیمیشن ایران بسیار برجسته است. اما دلیل اصرار بر حفظ این ویژگی چیست؟ در حالیکه همین ترسیدگی، باعث محافظه‌کاری و عدم رشد و پیشرفت بیشتر و افزون‌تر فعالان انیمیشن شده است. این در حالی است که پتانسیل‌های انیمیشن کشور اگر به صورت حداکثری به کار بسته شود، نتایج ۴ یا ۵ برابر مفیدتری حاصل خواهد کرد که در حال حاضر از آن محرومیم.

وی در ادامه با ذکر این نکته که جشنوارة پویانمایی تهران هم از این قاعده مستثنی نیست، گفت: به جرئت می‌توان گفت جشنواره پویانمایی تهران، به نسبت بسیاری از جشنواره‌های سینمایی دیگر که در کشور برگزار می‌شود از جمله جشنوارة جهانی فیلم فجر، جشنوارة ملی فیلم فجر، جشنوارة سینماحقیقت و جشنوارة فیلم کوتاه تهران که جشنواره‌های به ظاهر طراز اول کشور هستند، ظرفیت‌های به مراتب بالاتری دارد. اما چه اتفاقی می­افتد که این ظرفیت‌ها به تبلور نمی‌رسند و در نهایت، تقریبا ۵۰ درصد آنان به بهره­برداری می­رسد؟ این اتفاق حاصل همان ترسیدگی و محافظه‌کاری است که دست و پای انیماتورها را بسته است. گویی خود این بچه‌ها باور ندارند که چقدر توانمندی‌شان زیاد است و چقدر توانایی­های بالایی دارند. تولیدگران حوزه انیمیشن ابا دارند در مورد کارهایی که دارند انجام می‌دهند، حرف بزنند. این صحبت نکردن البته فقط به این دلیل نیست که گمان می‌کنند شاید پروژه­شان سرقت شود، بلکه از این روست که شاید کارشان ایرادی داشته باشد و اشاره به آن، باعث دلسردی­شان شود و بنابراین، متأسفانه گویا این افراد خودشان را لایق نمی‌دانند که در مورد کارهایشان حرف بزنند. گویی کسی از بیرون به آن­ها گفته که باید همیشه در حاشیه باشید، چرا که انیمیشن برای بچه‌هاست. باید این نکته را واکاوی کرد که سیستمی که با عنوان اداره­کنندة سینما، فرهنگ و هنر در کشور ما فعال است، چقدر باعث ‌شده این افراد، بدین نحو تربیت شوند. اعضای خانوادة انیمیشن، حکم بچه‌هایی را دارند که در خانواده خیلی به‌ آنها توجه نمی‌شود. در بسیاری از جشنواره­های سینمایی ایران برای بسیاری از گونه­های تولید فیلم بخش­هایی تدارک دیده­ شده است، اما وقتی می­پرسیم جایگاه انیمیشن در این رویداد کجاست، می‌گویند جامعه انیمیشن تمایلی برای شرکت در این زمینه ندارد. بنابراین باید به ریشه­یابی این نکته پرداخت که چه اتفاقی رخ می‌دهد که این پتانسیل‌های بالای انیمیشن در ایران، به یک جشنوارة محفلی محدود می‌شود و اجازة تبدیل شدن آن به یک جشنوارة بزرگ بین‌المللی را نمی­دهد.

جشنواره پویانمایی تهران و جایگاه جهانی آن

در ادامه نشست، سحرخیز در باب لزوم نگاهی کلی­تر به جریان تولید انیمیشن و فعالان انیمیشن در ایران سخن گفت و و اشاره کرد:  یکی از چیزهایی که در جشنواره پویانمایی تهران به وضوح به چشم می‌آید این است که به لحاظ کیفیت اجرا و برگزاری، این جشنواره روندی رو به ‌رشد داشته است. حضور دکتر کریمی صارمی به ‌عنوان دبیر طی این سال‌ها، نتیجة برگزاری این رویداد را کاملاً مشخص کرده است؛ چرا که ایشان بر خلاف بسیاری از جشنواره­های سینمایی، هر سال توانسته‌اند برآوردی کلی از آنچه رخ داده، داشته باشند تا با استناد به آن، سال بعد اتفاق بهتر و رو به رشدتری را رقم بزنند. وی افزود: بچه‌هایی که در جشنوارة پویانمایی حضور دارند، به شکل متفاوتی رفتار می­کنند، در حالی که اگر در جشنوارة فیلم کوتاه حضور داشته باشند شکل برخوردشان متفاوت است، چون آنجا کلاً اهمیت فیلم‌های داستانی بیشتر است و طی آن، با انیمیشن ایزوله‌تر و گوشه‌گیرتر رفتار می‌شود. این در صورتی است که همة بچه‌هایی که کار انیمیشن می‌کنند، به هر شکلی تلاش دارند تا فیلمشان آماده شود و بتوانند در جشنوارة پویانمایی حضور داشته باشند؛ این یعنی این جشنواره در میان متخصصان حوزة انیمیشن جایگاهی ممتاز یافته است. اما آنچه باید به آن بپردازیم این است که این جشنواره بیرون از ایران چه جایگاهی دارد. جشنوارة پویانمایی تهران هر دوره تعدادی داور خارجی دارد. امسال آقای دودوک، پتروف، پل دریزن یا پیتبان و  چند تن دیگر حضور داشتند. این در حالی است که جشنواره­های مربوط به سینمای داستانی ما کمتر موفق به متقاعد کردن چهره­های جهانی برای حضور در این رویدادها شده­اند. امثال پتروخ یا پل دریزن اسطوره‌های انیمیشن دنیا هستند که کوله‌باری از جوایز مختلفی دارند. این افراد به ایران آمده‌اند و در جشنواره پویانمایی یا داور بوده‌اند یا ورکشاپ برگزار کرده‌اند و یا مهمان بوده‌اند. این حضور اتفاق بسیار بزرگی است. اما ما بسیار خودمان را دست کم می­گیریم، در حالی که خود آن شخص از اینکه در این جشنواره حضور دارد شگفت‌زده می‌شود. به طور مثال امسال، دودوک اعلام کرد هر زمانی که من را دعوت کنند به ایران می‌آیم چون خاطره‌ای که از حضور در این جشنواره دارم برایم مهم است. پس این جشنواره، جایگاه بین‌المللی خود را پیدا کرده است. کافی است فهرست همین افراد معتبر حاضر در آن را ببینیم و بعد، مقایسه کنیم که در جشنواره‌هایی که با سروصدای زیاد و با هزینه و تبلیغات وحشتناک برگزار می‌شوند، آیا نمونه­های حتی مشابه چنین افرادی حضور دارند یا خیر.

جشنواره پویانمایی تهران و ایجاد ذائقه در جامعه انیمیشن

شکیب با ذکر اینکه اساساً سینمای انیمیشن در ایران بیشتر دغدغة دولتی‌هاست و نه خود جامعة انیمیشن، گفت: سینمای انیمیشن در ایران، یک بخش مدیریتی و یک بخش واقعی دارد که این دو چندان به هم ربط ندارند. بخش مدیریتی حرف‌های خود را می‌زند و انیماتورها هم سعی می‌کنند بفهمند آنها چه می‌گویند. بنابراین محافظه‌کار بودن، یا دست دوم بودن یا خواهرخوانده بودن سینمای انیمیشن در ایران،چنانکه آقای مقدسیان به آن اشاره کردند، تصادفی نیست؛ ضمن اینکه اگر در تاریخ انیمیشن جستجویی کنیم، در می­یابیم که انیمیشن از دل هالیوود بیرون آمده است. خانم کریستین تامپسون نشان داده است که به لحاظ تاریخی، انیمیشن فقط وقتی می‌تواند در دل هالیوود پذیرفته شود که خواهرخوانده یا پسرعموی کوچک سینمای داستانی باشد، یعنی برای ادامة حیات انیمیشن، این شکل دست دومی و رابطة فرودستی و فرادستی و کهتری و مهتری از قبل وجود داشته و گوشه­گیری انیمیشن در صنعت سینما، تنها مختص ایران نیست. اما امروز با ورود به حوزة دیجیتال، انیمیشن در فضای اقتصادی سینما، گفتمانی ایجاد کرده که توجه همگان به آن جلب شده است و همین باعث شده بخش­های دولتی در ایران نیز از همین وجه به آن توجه ‌کند. متولیان دولتی تصویر ابتدایی از این دارند که چرا انیمیشن ایرانی نمی‌تواند مانند انیمیشن آمریکا شود؛ چون از نظر آنها این حوزه هم می‌تواند ایدئولوژی را ترویج دهد و هم منبع درآمد بسیار خوبی است، که هر دوی این عوامل امروزه آفت انیمیشن در ایران محسوب می­شوند، چرا که درک نادرست و ناقص از انیمیشن ایران و پتانسیل‌های واقعی آن به دست می­دهند. وی افزود: جشنوارة پویانمایی تهران از سپهر گفتمانی کل جامعه جدا نبوده و محافظه‌کار است، اما در عین حال بسیار مؤثر نیز هست و در شکل‌دادن ذائقه برای جامعة انیمیشن ایران، موفق  هم بوده است. شکیب افزود: از آنجا که متولی برگزاری این رویداد کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است، برخی دیدگاه­های خاص دولتی نیز در آن به چشم می­خورد که باعث می­شود محافظه­کاری جشنواره بیشتر هم به نظر برسد. بنابراین، در چنین جشنواره‌ای حاضر بودن، مشقت و چالش­های فراوانی را در پی دارد. در نهایت باید گفت ذائقه این جشنواره شکل گرفته است و دانشجوهای انیمیشن، به این جشنواره می‌آیند تا ببینند در آن چه خبر است و چه فیلم‌هایی به این جشنواره راه پیدا می‌کنند. در این فضا مهم نیست که مخاطب چند میلیون فیلم بیرون از جشنواره ببیند، بلکه مهم این است که در هر جشنواره عده‌ای برای مخاطبان این فیلم‌ها را انتخاب کرده‌اند و مخاطبان می‌توانند آن آثار خاص را ببینند. از طرف دیگر، کسانی به عنوان مهمان یا داور به این جشنواره می‌آیند که معادل آن­ها هرگز به جشنوارة فیلم فجر نمی‌آیند و هرگز هم نیامده‌اند. البته به هر حال، برخی هستند که به ایران نمی‌آیند ولی فرهیختگان زیادی هستند که خوشحال بودند از اینکه به ایران آمده بودند و در جشنواره شرکت کرده بودند. بنابراین این جشنواره از نظر جایگاه، هم در بیرون و هم در داخل ثبات دارد.

شکیب ادامه داد:  باید در نظر داشت که حمایتهای دولت و آن چیزی که باعث شده به انیمیشن در ایران انگ دولتی‌شدن بزنند، اساسا سبب شده که ما چیزی به عنوان انیمیشن داشته باشیم. به عبارتی آن نگاهی که در ایران دربارة انیمیشن ایجاد شده، هم باعث رشد آن شده و هم سبب شده که بسیاری از وجوه این گونة سینمایی رشد نکند. بنابراین بهتر است بگوییم انیمیشن در ایران، مثل فرزند‌ اول خانواده است که هم توجه بسیاری به او می‌شود و هم بیشتر از همه دعوایش می‌کنند. در حالی که سینمای زنده این‌گونه نیست چون هم تهیه‌کنندة خصوصی زیاد دارد و هم می‌فروشد. بقای انیمیشن در ایران نوعی معجزه است، چرا که این حوزه واقعیتی شده است که اصلاً به دلایل متعدد نباید وجود می­داشت. اما عشق، علاقه و سماجت برخی افراد و متخصصان و البته حمایت دولت باعث شد که امروز سینمای انیمیشن داشته باشیم؛ حمایتی که هم طوق گردن انیمیشن ایران است و هم دلیل بودن آن!

جشنواره پویانمایی و پوشش خلاءهای سینمای انیمیشن در ایران

در ادامه نشست، مقدسیان با اشاره به اینکه باید از بحث ذائقه­­سازی توسط جشنوارة پویانمایی به پوشش خلأهای حوزه انیمیشن توسط این رویداد پرداخت، اضافه کرد: اگر بپذیریم جشنواره‌ها مختصات مشخص و حرفه‌ای دارند و لزوماً به شکل بیلان کاری به آن نگاه نمی‌شود، برگزاری هر نوع جشنواره‌ای با یک هدف مشخص ایجاد می‌شود. به طور مثال جشنوارة کن زمانی تاسیس شد که در بحبوحه جنگ جهانی، جشنوارة برلین و ونیز که در دست جریان هیتلر و موسولینی قرار داشتند، برقرار بودند و تلاش کردند جریانی سینمایی ایجاد کنند که منطبق بر نگاه خودشان باشد. بنابراین بزرگ­ترین جشنواره‌های دنیا هم با رویکردی مشخص که از پیش طراحی شده، ایجاد شده‌اند. طبیعتاْ جشنوارة پویانمایی تهران هم از این قاعده نباید مستثنی باشد. امروزه وقتی برخی از فیلم‌های لایو اکشن را می‌بینیم، سریعا حدس می­زنیم که این فیلم برای کن ساخته شده یا برای برلین یا اسکار. در حوزه انیمیشن هم در جشنواره‌ها همین نکته مطرح است. در کشور ما اما در جشنوارة پویانمایی تهران یا چنین هدفی طراحی نشده، یا اساساً خیلی زود است برای اینکه طراحی شود. در بستر این فضای ترسیده، محافظه‌کار و نه‌چندان تعاملی که بر حوزه انیمیشن ما حاکم است –که البته باز هم تأکید می‌کنم همة تقصیرها بر گردن خود انیمیشن نیست و فضای حاکم بر اجتماع ایرانی در طول چند دهة اخیر منجر به این امر شده است- اولین و اصلی‌ترین دستاوردی که جشنوارة پویانمایی تهران داشته و خیلی مهم است، این است که فضایی ایجاد کرده برای ایجاد تعامل در میان بچه‌هایی که در عرصة انیمیشن فعالیت می‌کنند. این تعامل به شکلی کلی، بین  فعالان در فضای انیمیشن ایران و کسانی که در دنیا در عرصة جهانی فعالیت انیمیشن می‌کنند، اتفاق افتاده است. مادامی که تعامل و گفتگو بین اعضای جامعه انیمیشن شکل نگیرد، نمی­توان فهمید که انیمیشن ایران از چه حال و اوضاعی برخوردار است. وقتی مجموعة آثار انیمیشنی که در طول سال ساخته می‌شود را تماشا می‌کنیم، می‌بینیم که در ایران، در فضاهای مختلف، گونه‌های مختلف و با زوایای نگاه‌ مختلف، دارد انیمیشن تولید می­شود و این باعث خوشحالی است که فضایی متنوع در انیمیشن ایران وجود دارد. ولی وقتی می‌خواهیم در مورد این صحبت کنیم که آیا ذائقه‌ای برای انیمیشن ایرانی شکل گرفته است به نحوی که اگر دو روز دیگر یک انیمیشن در دنیا نمایش داده شد، مخاطبان بتوانند حدس بزنند که ایرانی است یا خیر، شاید بتوان گفت که هنوز به این مرحله نرسیده­ایم. اگر بخواهیم انیمیشنی تماشا کنیم و بگوییم به لحاظ تکنیک، محتوا و سبک نگاه با اهداف جشنوارة پویانمایی تهران مرتبط است، هنوز خیلی زود است و نباید توقع هم داشته باشیم چنین اتفاقی افتاده باشد. وی افزود: با این حال، کاری که آقای کریمی صارمی در فضای به شدت محافظه­کار کانون پرورش فکری کردند نوعی مجاهدت است و شاید هر کس غیر از ایشان بود اصلاً نمی‌توانست این جشنواره را زنده نگه‌ دارد.  اما دستاورد مهمی که این جشنواره تاکنون داشته است که شاید در نهایت بتواند منجر به این شود که ذائقه‌سازی در جشنواره پویانمایی تهران انجام گیرد و نیازها و خلأهای انیمیشن ایران نیز تأمین گردد، همین فراهم شدن عنصر تعامل است. اما اگر قرار باشد این جشنواره به سمتی برود که بتواند گامی فراتر از آنچه تاکنون داشته بردارد، باید فعالیت‌های محفلی در آن استمرار یابد. بچه‌های انیمیشن وقتی از در ورودی جشنواره پویانمایی وارد می‌شوند، انگار به آدم‌های دیگر تبدیل می‌شوند و به جایی می‌آیند که همه همدیگر را می‌پذیرند. گویی طی این رویداد قرار است حرف‌هایشان شنیده و درک شود. البته این درک‌شدن نباید محدود به دوسالانه پویانمایی تهران بماند بلکه می‌تواند در طول سال هم استمرار یابد. یکی از دلایلی که پتانسیل جشنوارة پویانمایی تهران مغفول مانده این است که به یک مدت محدود زمانی برای برگزاری بسنده می‌کند، فعالیتش را محدود می‌کند و در نهایت بعد از تمام‌شدن جشنواره همه پی کارشان می‌روند و دیگر تا مدت­ها خبری از بچه‌ها نیست و کسی از کسی خبر ندارد تا دوره بعدی.

مقدسیان هم­چنین با اشاره به اینکه جشنواره پویانمایی تهران باید بتواند مزیت‌های موجودش را شناسایی کند و از داشته‌هایش استفاده کرده و آن­ها را به مزیت تبدیل کند و استمرار بخشد، افزود: ارتباط بین بچه‌های انیمیشن و فضای گفت‌وگو و تعامل و تبادل دانش بین این افراد و انیماتورهای دنیا باید در طول سال پیگیری شده و استمرار یابد. این اتفاق در درازمدت، می‌تواند منجر به جنسی از ذائقه‌سازی شود که در مراحل بعدی می­تواند سبک انیمیشن را ایجاد کند و از طرف دیگر منجر به کاهش خلأهای موجود در حوزة انیمیشن خواهد شد. واقعیت این است که خانوادة انیمیشن ایران، اگر پرجمعیت شود مزیت‌هایش نیز به تبع آن چند برابر خواهد شد. مشکل اینجاست که افراد هنوز در این حوزه جرئت اینکه تجربه­شان را به اشتراک بگذارند و توانایی‌هایشان را ادغام کنند ندارند. مثلاً توانایی شخصی در قصه‌گویی و فیلمنامه‌نویسی، اگر در کنار توانایی شخص دیگری در انیمه‌سازی قرار بگیرد و این رفتار مشترک بتواند بیش از دو یا سه هفته ادامه یابد، قطعا نتایج مطلوبی به دست خواهد آمد. اگر اعضای جامعه انیمیشن این رفتار را تمرین کنند و همین اتفاق به تنها دستاورد جشنوارة پویانمایی تهران تبدیل شود هم باید به نشانه احترام برای این جشنواره کلاه از سر برداشت. به طور مثال یکی از اتفاقات خوبی که در جشنوارة امسال افتاد این بود که بخش مهمی از خلاء موجود در فضای انیمیشن یعنی عدم درک درست از رفتار اقتصادی در این حوزه، به مدد حضور استادان و کسانی که متخصص بودند، به خوبی پوشش داده شد.

جشنواره پویانمایی تهران و توجه به مسائل کم­تر دیده شده

شکیب در ادامه با اشاره به وجود بخش‌های متنوع و کمتر دیده شده در این جشنواره، گفت: این جشنواره بخش­هایی چون انیمیشن­های محلی دارد که نشان می‌دهد به مسائل بومی نیز در این رویداد توجه ویژه­ای شده است. یا بخش پایان‌نامه‌های برتر نیز در این جشنواره حاضر است که مشابهش را در هیچ جشنوارة دیگری نمی‌بینید. دلیل وجود این بخش­ها تعامل جشنواره با دانشگاه‌ها است. این توجه به این دلیل است که امروز توجه دانشجویان به تولید دانش در حوزة انیمیشن بسیار زیاد شده و به تبع آن، نسل‌هایی که در حال حاضر به انیمیشن وارد می‌شوند فرهیخته‌تر هستند و وزن ایجاد کرده‌اند. توجه‌کردن به بخش­هایی چون پایان‌نامه مهم است چرا که انیمیشن در دانشگاه­های ایران به شکلی متناسب توزیع‌ نگردیده است و وقتی دانشجویی به سراغ این حوزه می­رود، قطعا دانش نظری جالب توجهی دارد. وی افزود: رویکرد‌های دینی هم در این جشنواره اهمیت دارند. پرداختن به بخشی با مضامین دینی در انیمیشن خود موضوع یک مقالة پژوهشی است، زیرا این قبیل بخش­ها مدام دارند کم‌اهمیت‌تر می‌شوند.

جشنواره پویانمایی تهران و پایبندی به اهداف مرکزی و اولیه تاسیس آن

در ادامه نشست، سحرخیز با اشاره به این که جشنواره پویانمایی تهران هرگز از اهداف کلان خود فاصله نگرفته است و کماکان در همان راستا عمل می‌کند، گفت: یکی از نکات مثبت جشنواره این است که چون به طور دوسالانه برگزار می‌شود، مدام سعی در به‌روز شدن دارد. شاید یکی از امتیازات بچه‌های انیمیشن این است که آدم‌های روزآمدی هستند. امروزه این رویداد دارای جهت­گیری­هایی در بحث­هایی چون صنعتی‌سازی و تجاری‌سازی انیمیشن شده است که شاید تا کنون چندان به این موضوعات پرداخته نمی‌شد. البته این اتفاق می‌تواند هم نکتة مثبت و هم محل آسیب جشنواره تلقی شود. امروز مجموعه‌ای از اتفاقات مختلف و متنوع در این جشنواره روی می­دهد که ممکن بود اگر طیف این اتفاقات تا این حد وسیع و گسترده نبود و در عوض، روی موارد خاصی تمرکز می­کرد، نتیجة بهتری حاصل می­شد. اما این تعدد بخش­های جشنواره نیز ناگزیر است، چرا که در حوزة انیمیشن ما هر دو سال یک بار، یک دورهمی مهم داریم که مشابه آن در طول سال برای بچه‌های انیمیشن اتفاق نمی‌افتد. جشنواره نکته ویژة دیگری نیز در بر دارد و آن، اینکه تقریباً در زمان برگزاری آن، هر کس که به نوعی به هر بخشی از انیمیشن مرتبط است، از مدرس دانشگاه گرفته تا هنرمند، صنعت­گر، متولیان دولتی و غیر دولتی و... همگی گرد هم می­آیند و تبادل نظر می­کنند. این اتفاقی است که به ندرت در دیگر جشنواره­های سینمایی کشور شاهدش هستیم. وی افزود: این جشنواره در دو دوره اخیر، بسیار به بحث صنعت انیمیشن پرداخته است. در ایران بسیار تلاش شده تا بازارهای خارجی انیمیشن جذب شوند. در حال حاضر انیمیشن در ایران یکی از محصولات بسیار ارزآور و سودآور است اما متاسفانه در حدی که درخور است، توجهی به آن نمی­شود. امروز انیمیشن در ایران حتی به نحوی تبدیل به بچة آخر خانواده شده است! همة آزمون و خطاها روی بچة اول انجام شده، بچة دوم خودش بزرگ شده و بچة آخر تازه می‌خواهد رشد کند اما به هزاران مشکل برمی‌خورد. انیمیشن در ایران امروز به نقطة پرش و اوج در تکنیک و سطحی از پختگی رسیده که می‌تواند محصول جهانی تولید کرده و بازار خود را پیدا کند. اما برای تحقق این مهم، افراد باید در کنار هم کار کنند و از کارهای انفرادی دور شوند تا بتوانند نتیجه‌بخش باشند و به بهبود اقتصاد صنعت انیمیشن از طریق ارتباطات خارجی کمک نمایند. بنابراین جشنواره در دو دوره اخیر، به شدت تلاش کرده که بخش اقتصادی حوزة انیمیشن را تقویت کند و از این طریق نقبی هم به دیگر حوزه­های جدید مطالعات انیمیشن بزند، هرچند که هنوز در ابتدای راه قرار دارد. بنابراین در مجموع جشنوارة پویانمایی تهران همواره در راستای تحقق اهداف کلی خود حرکت کرده اما در این مسیر، به‌روز هم شده و به بخش‌های مختلف توجه ویژه‌ای داشته است.

در ادامه شکیب نیز با اشاره به تلاش متولیان جشنواره پویانمایی تهران برای در اختیار قرار دادن منابع این رویداد جهت افزایش بهره­وری سینمای انیمیشن در ایران، گفت: در دورة قبل آقای کریمی صارمی فضاهایی در اختیار ما گذاشتند که بتوانیم بحث‌های صنفی کنیم. در کشوری مثل فرانسه، چندین و چند جشنوارة متنوع در حوزه انیمیشن وجود دارد و هر یک از آن­ها نماد یکی از صنف‌های انیمیشن در کشور هستند اما در ایران متاسفانه بخش انیمیشن در بسیاری از جشنواره‌های دیگر فرمالیته و فرمایشی است و تنها رویداد مهم در این زمینه همین جشنوارة پویانمایی تهران است. وی افزود: اگرچه سیاست‌گذاری در حوزه انیمیشن در ایران کماکان با نگاه فیلم تجربی و فیلم کودکان شکل گرفته است، اما همین که چنین دغدغه‌ای در جامعة انیمیشن وجود دارد قابل تقدیر است. اتفاقاتی هم­چون تمرکز جشنواره پویانمایی تهران بر موضوعاتی چون توجه روزافزون جامعه انیمیشن به شکل­گیری جریان اقتصادی قوی و جهانی برای انیمیشن ایران، نشان می‌دهد که این جشنواره با روزآمد کردن دغدغه­هایش، به تنهایی سعی در پوشش محورهایی دارد که معمولا برای پرداختن به آن­ها در سطح جهان، چند جشنواره به صورت مجزا وارد عمل می­شوند!

جشنواره پویانمایی تهران و لزوم ایجاد خودباوری در میان انیماتورهای ایرانی

در ادامه نشست، مقدسیان گفت: اگرچه این اعتقاد درست است که جشنواره پویانمایی با همین شمایل فعلی نیز جای تقدیر دارد و نبودنش بیشتر به بدنة انیمیشن آسیب خواهد زد، اما باید بررسی کرد که به چه دلیل به نقطه‌ای می‌رسیم که تلاش می کنیم وضعیت دارای ضعف فعلی را به هر طریقی حفظ کنیم. جشنوارة پویانمایی، محلی برای ارتباط بین سینماگران و انیماتورهای ایرانی و جهانی است. مهم‌ترین چیزی که طی این ارتباط می­تواند برای بچه‌های انیمیشن ایران رقم بخورد این است که وقتی آقای دودوک و بسیاری از بزرگان دیگر انیمیشن در سطح جهان در ایران جمع می‌شوند، باید به این درک برسند که انیمیشن ما، چه به لحاظ گرافیکی و چه محتوایی، حرف برای گفتن دارد و باید در این زمینه اعتماد به نفس کافی داشت. البته این خودباوری تا حدی در این جشنواره ایجاد شده است. اما اگر آن خودباوری به نحو احسن اتفاق بیفتد، منجر به افزایش کیفیت در تولید اثر هم می‌شود. مثال آن هم اینکه امسال انیمیشنی بسیار خوب به نام انیمیشن روباه در جشنواره وجود داشت که هویت ایرانی آن هم بسیار پررنگ بود و حتی به لحاظ محتوایی و تکنیکی نیز از بهترین­های جشنواره بود؛ همین­طور انیمیشن گرگم و گله می‌برم  یا انیمیشن بلند آخرین داستان. پس جشنواره پویانمایی تهران می‌تواند خودباوری ایجاد کند، این خودباوری می‌تواند تلاش بچه‌های انیمیشن را مضاعف کند تا سبک خودشان را ایجاد کنند و نگران این نباشند که  اگر به صورت دو بعدی کاری ساختند، ممکن است انگ جشنواره‌ای بودن بخورند؛ و ابایی نداشته باشند از اینکه آنچه از درونشان می‌جوشد را تبدیل به انیمیشن کنند. در صورت تحقق، این مهم می‌تواند برای جشنواره جریان‌سازی و ذائقه‌سازی کند. مقدسیان در ادامه با تمرکز بر اینکه باید شناخت انیماتورهای ایرانی از مخاطب هدف بهبود یابد تا فرایند ارتباط کامل شود، اشاره کرد: چقدر پیش آمده که سازندگان آثار، انیمیشن خود را با حضور مخاطبان ببینند؟ منظور مخاطبی است که فقط محدود به فعالان حوزة انیمیشن نمی‌شود و مخاطب عام است. باید بر اساس یک مبنای پژوهشی، این نکته بررسی شود که آیا مخاطب هر اثر انیمیشن، درکی درست از آن فیلم دارد یا خیر، آیا دوستان سازنده تنها دارند علاقه‌مندی‌های خود را در حوزة انیمیشن تکرار می‌کنند و یا مثلاً به تقلید از کار فردی چون میازاکی، سعی می­کنند از این طریق برای خود کسب اعتبار کنند؟ این درست است که مخاطبان انیمیشن­های تجربی محدود هستند و چندان مخاطب عام را در بر نمی­گیرند، اما همه انیمیشن­ها که تجربی نیستند. جشنواره پویانمایی تهران می­تواند فضایی ایجاد کند که از خلال آن، انیماتورها حرف‌های اصیل خود را بزنند، بدون اینکه نگران بازخوردها باشند و در نهایت، جشنواره باید کمک کند تا مخاطب عام سینمای ایران نیز فرصت تماشای انیمیشن­ها را پیدا کند تا از این طریق، گردش اقتصادی این حوزه نیز وضعیت بهتری یابد.

جشنواره پویانمایی تهران و لزوم ایجاد تعامل میان فعالان ایرانی حوزه انیمیشن با مهمانان خارجی

در ادامه، شکیب با اشاره به اینکه مهم­ترین دلیل برگزاری منظم و دوسالانه جشنواره را ثبات در مدیریت و دبیری آن می­داند، گفت: قطعاً گاهی آقای کریمی صارمی به عنوان دبیر جشنواره هم ممکن است سرخورده شده باشند و از جشنواره رفته باشند، اما باز هم به طریقی به میدان بازگشته­اند، چون این جشنواره را مانند فرزند خود می‌دانند. اما همان­طور که قبل­تر طی جلساتی که در کانون پرورش فکری برگزار می­شد عنوان کردم، مشکل اصلی این جشنواره این است که محافظه‌کار است و به معنای واقعی کلمه یک جشنوارة بین‌المللی نیست؛ چرا که در جشنواره‌های بین‌المللی شاهد حضور افراد بین‌المللی هستیم و این اتفاق، برای جشنواره پویانمایی یک چالش مهم است، چرا که حتی دانشجویان و فعالان حوزه انیمیشن در ایران هم به مهمانان خارجی دسترسی ندارند. بنابراین در این جشنواره جز در مواقع داوری، تعامل چندانی میان ما و مهمانان خارجی وجود ندارد. این در حالی است که در دورة اول شرایط به نحوی بود که افراد مشهور و بین‌المللی با ما در راهروها راه می‌رفتند و تعامل داشتیم، اما در دوره‌های بعد این امکان محدود و محدودتر شد. چنین اتفاقاتی می­تواند کارکردهای اصلی جشنواره را به حداقل بهره­وری برساند. ظاهراً مانعی برای ایجاد این تعامل در کانون پرورش فکری وجود دارد که مشابهش در جشنوارة فجر وجود ندارد. مثلاً من بارها پیشنهاد دادم که مثل جشنواره‌های دیگر، می‌توان در طول جشنواره پویانمایی نیز کافی‌شاپی تعبیه کرد که شرکت‌کننده‌ها و افراد ایرانی و خارجی بتوانند در محل آن گفت‌وگو کنند اما متاسفانه جدی گرفته نشد چون در موردش حساسیت‌های بیش از حد وجود دارد. متاسفانه امروز وقتی اختتامیه جشنواره تمام می‌شود، جامعة انیمیشن می‌رود و اعضای آن تا دو سال دیگر هیچ حضوری در هیچ جایی ندارند. وی افزود: مشکل دیگر این است که بسیاری از فیلم­ها به دلایل مختلفی چون ممیزی نمی‌توانند به این جشنواره راه پیدا کنند. البته این­ها مسائلی هستند که از کنترل دبیر جشنواره خارج است و جای تقدیر دارد که آقای کریمی صارمی کماکان این برنامه را در این سطح نگه داشته است تا بزرگان عرصة انیمیشن به ایران بیایند و بتوانیم از تجربیاتشان استفاده کنیم. البته متاسفانه تجربه‌هایی که در جشنواره اتفاق می‌افتند، چندان مروری بر آن­ها نمی‌شود در حالی که باید امکان این اتفاق را ایجاد کرد.

جشنواره پویانمایی تهران و لزوم استمرار دستاوردهای آن

مقدسیان در ادامه با اشاره به اینکه در شرایط فعلی، دستاوردهای کانون پرورش فکری از خلال جشنواره پویانمایی دارد به نحوی ناخوشایند منتقل می‌شود، گفت: در جلسه‌ای که طی آن کارهای آقای دودوک تحلیل می‌شود یا بین یک شرکت داخلی و خارجی ارتباطی شکل می‌گیرد، متاسفانه گویی تمام این اتفاقات قرار است جشنوارة پویانمایی تهران را تنها به محفلی خوش آب و رنگ‌ و شیک‌ تبدیل کند که گرچه تا حدی اتفاق خوشایندی است، ولی اگر این قبیل دستاوردهای جشنواره تنها محدود به زمان برگزاری آن شود و بعد از انجام جشنواره و خاموشی چراغ‌ها به فراموشی سپرده شود، انگار پتانسیل‌ها را در نطفه خفه کرده‌ایم. اتفاقات جشنواره باید استمرار داشته باشد تا دستاوردهایش به مرور از بین نرود. می­شود در ازای مخارج سنگین برای مراسم اختتامیه، تمهیداتی اندیشید برای اینکه در طول سال هم انیماتورها و مخاطبان سینمای انیمیشن بتوانند کنار هم جمع شوند، تعامل کنند، به انیمیشن علاقه پیدا کنند، از انیمیشن آگاه شوند و اطلاعاتشان را در این حوزه مبادله کنند. این ارتباط باید ریتم مناسبی داشته باشد و لزوماً به خود جشنواره پویانمایی هم مربوط نباشد؛ بلکه باید در میان خود بچه‌ها این ارتباط به واسطه جشنواره ایجاد شود. این راهکار چیزی فراتر از خود جشنواره است و باید خود بچه‌های انیمیشن نیز تغییر رویکرد دهند و البته، مکانی نیز باید ایجاد شود که به صورت مداوم اهالی انیمیشن بتوانند دور هم جمع شوند. به نظر من استمرار این جلسات باعث می‌شود عادت به تعاملی در میان جامعة انیمیشن به وجود بیاید که می‌توان آن را به جشنوارة پویانمایی تسری داد. باید این تمرین استمرار ولو تنها با فیلم دیدن در کنار یکدیگر به وجود بیاید. مدیران نباید فقط جشنواره را برگزار کنند تا در آن عکس یادگاری و سلفی با هنرمندان بگیرند تا بعدها به عنوان رزومه کاری از آن استفاده کنند. تا زمانی که این استمرار وجود نداشته باشد، دغدغه‌ای به نام انیمیشن به معنای پویای آن در مسئولان وجود ندارد و قصد صرفا این است که ویترین انیمیشن کشور در جشنواره با نمایی زیبا چیده شود.

راهکارهایی جهت حفظ استمرار دستاوردهای جشنواره پویانمایی تهران

مقدسیان در باب ارائه راهکارهایی جهت حفظ استمرار دستاوردهای جشنواره، گفت: مهم­ترین راهکار ایجاد یک دبیرخانه دائمی برای جشنواره است. این در حالی است که بسیاری جشنواره­ها داعیه این دبیرخانه دائمی را دارند در حالی که  این دبیرخانه حقیقی نیست چون خود دست اندرکاران جشنواره هم به این استمرار باور ندارند. وی افزود: یکی از کارهایی که واجب است جشنواره‌ها و از جمله جشنوارة پویانمایی تهران انجام دهند، افزایش دامنه تأثیرگذاری است. ما بارها شاهد بودیم که در دوره‌های بعدی یک رویداد، از برگزیدگان دورة قبل تأثیر گرفته شده است. این اتفاق به خودی خود یک آسیب است و به همین دلیل است که همة اعضای جامعة انیمیشن بر انتخاب داور، هیئت انتخاب و خروجی داوری حساس‌اند؛ چون می‌دانند آنچه از این جشنواره خارج می­شود، به روند یک سال آیندة تولید در جامعة انیمیشن جهت می‌دهد.

جشنواره پویانمایی تهران و معرفی آثار ایرانی در سطح جهانی

شکیب با اشاره به اینکه انیمیشن ایرانی به دلیل شرکت در جشنواره­های معتبر جهانی دارای حیثیت و جایگاهی ممتاز است، گفت: جشنوارة پویانمایی تهران چندان نتوانسته انیمیشن ایرانی را به جهان معرفی کند، چرا که جز همان چند داوری که به ایران می‌آیند شخص دیگری فیلم‌ها را در جشنواره نمی‌بیند. مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی به‌خصوص در سال‌های اخیر، بسیار بیشتر از کانون پرورش فکری در سرمایه‌گذاری روی انیمیشن کوتاه و تجربی موفق عمل کرده است، چرا که تقریباً هر دانشجوی خوب انیمیشن یک قرارداد با مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی دارد و بسیاری از این فیلم‌ها جایزه نیز برده‌اند. این در حالی است که این کارکرد در جشنوارة پویانمایی دیده نمی‌شود. برخی از جشنواره‌ها هستند که آثار خود را به صورت آنلاین نمایش می‌دهند، اما جشنوارة پویانمایی چنین امکانی ندارد چرا که وب‌سایت خوبی ندارد. بنابراین جشنواره از این نظر متاسفانه چندان نقطة قوتی ندارد که تأثیر خاصی در دیده‌شدن انیمیشن ایرانی در بیرون از مرزها داشته باشد. البته ما مخاطبان و حتی آثار بین­المللی زیادی در این جشنواره داشته­ایم، اما ضعف این جشنواره در این است که انیمیشن ایرانی در آن چندان دیده نمی­شود.

سحرخیز نیز در این زمینه با اشاره به اینکه جشنوارة پویانمایی تهران در معرفی آثار ایرانی در سطح جهان ضعف دارد، گفت: البته شاید اساساً قرار هم نباشد جشنوارة پویانمایی فیلم‌ها را به صورت یک اثر بین‌المللی معرفی کند. باید توجه داشت  فیلم‌هایی که در این جشنواره دیده می‌شوند اکثرآً در جاهای دیگر دنیا نیز به همان نسبت دیده می‌شوند و فکر می‌کنم این درجة کیفی جشنواره را نشان می‌دهد. اما شاید ظاهر بیرونی جشنواره چندان جهانی نباشد. مثل نبود وب‌سایت و کاربری شبکه اجتماعی در آن.

ادامه مطلب