نشست تخصصی «ارتباطات سالم بین نهادهای دولتی و مردم» با حضور دکتر محمدجواد جاوید (عضو هیأت‎علمی دانشگاه تهران)، حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حسن همتی (پژوهشگر مسائل فرهنگی) و دکتر توحید محرمی (عضو هیأت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات) ‌شنبه ۲۹ تیر ۱۳۹۸ در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در ابتدای این برنامه دکتر همتی به سه پایه یا سه ساحت مهمی که جامعه را می‌سازد اشاره کرد و گفت: سه ساحت در طراحی استراتژیک جامعه مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد که از آن‌ها می‌توان تحت عناوین «مردم یا ملت‌سازی»، «دولت‌سازی» و «نظام‌سازی» یاد کرد. در ساحت اول تعیین و تنظیم نقش‌ها برای تک‌تک مردم در تمام حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مدنظر است تا آن‌ها بتوانند در تمام صحنه‌ها حضور جدی داشته باشند. در ساحت دوم، چینش دولت برای معماری این نقش‌ها مطرح است؛ مدیریتی که بتواند پاسخگوی نیازهای جامعه باشد. در ساحت سوم نیز ایجاد سیستم‌ها و نظاماتی مطرح است که تنظیم‌کننده روابط بین دولت و مردم است. نظاماتی که می‌تواند به‌گونه‌ای تعریف و تنظیم شود که بیشترین منفعت را برای مردم فراهم کند، پاسخگوی نیازهای جامعه باشد و در مسیر مطالبات جامعه حرکت کند. وی افزود: اگر قرار است ارتباطات سالم را تعریف کنیم، باید این سیستم‌ها را به‌گونه‌ای تعریف کنیم که بتواند نیاز جامعه را پاسخ دهد. او در ادامه تصریح کرد: اگر این سه ضلع به‌درستی در جای خود قرار نگیرند و نتوانند یکدیگر را پوشش دهند و یکپارچه عمل کنند، جامعه به‌معنای واقعی ایجاد نخواهد شد و «جامعه انسانی» را شاهد نخواهیم بود.

این پژوهشگر مسائل فرهنگی در توضیح نحوه تحقق این امر، اذعان کرد: طبیعی است که تحقق این امر کار بسیار سخت و دشواری است و محصل یک فرآیند درازمدت است اما باید مبتنی بر مبانی نظری و حرفه‌ای باشد. در غرب رنسانس و تحولات بعدی میتنی بر مبانی فلسفی خودشان بود لذا ما نیز اگر بخواهیم اقدامی کنیم، باید کاملاً مبتنی بر مفاهیم و مبانی فکری خودمان باشد. در این رابطه باید یادآور شد که ما در جهان‌بینی خود چند مولفه اصلی داریم که اگر نتوانیم این مفاهیم را بفهمیم، ساخت جامعه اخلاقی و ارتباطات سالم را نیز از دست خواهیم داد. «ذات واجب‌الوجود»، «از خداوند بودن انسان و بازگشت دوباره به سوی او»، «معاد و اعتقاد به دنیایی دیگر» ازجمله این مبانی فکری هستند که اگر به آن‌ها اعتقاد داشته باشیم می‌توانیم جامعه را براساس این بنیان‌های فکری پی‌ریزی کنیم. در این صورت است که «جامعه انسانی» رشد خواهد کرد و ما شاهد یک ارتباطات سالم در بطن جامعه خواهیم بود.

همتی در پایان با استناد به جمله‌ای از صدرالمتألهین مبنی بر اینکه سیاست باید مبتنی بر شریعت باشد، خاطرنشان کرد: نقش حاکمیت در سیاست باید به‌گونه‌ای باشد که بتواند هم حوزه دنیا و هم حوزه آخرت را مدیریت کند؛ اینجاست که پای عدالت به میان می‌آید. امروز متأسفانه یکی از مشکلاتی که داریم این است که عدالت در جامعه ما آن‌طور که باید و شاید اتفاق نیفتاده است. وی در تکمیل این بخش از سخنان خود افزود: هرجا که تکاثر هست، فقر نیز هست. تکاثر محصول سیستم‌هایی‌ست که در آن عدالت نبوده است و موجب تکاثر برای عده‌ای و برای عده دیگر موجب فقر شده است.

همتی در اشاره به چگونگی ایجاد ارتباطات سالم میان دولت و مردم تصریح کرد: باید سیستم‌هایی را ایجاد و نظام‌هایی را تولید کنیم که اول مانع از تکاثر عده‌ای و فقر عده‌ای دیگر شود و دوم در مسیر تعالی انسان به سمت خدا باشد. او ادامه داد: اقتصاد ابزار است که نباید هدف شود چراکه اگر تبدیل به هدف شود، منجر به تکاثر می‌شود و جامعه دچار فقر خواهد شد.

در بخش دوم این برنامه دکتر محمدجواد جاوید با مبنا قرار دادن رویکرد دینی و نگاه ویژه به حکومت حضرت علی(ع) در مورد بایسته‌های ارتباطات سالم میان نهاد دولت و مردم و امکان‌سنجی قانونمندکردن ارتباطات بین دولت و شهروندان به ایراد سخن پرداخت و عنوان کرد: خطبه ۳۴ نهج‌البلاغه رابطه سالم را به ما یک رابطه حقوقی متقابل تعریف می‌کند. به‌عنوان مثال حضرت علی(ع) به مردم می‌گوید همانطور که من شما را نصیحت می‌کنم شما نیز من را نصیحت کنید. یا می‌توان به مسئولیت‌پذیری ایشان در مقابل مردم و قبول تعهدات در مقابل آن‌ها اشاره کرد که فرمودند: من به شما آموزش می‌دهم (آموزش رایگان). چیزی که امروزه در حقوق اساسی اکثر کشورها جزء تعهدات دولت‌ها قرار گرفته است. بنابراین منطق رابطه سالم مبتنی بر حقوق متقابل در رویکرد دینی است. لذا می‌توان گفت ما یک مسیر مشخص و یک آزمونِ داده‌شده در دین خود داریم که نمونه آن در حکومت اسلامی دیده شده است. بنابراین نمی‌توانیم ادعا کنیم که چنین چیزی مدینه فاضله است و تحقق آن امکان ندارد.

جاوید در ادامه به رویکرد قانونی پرداخت و اظهار داشت: ما علاوه بر رویکرد دینی و اخلاقی، رویکرد قانونی نیز داریم که در این رویکرد، قوانین در رابطه با ارتباط دولت و شهروندان باید به‌گونه‌ای تفسیر شوند که به سود شهروندان باشد، یعنی تفسیری با رویکرد انسانی، حقوق متقابل و به نفع اضعف شهروندان. در عین حال دولت نیز باید عناصری که امروزه تحت عناوین عناصر حکمرانی خوب مطرح هستند مثل مسئولیت‌پذیری، شفافیت، صداقت، پاسخگویی و... را در نمایان کردن ارتباطات سالم به‌کار گیرد. او افزود: جامعه‌ای سالم است که روابط سالم میان دولت و شهروندان را تحکیم بخشد که رابطه میان دولت و شهروندانش رابطه برد- برد، تکلیف- تکلیف و حقوق- حقوق باشد. 

این عضو هیأت‎علمی دانشگاه تهران با اشاره به برابر بودن موقعیت دولت و شهروندان اذعان کرد: دولت از شهروندان برتر نیست. دولت ابتدا باید کف حوائج مادی شهروندان را تأمین کند تا پس از آن ما به‌عنوان شهروندان بتوانیم با او وارد مرحله مذاکره شویم. رابطه سالم امر بسیار واضح و ساده‌ای است؛ پیچیدگی ندارد. رابطه سالم یعنی اینکه دولت عُرضه تأمین حقوق اساسی که حکومت در قانون اساسی تعیین کرده را داشته باشد.

در بخش پایانی این برنامه، دکتر توحید محرمی، پس از ذکر مقدمات و اشاره به تفاوت‌های «رابطه» و «ارتباطات»، ارتباطات سالم را ارتباطاتی دانست که موثر باشد، قصد پیام‌دهنده و ایجاب پیام‌گیرنده را به همراه داشته باشد. او ادامه داد: ارتباطات سالم ارتباطاتی است که حال خوب، احساس خوب، رضایتمندی و احساس رضایت را به ‌همراه داشته باشد. به‌عبارت دیگر این ارتباطات، صادقانه، عاقلانه و منطبق با ارزش‌های پذیرفته‌شده در آن جامعه باشد. در ارتباطات سالم، باید پیام‌های سازنده، رشددهنده و مشوق شیوع پیدا کند؛ درواقع پیام مثبت تولید شود و به مخاطب برسد که بتواند در روابط با دیگران حال خوب ایجاد کند.

این عضو هیأت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات با اشاره به ارتباطات دولتی و نقش آن‌ها اذعان کرد: ارتباطات دولتی ممکن است یا مقوم قدرت و یا تحکیم‌بخش جامعه قوی باشد و ملت قوی ایجاد کند. خاصیت دولت‌ها گذرا بودن آن‌هاست. بنابراین اگر جامعه قوی بسازیم، با رفتن و آمدن دولت‌ها ارزش‌های آن جامعه مورد مخاطره قرار نمی‌گیرد و امنیتش آسیب نمی‌بیند. وی افزود: ارتباطات مقوم دولت، روابط‌عمومی نهادها را مسئول تبلیغ آقای مدیر و شکل‌دهی به افکار عمومی قرار می‌دهد اما اگر ارتباطات، مقوم جامعه باشد، ساخت ملت قدرتمند و کشور قدرتمند را هدف قرار می‌دهد. در چنین ارتباطاتی، روابط‌عمومی مکان تنویر افکارعمومی و محل پاسخگویی به مردم خواهد بود؛ ارتباطات تسهیل‌گر امور مردم می‌شود چون خود را خادم ملت می‌داند نه ولی‌نعمت آن.

محرمی در ادامه با بیان اینکه ما در نهادهای دولتی نیازمند اخلاق حرفه‌ای هستیم عنوان کرد: اخلاق حرفه‌ای در نهادهای ما مهجور شده و صرفاً به یک بنر در سالن ورودی نهادها محدود شده است. اخلاق حرفه‌ای اوج رعایت حقوق است، یعنی دادن حقوق افراد با کمال احترام و کریمانه رفتار کردن با آن‌ها.

او هم‌چنین درمورد ویژگی‌های ارتباطات اخلاقی در جامعه خاطرنشان کرد: در یک جامعه اگر بتوانیم رابطه یک نهادهای دولتی را پیش‌بینی کنیم، آن ارتباطات اخلاقی است و تکلیف شهروندان در آن جامعه مشخص است. برای ارتباطات سالم باید پیش‌بینی‌ناپذیری را از نهادهای دولتی و گفتار و کردار آن‌ها حذف کنیم و به سمت روابط پیش‌بینی‌پذیر برویم چراکه عملکرد مبهم و عدم شفافیت و پیش‌بینی‌ناپذیری، فساد را تولید می‌کند. وی افزود: مردم در نهادهای دولتی «نه» زیاد می‌شوند یعنی احصاء حقوقشان در نهادهای دولتی پیش‌بینی‌ناپذیر شده است. وقتی این اتفاق می‌افتد، تصویر ذهنی مردم منفی می‌شود و ناامنی ذهنی ایجاد می‌کند که پیامد آخر آن، کاهش مشروعیت نهادهای دولتی است.

محرمی در پایان سخنان خود به مولفه‌های ارتباطات سالم پرداخت و گفت: یکی از مولفه‌های ارتباطات سالم، کسب مهارت است که باید از آموزش و پرورش شروع کنیم. قواعد ارتباطات سالم باید از کودکی آموزش داده شود. او ادامه داد: در این مسیر تا می‌توانیم در مسیر ایجابی حرکت کنیم، هرچند آسیب‌شناسی لازم است اما به اندازه کافی به این حوزه پرداخته شده است و امروز لازم است که در مسیر ایجابی قدم برداریم.

گزارش از: فریبا رضایی

گزارش تصویری