نشست سوم از سلسله نشست‌های نقد و بررسی برترین‌های پانزدهمین جشنواره پژوهش فرهنگی سال با موضوع «تاریخ و تحول نشر: درآمدی به بررسی نشر کتاب در ایران از آغاز تا آستانه انقلاب» یکشنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۸ در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در ابتدای این نشست، استاد عبدالحسین آذرنگ نویسنده کتاب با توضیح درمورد هدف از پرداختن به این موضوع اظهار داشت: یکی از دلایل مهمی که این کار را شروع کردم این بود که به یک نکته ساده پی بردم که به نظر می‌رسید جامعه به آن پی نبرده بود. همه اطلاعاتی که ما داریم دو سرچشمه بیشتر ندارد، یا از تألیف و تحقیق است و یا از ترجمه. با بررسی متوجه شدم که تاریخ تألیف و ترجمه در ایران نیست به‌همین دلیل به سراغ آن رفتم. وی افزود: برای تبارشناسی اندیشه ناگزیر از بررسی تاریخ و تحول نشر هستیم.

او با اشاره به اهمیت موضوع نشر ادامه داد: کارهای پژوهشی و آثار منتشرشده در رابطه با موضوع نشر بسیار کم است و علت آن این است که اهمیت آن درک نشده است. نشر همانند چرخ پایه ساعت می‌ماند که اگر این چرخ فعال نباشد، بقیه چرخ‌ها نیز فعال نخواهد شد. آذرنگ باتوجه به گستره و اهمیت بالای حوزه نشر، در مورد چه باید کرد تاریخ پس از انقلاب، اظهار داشت: این مسأله اهمیت بسیار بالایی دارد که باید یک تیمی تشکیل تا با استفاده از تاریخ شفاهی و بدون اتلاف وقت و بدون از دست دادن فرصت‌ها، به تدوین تاریخ شفاهی نشر ایران پس از انقلاب بپردازند.

در این نشست حمید محسنی عضو هیأت‌علمی جهاد کشاورزی و پژوهشگر حوزه نشر در اشاره به اهمیت کتاب گفت: تعریف مفاهیم نشر بدون بررسی تاریخی آن ناممکن است، اگر هم تعریفی باشد، تعریف یکسویه و ناقصی خواهد بود. او ادامه داد: حتی ارائه نظریه‌ها هم بدون بررسی تاریخی ناممکن است. نگاه تاریخی در تعاریف، مفاهیم و نظریات یک ضرورت و یک باید است.

محسنی با بیان اینکه این اثر در تولید محتوا خلأهایی دارد، عنوان کرد: برجستگی نظریه‌پردازی و فرضیه‌سازی‌هایی که نویسنده درمورد پس‌زمینه‌های نشر می‌کند بسیار اهمیت دارد اما باتوجه به اینکه داده‌های کمی راجع‌به تاریخ نشر داریم و این اثر سهم مهمی در دادن این اطلاعات به ما دارد، با این‌حال در آن مدخلی برای موضوع نهادهای مرتبط با نشر ازجمله «اتحادیه» وجود ندارد. او ادامه داد: این کتاب با اهمیتی که در معماری کار دارد و داربستی را در این زمینه ایجاد می‌کند می‌تواند افراد زیادی را جذب خود کند اما در برخی مسائل نیاز به ورود تخصص‌های دیگری ازجمله باستان‌شناسی است چراکه موضوع نشر بحث‌های پیچیده‌ای دارد و به‌خصوص تحقیق تاریخ آن، دچار پیچیدگی‌هایی می‌شود که صرفاً کار یک نفر نیست. محسنی در پایان پیشنهاد کرد که افراد دیگری نیز قدم در این مسیر بگذارند و در تولید محتوای این موضوع کمک کنند.

در ادامه این برنامه دکتر داریوش مطلبی، پژوهشگر حوزه نشر و معاون پژوهشی پژوهشگاه به ذکر مقدمات درمورد نشر پرداخت و تصریح کرد: نشر با وجود اینکه در تولید اندیشه نقش داشته، خود در مباحث نظری فقیر بوده است. مبانی نظری این حوزه بسیار اندک است دلیل آن هم این است که تعداد پژوهشگرانی که به این حوزه علاقه‌مند باشند، خیلی کم بوده است. وی افزود: جناب آذرنگ نقش بسیار مهمی را در این حوزه ایفا کردند و همواره در پایان‌نامه‌های دانشجویان آثار او مورد ارجاع قرار گرفته‌اند. مطلبی درتوضیح ویژگی‌های آثار آذرنگ و به‌ویژه کتاب تاریخ و تحول نشر اذعان کرد: استاد آذرنگ نقش بسیار زیادی را در تولید و ترویج ادبیات حوزه نشر دارند و به‌عنوان یک نویسنده، پژوهشگر و حتی به‌عنوان یک ویراستار حرفه‌ای، ادبیات پیچیده را به‌صورت ادبیات کاملاً ساده و قابل فهم مطرح کرده‌اند. او ادامه داد: ویژگی دیگر استاد آذرنگ توانایی بالای ایشان در تولید مفاهیم و اصطلاحات است که این اصطلاحات عموماً مورد استفاده دیگران قرار می‌گیرد. لذا این اثر نقش مهمی می‌تواند در غنای حوزه ادبیات نشر داشته باشد.

مطلبی در ادامه با عنوان کردن موضوع «ساختارها و استنادها» به نقد کتاب پرداخت و خاطرنشان کرد: فصل‌های مختلف کتاب از نظر ساختاری انسجام ندارند و هیچ ارتباطی بین آن‌ها دیده نمی‌شود. بهتر بود فصل‌ها به‌گونه‌ای آورده شود که یک پیوستگی و انسجام بین آن‌ها باشد. وی در توضیح استنادها گفت: بین منابع پایان فصل‌ها و منابع پایان کتاب، قرابتی ندیدم. بهتر است که منابع پایان فصل‌ها همه در آخر کتاب تجمیع شود.

استاد آذرنگ در پاسخ به نقد دکتر مطلبی ابراز کرد: قسمت‌هایی که ما منابع داریم، اطلاعات بیشتر و طبیعتاً فصل‌ها مبسوط‌تر و جاهایی که داده نداشتیم، فصل‌ها لاغرتر هستند. به‌ هرحال این کتاب یک درآمد است و طی کردن مسیر از این به بعد، نیازمند کارهای پژوهشی است. درمورد ساختار کتاب نیز باید بگویم ساختار کتاب براساس خواننده تنظیم شده است. مخاطبی که بنده درنظر گرفتم، متخصص کتاب نیست؛ مخاطب کتاب من، جامعه عمومی علاقه‌مند به حوزه نشر است. وی در مورد موضوع استنادها نیز پاسخ داد: اگر مخاطب من متخصص بود، ارجاع‌های بنده به داخل متن و اگر مخاطب دانشجویان بودند، ارجاع به قسمت زیرنویس می‌رفت ولی چون مخاطبان عموم مردم هستند، ارجاعات به آخر فصل رفته است.

نویسنده کتاب در اشاره به مشکل تعداد بالای ناشران گفت: دانش فنی نشر باید مطابق با استانداردهای جهانی گسترش پیدا کند تا امروز شاهد این موج زیاد ایجاد ناشران متعدد نباشیم. خطراتی که الآن در حوزه نشر وجود دارد این است که خیلی از ناشران از ماهیت کار خود آگاه نیستند و اکثراً نمی‌دانند که کارشان بسیار فراتر از کالایی نگاه کردن به موضوع و صرفاً فروش یک کالا است. آذرنگ به ذکر کشورهای موفق در حوزه نشر پرداخت و عنوان کرد: تحول عمده نشر کشورهایی مثل ژاپن و کره‌جنوبی از اتحادیه آن‌ها شروع شد که ابتدا کمبودهایشان را شناسایی و پس از طرح آن‌ها با دولت و دانشگاه‌ها به برگزاری دوره‌های تخصصی نشر برای ناشران اقدام کردند. ولی در ایران اینگونه نیستو دلیل اصلی ضعف حوزه نشر، اتحادیه ناشران است که باید با نهادهای دولتی به مذاکره بنشیند تا بتواند مشکلات این حوزه را حل و به موفقیت برسد.

گزارش از: فریبا رضایی

گزارش تصویری