«شناسایی پیشران‌های موثر بر آینده صنعت نشر کتاب در ایران» عنوان پژوهشی انجام‌شده از سوی هامون شریفی، معاون اجرایی پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات در حوزه نشر است که شرح آن را به نقل از ایبنا می‌خوانیم:

خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، هامون شریفی، پژوهشگر و معاون اجرایی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و برگزیده کنفرانس بین‌‌‌المللی پژوهش‌های نشر: «مشکلات عدیده صنعت نشر بر کسی پوشیده نیست. فعالان این صنعت حالت آن را مانند مریضی تشبیه می‌کنند که روز‌به‌روز وضعیت وخیم‌تری پیدا می‌کند. پیش از همه‌گیری کرونا و تبعات اقتصادی آن صنعت نشر وضعیت بغرنجی داشت.

خبر بسته شدن کتابفروشی‌ها و تبدیل‌شدن آن‌‌‌ها به اغذیه‌فروشی و سوپرمارکت، هر روز به گوش می‌رسید. ناشران و چاپخانه‌داران روز‌به‌روز کمتر می‌شدند و به‌دلیل سودآوربودن به شاغل دیگری هجرت می‌کردند؛ علاوه بر این صنعت نشر کتاب با بحران سرانه مطالعه پایین مواجه بود، عده‌ای آن را افت کیفیت محتوایی و عده‌ای بالا رفتن قیمت کتاب را علت این قضیه می‌دانند. بحران کرونا بر مشکلات قبلی افزود.

در قالب پژوهش «شناسایی پیشران‌های موثر بر آینده صنعت نشر کتاب در ایران» مسائل مربوط به این صنعت، در 6 گروه متغیرهای اقتصادی، سیاسی، فناورانه، فرهنگی- اجتماعی، حاکمیتی، قانونی دسته‌بندی شدند. از بین این متغیرها، متغیر اقتصادی مهمترین متغیر شناخته شد و بعد از آن متغیر حاکمیتی قرار گرفت.

از مجموعه ۳۵۹ پرسشنامه‌ای که بین ناشران فعال توزیع شد «تحریم‌­های اقتصادی» و «مداخله‌های سیاسی در صنعت نشر» بالاترین رتبه‌بندی را کسب کردند. وجود تحریم‌های اقتصادی، خود متغیر تاثیرگذار بر روی سایر عوامل است. مانند قیمت و یا دسترسی به مواد اولیه از قبیل کاغذ، زینک، واردات ماشین‌آلات چاپ و ...؛ از طرفی امکان عقد قراردادهای ترجمه و یا همکاری متقابل با ناشران به‌دلیل تحریم‌ها وجود ندارد و بازار نشر کشور از سایر کشورها منفک شده است؛ همچنین بازار کشورهای همسایه نیز متاثر کرده است.

اما مهمترین یافته پژوهش، تفاوت دیدگاه دولت و ناشران در دخالت‌های دولتی است. دولت به قصد کمک و همیاری به این صنعت کمک‌هایی از قبیل خرید کتاب منتشر شده، واگذاری کاغذ یا زینک دولتی و .. انجام داده است؛ اما ناشران عقیده دارند بهترین کمک دولت می‌تواند عدم دخالت و ورودش به صنعت نشر باشد. هرگاه کمکی بوده در کنارش رانتی شکل گرفته و تخصیص منابع به خوبی صورت نگرفته است.

ناشران علاوه بر مشکلات صنفی که دارند باید پاسخگوی سازمان‌های مالیات و بیمه و شهرداری و ... باشند که بر مشکلات می‌افزاید. همچنین دولت خودش از طریق سازمان‌ها و موسسات تابعه، ناشران فعال زیادی دارد که به‌دلیل استفاده از بودجه و امکانات دولتی، رقابت ناعادلانه‌ای را با ناشران خصوصی ایجاد کرده‌اند.

ناشران در بخش کیفی تحقیق، اذعان داشتند با توجه به سیاست‌های کلان کشور آماده مقابله با تحریم‌ها هستند و شرایط مشابهی است که برای تمام ناشران و حتی سایر صنوف وجود دارد اما دخالت‌های دولت که غالبا با تغییر دولت‌ها نیز تغییر می‌کند عامل ناشناخته و غیرقابل کنترلی است که تعادل نشر را بر هم می‌زند.

در بخش دیگری از پژوهش دیدگاه دست‌اندرکاران صنعت نشر(در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان‌های تابعه) با ناشران مقایسه شد. دو تفاوت معنادار در دیدگاه این دو دسته مشاهده می‌شود اول موضوع رعایت حقوق مصرف‌کننده که به نظر می‌رسد مسئولین امر به این بخش توجه چندانی ندارند و به خریداران کتاب، مشابه خریداران سایر اقلام فرهنگی و یا غیرفرهنگی نگاه و خواسته و حق آن‌ها در نظر گرفته نمی‌شود. موضوع بعدی چالش های اجتماعی است که به نظر مسئولان یکی از اصلی‌ترین دلایل کم شدن سرانه مطالعه و خرید کمتر کتاب است اما ناشران این عقیده را ندارند.

با توجه به اینکه موضوع پژوهش، تعیین سناریوهای آینده صنعت نشرکتاب در ایران بوده است، چهار سناریو تدوین شد و دراختیار خبرگان قرارگرفت. پیش‌بینی آینده و آماده بودن برای شرایطی که احتمال دادن آن بیشتر از سایر موقعیت‌هاست را علم و هنر آینده‌پژوهشی گفته می‌شود که اجرای آن برای فعالان صنایع مختلف علی‌الخصوص نشر کتاب بسیار ضروری است.

منبع خبر