دومین جلسه کمیته تدوین سند آمایش فرهنگ با حضور قاسم زائری (رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و دبیر کمیته تدوین سند آمایش فرهنگ) و نمایندگان عضو کمیته، چهارشنبه ۲۱ تیر ۱۴۰۲ در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار ‌شد.

در ابتدای این جلسه قاسم زائری مکان‌محوری را مبنای کار سازمان برنامه و بودجه دانست و اظهار داشت: کار آمایشی سازمان برنامه و بودجه مکان‌محور است و داده بیشتری در اختیار نمی‌گذارد. درحالی‌که ما با سه‌گانه فضا، خدمات و قابلیت‌های فرهنگی در حوزه فرهنگ مواجه هستیم. سامانه آمایش سرزمین نه‌تنها به قابلیت‌های فرهنگی نمی‌پردازد؛ حتی حوزه خدمات فرهنگی هم در آن نیامده است و جزئیات این خدمات را رائه نمی‌دهد. به‌رغم مهم‌بودن مکان‌محوری در این سامانه، برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قابلیت‌های فرهنگی در اولویت است. به‌همین منظور، بنا بر ایجاد سامانه مستقل آمایش فرهنگ و هنر بود؛ اما بعداً مقرر شد با واردکردن داده‌های کیفی فرهنگی به این سامانه، بتوان از آن استفاده کرد.

دبیر کمیته تدوین سند آمایش فرهنگ، مهم‌ترین مسئله در تدوین این سند را، موضوع هدف‌گذاری دانست و ادامه داد: باید بدانیم این سند می‌خواهد در نهایت به چه چیزی منجر شود. به دلیل غلبه رویکرد توسعه‌ای در سند آمایش سرزمین، رویکردهای دیگر ازجمله دینی‌ترشدن و رشد معنویت در جامعه ایران، مغفول مانده است؛ در حالی که هر سندی در حوزه فرهنگ باید به مواردی چون رشد معنویت یا پررنگ‌ترشدن عدالت، بپردازد. هرچند کلماتی از فرهنگ در سند آمایش فرهنگ آمده؛ اما این در راستای هدف نهایی که جامعه باید به آن برسد، نیست.

در این جلسه علیرضا رحمت‌نیا، معاون امور آمایش سرزمین سازمان برنامه و بودجه با اشاره به سامانه پایش و ارزیابی گفت: مجموع آمایش سرزمین، نقشه راه توسعه ۲۰ساله کشور را ترسیم می‌کند و استفاده از اطلاعات در همه بخش‌ها را فراهم می‌آورد. از زمان مطرح‌شدن سامانه‌های جغرافیایی در دنیا، اپلیکیشن‌هایی طراحی کردیم که هم‌زمان با رشد تکنولوژی به جدیدترین آن دست یافته‌ایم. «سامانه پایش و ارزیابی توسعه فضایی کشور» جدیدترین این سیستم‌هاست که توسعه از حد روستایی تا بین‌المللی را شامل می‌شود. برای این سامانه داشبوردهای مختلفی طراحی شده که نشان می‌دهد کشور در چه حوزه‌هایی محدودیت و مزیت دارد. در لایه‌های مختلف این سامانه، اطلاعات بارگذاری می‌شود تا بتوانیم در فرآیند تدوین برنامه و تخصیص بودجه و نظارت بر عملکرد آن‌ها، از آن استفاده کنیم. مبنای این برنامه بر این است تا سطح دهستان هم بتواند از آن استفاده کند. این سامانه با استانداردهای جهانی سازگار است و هم‌اکنون ۶ هزار کاربر دولتی دارد. دسته‌بندی‌ لایه‌های موضوعی این سامانه مواردی چون جمعیت، کشاورزی، محیط‌زیست، آب‌وبرق، بهداشت و درمان، بازارهای مالی و اقتصادی، آموزش و پژوهش، فرهنگی و ورزشی و ... را شامل می‌شود. همچنین این سامانه در سطح ملی و استانی دربرگیرند سه لایه «فضا»، «انسان» و «فعالیت» است که بر اساس جدیدترین داده‌های کشور در سال ۱۴۰۰ به‌روز شده‌اند.

رحمت‌نیا در ادامه از هوشمندسازی سامانه آمایش در مراحل بعدی و پرداختن به موضوع سرویس‌دهی در حوزه فرهنگی که پهنه‌های دچار کمبودات فرهنگی را نشان می‌دهد، سخن گفت.

علی میرزایی، معاون ستاد کل نیروهای مسلح در انتقاد از نبود مرکز رصد فرهنگی، تصریح کرد: متأسفانه مرکز رصد فرهنگی جامع‌الشرایط که موضوعات به‌ماهو فرهنگی را به ما ارائه دهد، وجود ندارد. سامانه آمایش تعریف‌شده، کار جامع و کاملی است؛ اما بهتر است با تعریفی که از فرهنگ داریم، این سامانه به‌طور کامل از خصوصیات مردم، آداب، سنن، کوشش‌های آن‌ها و ... نیز اطلاعات کاملی به ما ارائه دهد.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمد خانی، نماینده وزارت آموزش و پرورش در کمیته تدوین سند آمایش فرهنگ، با اشاره به سخت‌افزاری‌بودن سامانه آمایش گفت: سامانه طراحی‌شده، کار کاملاً خوب اما سخت‌افزاری است. شاید بتوان برخی اطلاعات فرهنگی را در آن وارد کرد اما این کار برای همه داده‌های فرهنگی ممکن نیست.

عاطفه خادمی نماینده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حاضر در این جلسه نیز با اشاره به سامانه مشابه وزارت کشور در حوزه آسیب‌های اجتماعی، عنوان کرد: وزارت کشور از سامانه مشابهی که به‌طور مبسوط به آسیب‌های اجتماعی می‌پردازد، رونمایی کرده است؛ از این‌رو می‌توان به بررسی تطبیقی داده‌های آن با داده‌های سامانه آمایش پرداخت و با توجه به نحوه روایت حوزه فرهنگ ازسوی شاخص‌های فرهنگی، نسبت این شاخص‌ها با آسیب‌های اجتماعی را در بحث آمایش فرهنگی ببینیم.

او با اشاره به کیفی‌بودن حوزه فرهنگ و شاخص‌های آن، از امکان کمی‌سازی آن‌ها سخن گفت و اضافه کرد: تولیدات فرهنگی بی‌شماری داریم ولی اثرسنجی آن‌ها مشخص نیست، چون شاخص‌ها را کمی نکرده‌ایم. غرب توانسته شاخص‌هایی را به‌عنوان شناسنامه انسان تعریف و بر اساس آن خط‌مشی‌گذاری کند. پیگیری‌هایی که در این شده، نشان می‌دهد تولید این شناسنامه امکان‌پذیر است. انسان طراز اسلامی می‌تواند شاخص‌هایی قابل رصد و سنجش داشته باشد که حلقه‌های مفقوده آن می‌تواند در سند آمایش فرهنگ آورده شود.

در ادامه علیرضا نائینی، مدیرعامل موسسه فرهنگ‌گستر بینا و نماینده سازمان تبلیغات اسلامی، به فعالیت‌های موسسه فرهنگ‌گستر بینا اشاره کرد و گفت: مجموعه بینا در رصد فرهنگی سازمان تبلیغات، دو کار عمده سنجش وضعیت فرهنگی اجتماعی مردم و شناسایی کنشگری و بازیگران در میدان فرهنگی را انجام می‌دهد. در خصوص سنجش وضعیت فرهنگی اجتماعی مردم، ۸۹ پیمایش انجام شده که آخرین آن، پیمایش دینداری است. در حال حاضر نیز در حال تعیین چارچوب‌های پیمایش سرمایه فرهنگی هستیم. در حوزه اقدامات فرهنگی نیز، ۱۷ زیست‌بوم شناسایی شده که در هر کدام چهار لایه کنشگر، کنش‌ها، قاعده‌ها و مسئله‌ها برای آن تعریف شده‌اند. لایه مکان‌ها نیز به‌تازگی به آن اضافه شده است.

او در ادامه نسبت به ارائه اطلاعات مربوط به پیمایش‌ها و نطرسنجی‌های انجام‌شده در این بنیاد به پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، اعلام آمادگی کرد.

در پایان، مهدی اکبری گلزار مسئول دبیرخانه تدوین سند آمایش فرهنگ کشور با اشاره بخش‌های مختلف این کمیته اذعان کرد: شورای تولیدات رسانه‌ای، شورای تخصصی، کمیته ارتباطات و هماهنگی بخش‌های اصلی این کمیته هستند. شورای اول برای ایجاد جریان‌سازی و گفتمان‌سازی در راستای تدوین سند آمایش فرهنگ کشور است. در شورای تخصصی، پیش‌نویس سند تهیه و بررسی می‌شود. ذیل این شورا رصد دائم و جمع‌آوری داده‌ها تحت عنوان کمیته‌پژوهی صورت می‌گیرد. کمیته ارتباطات و هماهنگی نیز کارهای اجرایی دبیرخانه را انجام می‌دهد. راه‌اندازی نشریه نیز تدارک دیده شده که فعلاً هفته‌نامه است و تبدیل به ماهنامه خواهد شد.

او با اشاره به محورهای اصلی این سند، افزود: اقتصاد، عدالت اجتماعی، انرژی، کار و مسکن، امنیت و نظام حکمرانی، محورهای اصلی تعریف‌شده برای این سند هستند. در سند آمایش سرزمین، به زیست‌بوم‌ها و اقلیم‌های اقتصادی و عدالت فرهنگی توجه نشده و هدفی در راستای شناخت و تعریف دقیق از فرهنگ نبوده تا بر اساس آن، راهبرد فرهنگی اجتماعی مناسب ارائه شود.

گزارش از: بهاره رضایی