نشست «کتابخانه‌های عمومی و سرمایه اجتماعی» هم‌زمان با هفته کتاب یکشنبه ۲۶ آبان ۱۳۹۸، با حضور زهرا معظمی (دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی و کارشناس اداره کل آموزش و پژوهش نهاد کتابخانه‌های عمومی) و دکتر آرمین امیر (عضو هیأت‌علمی دانشگاه علامه‌ طباطبایی و مدیرکل پژوهش و بررسی‌های خبری خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا))، در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در بخش اول این برنامه، زهرا معظمی با هدف پرداختن به مزایای اجتماعی کتابخانه‌های عمومی، گزارشی از ایجاد سرمایه اجتماعی در كتابخانه‌های عمومی شعب شهرداری در ۶۲ بخش روستایی در دانمارك ارائه کرد که در آن به نقش مدنی کتابخانه‌های عمومی و رابطه بین کتابخانه‌های عمومی و سرمایه اجتماعی اشاره کرد. وی با تفکیک سرمایه اجتماعی به دو سطح خرد و کلان، در تشریح آن‌ها گفت: فعالیت‌هایی در این ۶۲ کتابخانه‌ شعب دولتی‎‎ روستایی دانمارک انجام شده که باعث ایجاد سرمایه اجتماعی در هر دو سطح خرد و متوسط شده است. تعامل بین افراد غریبه و تعامل بین کاربران و یا تعامل میان کاربران-کتابداران، ازجمله سرمایه‌های اجتماعی در سطح خرد و همکاری بین کتابخانه و مؤسسات عمومی دیگر در منطقه محلی و نیز همکاری بین کتابخانه و گروه‌های داوطلب محلی جزء سرمایه‌های اجتماعی در سطح متوسط بوده‌اند.

معظمی در ادامه درباره اینکه چرا کتابخانه‌های عمومی، زمینه ساز رشد سرمایه اجتماعی هستند، به نظریه بوردیو و مزایای فردی و جمعی آن اشاره کرد که ملاقات با افراد و ایجاد فرصت شغلی، کسب اطلاعات در مورد مسائل مختلف، ارتباطات مدنی بیشتر، مشارکت اجتماعی شهروندان در گروه‌های سنی، سیاسی، اخلاقی و اجتماعی ازجمله آن‌ها بود.

در بخش بعدی این برنامه آرمین امیر با بیان اینکه قصد دارد به چالش کار عملی خود در حوزه شهر پردیس که با سرمایه فرهنگی آغاز شده بپردازد، گفت: مباحثی مانند سرمایه اجتماعی و سرمایه فرهنگی، پیشاپیش برندگان و بازندگان آن مشخص هستند. کسانی که معتقد و باورمند به تغییرات بنیادین در جوامع هستند، با به‌کارگیری مفهوم سرمایه اجتماعی مخالف‌اند چراکه این مفهوم جای بازی چندانی ندارد و درواقع راهی برای ارتقای سرمایه اجتماعی برای کسانی که آن را ندارند، دیده نمی‌شود. لذا ما باید کاری کنیم افراد دیگری نیز در این مبارزه‌ها پیروز شوند.

این عضو هیأت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی به رویکرد خود در کار میدانی در شهر پردیس اشاره و اظهار داشت: باتوجه به اینکه سرمایه اجتماعی در مناطق حاشیه‌نشین وجود ندارد، با رویکرد فرهنگی جلو رفتیم ولی به دلیل چندفرهنگی بودن این شهر، با این رویکرد نیز جواب مثبتی نگرفتیم. لذا در نهایت با اتخاذ رویکرد «احترام به تنوعات به جای توجه به همسان‌سازی» این کار تحقیقی را پیش گرفتیم که به «ثروت فرهنگی و اعتباربخشی به داشته‌های محلی» رسیدیم. ثروت فرهنگی مجموعه‌ای از دانش‌ها، مهارت‌ها و ارتباطاتی‌ست که اجتماعات حاشیه‌نشین در اختیار دارند که برای بقا و مقاومت در برابر اشکال خرد و کلان سرکوب، مورد استفاده قرار می‌گیرد. لذا این اشکال بقایی که این حاشیه‌نشینان استفاده می‌کنند، ابزار مفیدی‌ست که می‌توان از آن‌ها در جهت حل بسیاری از مسائل کمک گرفت. 

آرمین امیر در ادامه به «یوسو» به عنوان مبتکر مفهوم ثروت فرهنگی و به ۶ نسخه داخل در آن، اشاره کرد که سرمایه آرمانی، سرمایه زبان‌شناختی، سرمایه خانوادگی و سرمایه مقاومتی ازجمله آن‌ها بود. او در توضیح سرمایه آرمانی عنوان کرد: سرمایه آرمانی یعنی توانایی حفظ امید و آرزوها و ترسیم چشم‌انداز موفقیت علی‌رغم وجود موانع اجتماعی و ساختاری که ما این مشخصه بارز را در جوامع محلی می‌بینیم که با وجود انواع مبارزه‌ها در میدان مبارزه، همواره امیدوارند و امید دارند. امیر در تکمیل سخنان خود افزود: بنابراین احترام به تنوعات به جای توجه به همسان‌سازی یک ضرورت است که دراین مسیر می‌توان با استفاده از ظرفیت‌های محلی، سرمایه‌های عام محلی یک محله را به دست آورد و به این خرده‌فرهنگ‌ها در هر شهر یا جامعه‌ای اجازه بروز و نمایش داد تا از ادغام آن‌ها با مولفه‌های شهری، روش‌های جدید حاصل شود و درنهایت جامعه‌ای را شاهد شویم که ارتباطات بهتر و کنش‌های جمعی خوبی در آن صورت گیرد.

گزارش از: فریبا رضایی