فردین علیخواه در انتقاد از سیاستگذاری رسانه‌ای در کشور گفت: متأسفانه سیاستگذاری رسانه‌ای در کشور ما، همان سیاستی‌ست که در عصر رسانه‌های سنتی بود. اعتقادی به پلورالیسم رسانه‌ای وجود ندارد. مخاطب را همواره یکی می‌بینیم که بعد از شنیدن خبر آن را بپذیرد و به ما چشم بگوید. ندیدن کثرت‌گرایی رسانه‌ای غربی برای ما مشکل ایجاد خواهد کرد.

چهارمین نشست کرونا و امر اجتماعی با موضوع «افکارعمومی و سیاست‌ورزی رسانه‌ای» با حضور دکتر هادی خانیکی (عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی) و دکتر فردین علیخواه (عضو هیئت‌علمی دانشگاه گیلان) دوشنبه ۹۹/۶/۳ به‌صورت آنلاین برگزار شد.

فردین علیخواه در ابتدای سخنان خود با بیان اینکه ۲۰ سال قبل از عصر رسانه‌های سنتی فاصله گرفتیم، ویژگی‌هایی همانند یک‌طرفه‌بودن ارتباطات، دروازه‌بانی، عقل کل و یا ارتباط از بالا به پایین را جزء خصوصیات این عصر برشمرد و گفت: به شکل کلی مفاهیمی مثل سرمایه و سیاست، تجارت و قدرت، بازار و خودکار قرمز هرکدام به آن دوگانه بازار و قدرت سیاسی اشاره می‌کنند که در رسانه‌های سنتی وجود داشت و بحث جدی‌ای بود. با آمدن رسانه‌های جدید، اتفاقات خوبی می‌افتد ازجمله اینکه شهروند معمولی دارای قدرت قابل توجه و ملموسی می‌شود، بحث دروازه‌بانی خبر اهمیت خود را از دست می‌دهد و تولید محتوا از انحصار عقل کل یا رسانه اصلی خارج می‌شود. به‌طور کلی زیست ما در عصر رسانه‌ای جدید دگرگون می‌شود و همه عرصه‌های زندگی، ازجمله سیاست و سیاستمداران با توئیت کردن و زندگی در فضای مجازی، مجبور به رفتار معمولی می‌شوند. به عبارتی معمولی بودن را در مقامات سیاسی هم شاهد هستیم. مسأله بعدی افکارعمومی‌ست. آن پویایی و دینامیکی که متخصصان قبل از سال ۲۰۰۰ م بحث می‌کردند، متفاوت از آنچه که طی دهه‌های اخیر است، می‌شود. افکارعمومی هم با تصویری شدن همه چیز در فضای دیجیتال، قابل رصدکردن شده و به تصویر درآمده است. برداشت ما از پلورالیسم رسانه‌ای بستگی به نوع نگاه ما از آن دارد؛ اینکه آن را یک آشفتگی ببینیم یا یک وضعیت نرمال. در کنار این اشتیاق طبیعتاً نگرانی‌هایی هم درباره پیامدهای این وضعیت وجود دارد. یکی از این نگرانی‌ها، تغییرات اجتماعی کنشگری، رفتار مجازی و رفتار واقعی‌ست. عده‌ای بدبین هستند و معتقدند ما دچار نوعی تنبلی میان شهروندان خواهیم شد. نگرانی دوم، به اصطلاحاتی مثل عصر وایرال برمی‌گردد. مسأله این است که با ظهور و گسترش شبکه‌های اجتماعی شاهد ظهور فرد جدیدی هستیم که ولع دیده‌شدن دارد. به همین دلیل است که اصطلاح وایرال به کار می‌رود. کم‌کم کشورها تلاش می‌کنند صنایع خود را به سمت «صنعت توجه» ببرند که پول‌های میلیاردی به این سمت خواهد رفت. افراد به هر شکلی دوست دارند که دیده شوند که در این دیده‌شدن، دست به کارهایی می‌زنند که پیامدهای اجتماعی دارد. اخبارجعلی یکی از آن‌هاست.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه گیلان درباره ارتباط این نگرانی‌ها با ملاحظات کلی کرونا افزود: کرونا باعث شد که به یکباره و بدون برنامه‌ریزی قبلی خانه‌نشین شویم و به این دوران پرتاب شویم. در این دوران، خانواده الکترونیک که آلوین تافلر در دهه ۸۰ م به آن اشاره کرده بود، بسیار پررنگ‌تر ظهور کرد و همه امورات به اینترنت وابسته شد. نکته بعدی بمباران اطلاعات در این دوران بود که هرکس به شکلی تولید محتوا کرد که در بسیاری از آن‌ها، رگه‌هایی از غلط‌بودن را به اشکال مختلف دیدیم. اتفاق بعدی، عطش دیده‌شدن در این ایام بود. انزوای ناشی از کرونا، این عطش دیده‌شدن را بیشتر کرد و خیلی از افراد، در پس این دیده‌شدن کارهایی کردند که فضا را آشفته‌تر کرد. در همه این موارد، هم جای نگرانی وجود دارد و هم جای امید. بررسی کنش و رفتار در رسانه‌های اجتماعی نمی‌تواند بدون سیاست‌ورزی رسانه‌ای باشد.

 علیخواه در ادامه به نقد سیاست‌های رسانه‌ای در دوران کرونا پرداخت و عنوان کرد: آنچه که ما در زمینه سیاست‌ورزی رسانه‌ای شاهد هستیم، تا اندازه‌ای به سمت کنترل رسانه‌ای می‌رود تا مدیریت رسانه. از طرف دیگر به همان اندازه که در شبکه‌های اجتماعی می‌بینیم، در رسانه‌های رسمی هم به همان اندازه آشفتگی و اخبار ضد و نقیض را شاهد بودیم. این مسأله منجر می‌شود به افکارعمومی پریشانی که تکلیف خودش را نمی‌داند. موضوع بعدی، بحث شفافیت در سیاستگذاری رسانه‌ای‌ست که در این دوران ضعیف بوده است. مراجع و مرجعیت موضوع دیگریست که می‌توانم به آن اشاره کنم. هرچقدر حوزه عمومی پررنگ‌تر باشد و نخبگان و متفکران به میدان بیایند و صحبت کنند، افکارعمومی تکلیف خودش را خواهد دانست و می‌تواند سراغ مراجع معتبرتر برود. اما فضا برای این نخبگان و متفکران باز نیست علی‌رغم اینکه حق صحبت دارند. بنابراین با بسته بودن عرصه برای آن‌ها، نباید انتظار داشته باشیم که در فضای مجازی اطلاعات غلطی نداشته باشیم.

وی در پایان در انتقاد از سیاستگذاری رسانه‌ای در کشور کرد: متأسفانه سیاستگذاری رسانه‌ای در کشور ما، همان سیاستی‌ست که در عصر رسانه‌های سنتی بود. اعتقادی به پلورالیسم رسانه‌ای وجود ندارد. مخاطب را همواره یکی می‌بینیم که بعد از شنیدن خبر آن را بپذیرد و به ما چشم بگوید. ندیدن کثرت‌گرایی رسانه‌ای غربی برای ما مشکل ایجاد خواهد کرد.

گفتنی‌ست در بخش اول این برنامه هادی خانیکی به ایراد سخن پرداخت.

گزارش از: فریبا رضایی