گزارش رصد فرهنگی «وضعیت تئاتر ایران در سال ۱۳۹۸» نوشته رضا کوچک‌زاده از سوی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شد.

این گزارش به رویدادها و دگرگونی‌های تئاتر ایران (سیاست‌گذاری و اجرای آن) در دوره یک‌ساله ۱۳۹۸ و نیمی از سال ۹۹ می‌پردازد.

پژوهشگر در این بررسی تلاش می‌کند به این سوالات پاسخ دهد که وضعیت راستین تئاتر ایران در سال ۱۳۹۸ چگونه بوده است؟ در این سال چه دگرگونی‌ها و تحولاتی در تئاتر ما روی داده است؟ سیاست‌گذاری تئاتر به چه سویی رفته است؟ موانع رشد کیفیت و گسترش کمیت تئاتر ایران چه بوده‌اند؟ و هنرمندان تئاتر ایران در این سال چه وضعیتی داشته‌اند؟

این مطالعه، پس از بیان مسئله و محدوده بررسی، به مروری بر مهم‌ترین و اثرگذارترین رویدادهای نمایشی سال می‌پردازد و در اشاره به هر رویداد به ‌گونه‌ای آسیب‌شناسی دست می‌یابد و تأثیر آن کنش‌ها را نیز در برمی‌گیرد. اصل و بنیاد مهم‌ترین رخداد‌ها از نگرۀ کنشگران هنرهای نمایشی و سپهر تئاتر ایران سنجیده شده است.

تعطیلی ادارۀ تئاتر پس از شش دهه کار مداوم، نوسازی تالار اصلی تئاتر شهر با همکاری تیمی دانش‌بنیان و جوان، مالیات بر ارزش افزودۀ تئاتر و نگرانی‌هایش، قطع سراسری اینترنت و تعطیلی تبلیغات تئاتر، مسئلۀ نظارت و ارزشیابی نمایش‌ها و توقیف‌های فراقانونی، جشنواره‌زدگی در تئاتر ایران، تأثیر کووید ۱۹ بر تئاتر و استعفای ناگهانی شهرام کرمی، مدیرکل هنرهای نمایشی، به‌عنوان مهم‌ترین رویدادهای نمایشی سال نام برده شده‌اند.

در بخش دیگر این گزارش، به مهم‌ترین رویدادهای صنفی اشاره شده است که به زعم پژوهشگر، معمولاً از دید سیاست‌گذاران فرهنگ و هنر کشور دور می‌ماند؛ درحالی‌که به استناد این مطالعه، رسیدن به خصوصی‌سازی هنر، که از سیاست‌های حاکمیت در دو دهۀ گذشته بوده است، بدون در نظر گرفتن خواسته‌ها و کنش‌های مستقل صنفی و تعریف‌های استاندارد هنر غیردولتی و کرانه‌مندکردن آن ناشدنی ا‌ست.

از مهمترین رویدادهای صنفی که در این بخش ذکر آن‌ها رفته است، می‌توان به مواردی چون همدلی تئاتری‌ها با مردم آسیب‌دیده در حوادث طبیعی، بهره‌برداری رسمی از ساختمان تازۀ خانۀ تئاتر، برپایی جشن پایانی هفتۀ تئاتر در برج میلاد، شکل‌گیری دبیرخانۀ انجمن‌ها و سامان‌دهی کانون‌ها و انجمن‌های پیشین و تصویب شکل‌گیری دو انجمن جدید، گشایش کتابخانۀ رکن‌الدین خسروی، طراحی و اجرای سامانۀ خانۀ تئاتر و پیگیری امور صنفی اعضا از سامانه (برای 15 کانون و انجمن زیرمجموعه)، سامان‌دهی اعضا و برنامه‌ریزی منظم برای اعضای جدید، همکاری با صندوق حمایت از هنرمندان برای پیگیری بیمۀ پایه، بیمۀ تکمیلی و حمایت‌های مالی از اعضا، برپایی پنجمین نمایشگاه به روایت نسخه‌خوانان، تجهیز و گشایش تالار استاد جوانمرد در خانۀ تئاتر، واکنش صنفی به بی‌تدبیری در دورۀ فراگیری کرونا آسیب‌های مدیریت دولتی در هنرهای نمایشی، نبود شفاف‌سازی در گسترۀ تئاتر ما؛ برخلاف تأکید وزیر، بودجۀ کم‌شوندۀ تئاتر، بی‌توجهی به تئاتر استان‌ها، برندسوزی تئاتر شهر و ضعف بنیادین در بخش پژوهش و انتشارات، اشاره کرد.

آشنایی با برخی از مهم‌ترین نمایش‌های اجراشدۀ سال و اشاره به چکیدۀ موضوع و روایتشان، بخشی دیگر از این گزارش را فراهم آورده است تا خواننده به‌شکلی مصداقی با برخی رویکردهای تئاتر ایران در این سال آشنا شود و بخشی از محتوای آن‌ها را دریابد. جدا از نگرش جامعه‌شناختی و آسیب‌شناسانه به تئاتر ایران در طول گزارش، نکته‌هایی بر اساس آسیب‌های مدیریت دولتی در هنرهای نمایشی نیز آمده است که به استناد این مطالعه، نشان می‌دهد بخشی مهم از ضعف‌های کنونی تئاتر ایران از نبود سیاست‌گذاری اندیشیده و زیرساخت مناسب ریشه گرفته است.

در پایان پیشنهادهایی برای رفع مشکلات این حوزه ارائه شده است که از آن جمله می‌توان به مواردی چون اجرای دقیق و کامل ‌«سیاست‌های هنرهای نمایشی»  مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی، پیشگیری کامل از دخالت در تصمیم‌گیری تخصصی (از انتخاب مدیران تا نمایش‌ها و اجراها و جشنواره‌ها) از سوی نهادها و گروه‌های دیگر و واگذاری کامل حق مدیریت تئاتر به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (بر اساس قانون)، گسترش زیرساخت‌های هنرهای نمایشی متناسب با افزایش جمعیت فرهنگی و خواست تماشاگران و بهره‌گیری مناسب از هنرهای نمایشی برای ارتقای فرهنگ جامعه؛ شفاف‌سازی کامل در همۀ امور و نگارش شیوه‌نامه‌های روشن برای هر بخش (بودجه، کمک‌هزینه و دستمزد، دلیل گزینش مدیران و همکاران، چگونگی انتخاب آثار برای اجرای همگانی، صدور حکم‌های رسمی و کتبی ممیزی و...)، نام برد.