اگر نگوییم که در حوزۀ انتشار صوت و تصویر، وارد عصر جدیدی شده‌ایم، دست‌کم می‌توانیم بگوییم با تحولی شگرف مواجهیم. با مرور روند یک‌صد سال گذشته، هرازگاهی با تحولاتی در حوزۀ انتشار صدا یا تصویر یا صدا و تصویر توأمان مواجه شده‌ایم که در دورۀ خودش تحولی بزرگ تلقی می‌شده و برخی آن را عصر جدید نامیده‌اند و با گذشت زمان معلوم شده اطلاق واژۀ عصر جدید در مقایسه با تحول شگرف مفهوم بزرگ‌تری است.

فراموش نکنیم جریان مواجهۀ مخاطبان با فیلم‌ها و سریال‌ها در چند دهه تقریباً یک قالب مشخص داشته و سیر تحولات عملاً در یک چارچوب شکل می‌گرفته، برای مثال در سینما هرچند تحولات زیادی در حوزۀ صدا و تصویر به‌وجود آمده ولی مخاطبان سال‌هاست در سالن تاریک به تماشای فیلم‌ها (اغلب سینمایی و با زمان ۹۰ تا ۱۴۰ دقیقه) می‌نشینند یا مخاطبان تلویزیون در قاب تلویزیون (زمانی در ابعاد نزدیک به مربع و حالا در ابعاد مستطیل کشیده) به تماشای برنامه‌های تلویزیونی قبلاً با امواج آنالوگ و بعدها دیجیتال می‌نشینند. پس اگر در مورد عصر جدید یا تحول شگرف صحبت می‌کنیم لابد نه‌تنها جریان تولیدات بلکه قالب‌های انتشار هم دگرگون خواهند شد.

چند سالی است که جریان نمایش بر مبنای درخواست مخاطب (VOD) به‌عنوان یک شیوۀ جدید جای خود را در بازار پیدا کرده است. این جریان در ابتدا شکل ساده‌تری داشت و امروزه با بهره‌گیری از شبکه‌های اینترنتی و پلتفرم‌های نوین به یک موضوع بسیار مهم و تأثیرگذار تبدیل شده است، به‌گونه‌ای که تأثیرگذاری‌اش ابتدا بازار سینما را تحت تأثیر قرار داد و پس‌ازآن به سراغ تلویزیون و رسانه‌های دیگر رفت.

براساس اطلاعات سایت‌های مختلف، در چند سال اخیر صنعت سینمای جهان به‌خصوص در حوزۀ سالن‌ها به‌شدت تحت تأثیر این بازار نوظهور قرار گرفته و گاهی تا مرز ورشکستگی هم پیش رفته است.

در کشور ما به‌تبعِ بسیاری از تحولات فناورانه در ابعاد جهانی که گاهی با تأخیر و البته آمیخته با ساختار وطنی بروز پیدا می‌کند، عرصۀ نمایش خانگی که قبل‌تر، عمدتاً شامل فیلم‌های سینمایی اکران‌شده بود رنگ و بویی تازه یافت و جریان سریال‌سازی و دیگر قالب‌هایی که پیش‌تر تنها در تلویزیون تجربه شده و قابل‌فهم بود، خود را یک جریان جدید معرفی کرد.

اما به این دلیل که زیرساخت‌های قانونی و سیاست‌گذاری مشخصی هم برای این عرصه وجود نداشت، منازعاتی برای کنترل و نظارت بر آن شکل گرفت و باعث شد این جریان نوظهور بیش از آنکه به گسترش طبیعی خود فکر کند، درگیر مسائل حاشیه‌ای شود و این مزیت که ایران جزء معدود کشورهای صاحب پلتفرم‌های نمایشی با پشتوانۀ امکانات و عوامل داخلی و بومی حرفه‌ای (که قبل‌تر در سینما و تلویزیون شکل گرفته بود) است، بیشتر تحت تأثیر اقدامات محدودکننده قرار گرفت. درحال‌حاضر با وضعیتی مواجهیم که این عرصه از یک سو به‌طورجدی گسترش بیشتر را می‌طلبد و از سوی دیگر عواملِ تهدیدکننده و تحدیدکنندۀ آن بسیار متنوع است.

در مقیاس سریال‌های تلویزیونی که در سال‌های اخیر با افت چشمگیر مخاطبان صداوسیما مواجه شده‎اند، عرصۀ نمایش‌های آنلاین به‌دلایل مختلف که شاید بخشی از آن به کیفیت برنامه‌های تلویزیونی برمی‌گردد و بخش‌های دیگر آن به مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، درمجموع با رشد کمّی مخاطب مواجه بوده است و احتمال آن وجود دارد که با تسهیل جریان سیاست‌گذاری‌ها و نظارت‌های حاکمیتی این رشد بسیار فزاینده باشد.

در دو سال گذشته که جهان با همه‌گیری ویروس کرونا مواجه شد، بسیاری از کسب‌وکارها شرایط ناگزیر و غیرقابل‌باوری را تجربه کردند، برخی خود را تا حدی با شرایط جدید هماهنگ کردند، برخی محو شدند، برخی هم به حالت تعلیق درآمدند، هرچه که بود غالب مردم جهان دریافتند که باید برای تعاملات اجتماعی و کسب‌وکار به شیوه‌های جدیدتری فکر کنند و به این تفکر که ممکن است ازاین‌پس وجه عمدۀ تعاملات، قابل تکرار مثل گذشته نباشد، به‌عنوان یک نظریه توجه شد.

در این دوره و در غیاب جریان اکران‌های سینمایی، مخاطبان صداوسیما افزایش نیافتند، اما نمایش‌های آنلاین رشد بیشتری پیدا کردند. بر مبنای آمار پلتفرم‌های ایرانی، فقط در حوزه تولیدات، حدود ده هزار نفر افراد حرفه‌ای مستقیم و غیرمستقیم مشغول فعالیت بودند. روندی که کم‌وبیش ادامه دارد.

در حوزۀ نمایش هم در همین دو سال مخاطبان هزاران دقیقه از محصولات پلتفرم‌ها را تماشا کردند و چندبرابر آن‌هم در رسانه‌های مختلف (به‌ویژه شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان) عمدتاً غیرقانونی تماشا شدند.

این جریان بدون تردید به محیط خود شکلی جدید خواهد داد و می‌توان گفت ای‌بسا بر مبنای این مدل استفاده از محتوا، شیوۀ نمایش و سخت‌افزارها هم شاید به‌زودی تغییر کنند و اساساً تجربۀ تماشای آثار نمایشی و غیرنمایشی با آنچه تا همین چند سال پیش جزء بدیهیات بود دگرگون شود.

درک این موقعیت مهم حلقۀ مفقودۀ بسیاری از تصمیم‌گیری‌هاست، بسیاری از ناهنجاری‌های فعلی به سردرگمی سال‌های دورترِ حاکمیت در مواجهه با ویدئو و بعدها شبکه‌های ماهواره‌ای برمی‌گردد که غایت فعالیتش، ایجاد محدودیت و مجازات بود. بهتر است سیاست‌گذاران بدانند حضور پلتفرم‌های خارجی با زبان فارسی و با استفاده از اینترنتی که نمی‌توان به‌سادگی محدودش کرد بسیار نزدیک است.

با آنچه ذکر شد، به نظر می‌رسد برای گسترش منطقی این حوزۀ نوظهور باید شرایط درستی برای قانون‌گذاری شکل گیرد؛ رهاکردن این پدیده و سپردن سرنوشت آن تنها به یک نهاد بدون درنظرگرفتن تبعات گستردۀ آن به‌نوعی رفع تکلیف است که شاید بخش قابل‌توجهی از آن هنوز به منصۀ ظهور نرسیده و البته وقتی از قانون‌گذاری می‌گوییم فقط مشخص‌کردن فضاهای ممیزی رایج نیست، بلکه توجه به کل اکوسیستم است که مسائلی از قبیل ورود پلتفرم‌های جدید، قاچاق آثار، توجه به حقوق مؤلفان، شوراهای داوری و حل اختلاف، تعیین حقوق ذی‌نفعان و... را نیز شامل می‌شود.