وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بر ضرورت تولید ادبیات علمی و پژوهشی پیرامون پدیده‌های اجتماعی دین‌پایه در کشور تأکید کردند. بنا به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مقدمه‌ خود بر کتاب چهل گفتار در تحلیل اجتماعات بزرگ دینی، تأکید کردند ضرورت تولید ادبیات علمی و پژوهشی پیرامون پدیده‌های اجتماعی دین‌پایه در کشور احساس می‌شود. محمدمهدی اسماعیلی همچنین با بیان اینکه تولید ادبیات در حوزۀ اعتقادات دینی مردم و اجتماعات مذهبی به تولید علوم بومی و بومی‌شدن علوم انسانی فعلی در دانشگاه منجر خواهد شد، تصریح کردند بدون تردید پیوند گسترده‌تر علوم بومی با مسائل، مشکلات و پدیده‌های بومی بر ارج آن در بین مردم خواهد افزود. وزیر فرهنگ از پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و دیگر مراکز پژوهشی خواسته تا در این زمینه کوشاتر عمل کنند و با تولید ادبیات کیفی قدم در مسیر نظریه‌پردازی بگذارند.

متن کامل مقدمه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بر کتاب چهل گفتار در تحلیل اجتماعات بزرگ دینی به این شرح است:

«یکتاپرستی، ایمان دینی عمیق رسوخ‌کرده در لایه‌های مختلف و زیست اجتماعی فرهنگ‌پایه از خصوصیات جامعۀ ایرانی است که اکثر فرهنگ‌پژوهان، متخصصان علوم اجتماعی و مردم‌شناسان بر آن در آثار خود صحه گذاشتند؛ عناصری که ماهیت واقعی، تاریخی و تمدنی ملت ایران را در قالب مناسک مختلف نشان می‌دهد.

همۀ حرکت‌های جمعی و ملی حداقل در طول 200 سال اخیر ازجمله انقلاب اسلامی هم برآمده از این مفاهیم و باورها بودند و برای تقویت، گسترش و ترویج این مفاهیم در سپهر عمومی جامعه تلاش کرده و خود را همواره حافظ و عامل این ارزش‌ها معرفی کرده‌اند.

گفتمان مدرن بعد از رنسانس و سپس عصر روشنگری در غرب پدیدۀ دین را عاملی مقابل پیشرفت و توسعۀ جامعۀ بشری و در بهترین حالت مسئلۀ فردی می‌دانست که باید در حیطۀ خصوصی محصور شود و امور اجتماع با تجربه، خرد و عقل خودبنیاد بشری مدیریت شود. این گفتمان دین را خرافه، جهل و شبه‌علم می‌دانست که باید منزوی شود و از عرصۀ عمومی به عرصۀ خصوصی کوچ کند یا اینکه به‌کلی مضمحل شود.

این هجمه به دین در سال‌های زمامداری پهلوی خود را با ترویج مظاهر بی‌دینی نشان داد. پیروزی انقلاب اسلامی واکنش جامعۀ مؤمن و معتقد ایران به ترویج اباحه‌گری و تضعیف دین بود. با استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران، تلاش‌های پادگفتمان‌های انقلاب اسلامی برای تضعیف عقبۀ نظری و فرهنگی نظام جمهوری اسلامی با توسل به ابزارهای مختلف نمایان شد. اوج این اقدامات را در دهه‌های 70 و 80 شاهد هستیم. در دهۀ 90 هم، با گسترش شبکه‌های اجتماعی و ضعف حکمرانی نظام فرهنگی کشور در این عرصه، هجمه‌های سنگینی علیه باورهای فرهنگی و دینی با هدف‌گذاری جوانان و زنان شکل گرفت.

برون‌داد اقدامات گفتمان‌های ‌متعارض و ضعف‌های جبهۀ خودی باعث شکل‌گیری برخی تحلیل‌های غلط در سطوح دانشگاهی، سیاست‌گذاری و رسانه‌ای کشور شد؛ اتفاقی که هشدارهای متعدد رهبر انقلاب را مبنی بر تلاش دشمن برای تغییر محاسبات مسئولان نظام و ایجاد اخلال در نظام سیاست‌گذاری و حکمرانی کشور در پی داشت.

 ترسیم شکاف عمیق، گسترده و غیرعادی بین فرهنگ رسمی و فرهنگی عمومی یکی از همین تحلیل‌های مبهم است. این طیف از تحلیل‏گران، که انعکاس تحلیل‏شان را در بین برخی سیاست‌مداران و اهل فرهنگ هم می‌توان دید، از پدیدۀ دین دولتی و دین عرفی سخن می‌گفتند و نسل جدید را به ارزش‌ها و مناسک دینی بی‌توجه معرفی می‌کردند. این نوع تحلیل به نظر پراکنده‌گویی است و شواهد تجربی و آماری آن را اثبات نمی‌کند.

حضور گسترده و میلیونی مردم در راهپیمایی اربعین و راهپیمایی 22 بهمن و ایام عزاداری ماه محرم و دیگر مناسک دینی، مذهبی و ملی این تحلیل‌ها را با چالش‌های جدی مواجه می‌کند ــ مناسک و گردهمایی‌های مردمی حول مفاهیم دینی که گفتمان‌های معارض جمهوری اسلامی ایران ترجیح دادند از کنار آن عبور کنند. حتی در سطوح پایین‌تر و نزدیک‌تر به فرهنگ عمومی ما شاهد پررنگ‌بودن این مفاهیم هستیم. مثلاً، بررسی اسامی نوزادان در سال‌های مختلف نشان داده که اسامی مذهبی همواره در صدر قرار داشته است.

 جشن باشکوه مهمانی ده‌کیلومتری غدیر در تهران نشانۀ دیگری برای باور عمیق اهالی پایتخت، به‌عنوان نمادی از ملت ایران، به باورهای دینی است. این پدیده، شگفتی کسانی را در پی داشت که همواره تصویری غیرواقعی از مردم ایران ترسیم می‌کنند، هرچند کسانی که شناخت واقعی از جامعۀ ایران داشتند از این حضور میلیونی متحیر و متعجب نشدند. رهبر انقلاب هم از این جشن یاد کردند و آن را باشکوه توصیف کردند.

ضرورت تولید ادبیات علمی و پژوهشی پیرامون پدیده‌های اجتماعی دین‌پایه در کشور احساس می‌شود. اقدام پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در گفت‌وگو و اخذ نظر اندیشمندان و پژوهشگران حوزۀ اجتماعی درمورد جشن باشکوه مهمانی غدیر ازجمله کارهای ارزشمند در این زمینه است.

تولید ادبیات در حوزۀ اعتقادات دینی مردم و اجتماعات مذهبی به تولید علوم بومی و بومی‌شدن علوم انسانی فعلی در دانشگاه منجر خواهد شد که بدون تردید پیوند گسترده‌تر آن با مسائل، مشکلات و پدیده‌های بومی بر ارج آن در بین مردم خواهد افزود. بنابراین، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و دیگر مراکز پژوهشی باید در این زمینه کوشاتر عمل کنند و با تولید ادبیات کیفی قدم در مسیر نظریه‌پردازی بگذارند.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حامی و تسهیلگر اجتماعات مذهبی است. ما بر این باوریم که ماهیت مردمی این اجتماعات باید حفظ شود و نهادهای دولتی و حاکمیتی تنها تسهیلگر و حمایت‌کننده باشند؛ اتفاقی که در جشن مهمانی ده‌کیلومتری غدیر در تهران رخ داد. دانشگاه و نهاد علم هم باید وظیفۀ خود را در قبال جامعۀ بومی خویش انجام دهد و در نظریه‌پردازی و تولید ادبیات درمورد اجتماعات مذهبی و ملی فعال ظاهر شود. وزارت فرهنگ حامی این فعالیت‌ها‌، که نشانگر‌های واقعیت جامعۀ ایران هستند، خواهد بود.»

یادآوری می‌شود کتاب «چهل گفتار در تحلیل اجتماعات بزرگ دینی» که به بررسی موردی جشن غدیر سال ۱۴۰۱ در تهران پرداخته است به تازگی از سوی انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شده است.