پنجمین جلسه کمیته تدوین سند آمایش فرهنگ با محوریت گفت‌وگو درباره چارچوب مفهومی این سند، با حضور میثم مهدیار (معاون پژوهشی پژوهشگاه) و اعضای کمیته، سه‌شنبه ۲۱ آذر ۱۴۰۲ در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در ابتدای جلسه میثم مهدیار با بیان اینکه سندها مشحون از گزاره‌های خوب غیر منسجم هستند، در آسیب‎‌شناسی اسناد بالادستی گفت: معمولاً پیش‌نویس هر سندی پیش از تصویب به نهادهای مختلف می‌رود که هر کدام از نهادها بندی به آن اضافه می‌کنند. در نگاهی کلی، هرکدام از این بندها، گزاره‌های خوبی هستند اما وقتی کنار هم قرار می‌گیرند، کل خوب و منسجمی را تشکیل نمی‌دهند. همین وجود بندهای مختلف باعث شده هر دولتی که روی کار می‌آید، بدون اینکه به روح سند آسیبی وارد شود، آن‌ها را تفسیر و به‌راحتی به آن‌ها ارجاع دهد. ضعف ما این است که برای اسناد روح منسجمی در نظر نمی‌گیریم و این به نوع چارچوب نظری و مفهومی برمی‌گردد که باید توسط متخصصان و کارشناسان نوشته شود. به همین دلیل تلاش ما این است که در تدوین سند آمایش فرهنگ، چارچوب مفهومی با استفاده از نظرات کارشناسان این حوزه نوشته شود تا سند در عین جامع‌بودن، بتواند مانع هم باشد. ما بنا نداریم هر چیز خوب را در سند بیاوریم. سند باید راهبر باشد و یکی از مقدمات آن این است که از اغتشاش معنایی و مفهومی به دور باشد.

در ادامه مهدی اکبری گلزار مسئول دبیرخانه تدوین سند آمایش فرهنگ کشور به مفهوم اصلی و محورهای مفهومی تدوین‌شده برای این سند اشاره و خاطرنشان کرد: در بررسی اهداف و چشم‌اندازها متوجه خلأ تئوریک در این زمینه شدیم و با برگزاری جلساتی با اعضای علمی کمیته، به مفهوم اصلی «توسعه فرهنگی» و چهار محور اصلی «دین»، «اقتصاد»، «عدالت فرهنگی» و «اصالت‌بخشی به تنوع و اصالت فرهنگی» رسیدیم. در این میان پیشینه نقشه‌نگاری فرهنگی کشورها که هر کشور بنا بر اقتضای خود، موردی خاص را مبنای توسعه فرهنگی قرار داده، نیز مورد توجه قرار گرفته است که گزارش آن در اختیار اعضای کمیته قرار خواهد گرفت.

در ادامه معاون پژوهشی پژوهشگاه به توضیح مفهوم توسعه فرهنگی و مختصات آن در ایران پرداخت و اذعان کرد: ایده اصلی و مفهوم مرکزی، مفهوم توسعه فرهنگی است که در علوم‌اجتماعی ادبیاتی و در ایران مختصاتی دارد؛ ازجمله اینکه دین‌مبناست. دوم اینکه باید بین فرهنگ و تحولات جهانی نسبتی برقرار شود؛ یعنی این سند باید میان فرهنگ و اقتصاد ارتباطی برقرار کند. ما هر زمان توسعه را رها کردیم، از صحنه معادلات جهانی حذف شدیم مانند دوره قاجار. در این میان باید تناسبی باشد و ما در میانه بی‌توجهی صرف به تحولات اقتصاد جهانی و مبناقراردادن محض اقتصاد بازار قرار گیریم. حال این اقتصاد فرهنگ‌مبنا می‌تواند عادلانه یا ناعادلانه باشد. اگر به‌طور مثال نگاه ما فقط روی یک استان مرکزی مانند تهران یا یک قوم خاص باشد، دچار رویکرد ناعادلانه خواهیم شد. نکته آخر هم مراقبت از توجه به تنوعات فرهنگی، زبانی و ... است که در عین توجه به این تنوعات، نباید از توجه به وحدت ملی غافل شویم.

در ادامه هر یک از حاضران در جلسه درباره مفهوم اصلی و محورهای مفهومی تعیین‌شده به ایراد سخن پرداختند که مشروح آن چنین است:

بهزاد خلیلی از سازمان تبلیغات اسلامی مفهوم پیشرفت را همخوان با خواسته‌های جمهوری اسلامی دانست و اظهار داشت: توسعه خود به‌تنهایی حادث نمی‌شود و مفاهیمی که لازم است را با خود می‌آورد. این مفهوم از جهاتی در تعارض با آرمان انقلاب اسلامی است و بهتر است درمورد مفهوم «پیشرفت» که تطابق حداکثری با خواسته‌های جمهوری اسلامی ازجمله استقلال فرهنگی دارد، مداقه شود. محورها هم خوب هستند اما بهتر است محورهای دیگری به آن‌ها اضافه شود که محور انقلاب اسلامی و محور مشارکت‌محوربودن مقوله پیشرفت و توسعه فرهنگی از جمله آن‌هاست. مقوله استقبال مردم، می‌تواند به‌عنوان محور سوم باشد. کار ما باید به‌گونه‌ای باشد که سروصدایی در کشور ایجاد کند؛ در غیر این‌صورت، باخته‌ایم. ظرفیت‌های حکمرانی هم باید در محورها دیده شود چون باید بدانیم با چه مدل حکمرانی می‌خواهیم این توسعه فرهنگی را محقق کنیم.

علی میرزایی از ستاد کل نیروهای مسلح ضمن تأیید و تأکید بر مقوله‌های پیشرفت، انقلابی و انقلابی‌گری و دیدن عدالت در همه حوزه‌ها، بر اهمیت واژه‌نگاری و بحث درباره اقتصاد منهای نفت، سبک زندگی ایرانی اسلامی، امید به آینده، اعتمادبه نفس و عزت ملی در سند آمایش فرهنگ تأکید کرد.

اکرم علیمردانی نماینده معاونت زنان و خانواده ریاست‌جمهوری در انتقاد از محورهای تعیین‌شده، تصریح کرد: چهار رکن در نظرگرفته‌شده از هم جدا هستند و نمی‌توانند چارچوب واحدی برای تنظیم سند ایجاد کنند. در رکن اول که مربوط به مقوله دین است، به موضوع رشد شاخص‌های مهدوی اشاره شده که تاکنون به‌شخصه شاخصی در این حوزه ندیده‌ام. با توجه به اختصاص محور دوم به مقوله اقتصاد، باید پرسید دلیل ترجیح آن بر سیاست چیست؟ آیا ابعاد اقتصادی تأثیرگذاری بیشتری نسبت به ابعاد سیاسی دارند؟ همچنین باید پرسید که برای هر یک از متولیان حوزه فرهنگ، چه وظایفی در نظر گرفته خواهد شد و مبنای تعیین نقش‌ها چه خواهد بود؟ و در پایان اینکه، این سند چه موردی برای جلب اعتماد مردم در نظر می‌گیرد تا در مراحل بعدی، منجر به مشارکت آن‌ها شود؟

دکتر حسین‌زاده از سازمان برنامه و بودجه، سند آمایش فرهنگ را سندی اجرایی دانست و گفت: مخاطب سند آمایش فرهنگ، عامه مردم نیست. این سند می‌خواهد یک سند اجرایی باشد تا برنامه‌ها و تصویب‌نامه‌های اجرایی با استناد به آن صورت‌بندی شوند؛ لذا مهم‌ترین مخاطبان سند، دولت‌ها هستند تا تصمیمات آن‌ها روزمره و سلیقه‌ای نباشد. این سند می‌خواهد با دورکردن مدیران از کار زیگزاگی، جهت مستمر و مداوم به آن‌ها دهد.

عاطفه خادمی مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: در فضای مفهومی سند آمایش فرهنگ باید موضوع شاخص‌سازی فرهنگی، وضع جغزافیا یا اقلیم فرهنگی و حتی مردم‌شناسی فرهنگی دیده شود. ما به‌ویژه در شاخص‌سازی دچار فقر هستیم و سازوکار پیامدسنجی‌ها مشخص نیست. موضوع دیگری که در این اصول مغفول مانده، حوزه بین‌الملل است و این در حالی است که امروز ذائقه‌سازی و راهبری فرهنگی به‌واسطه فضای بین‌المللی رقم می‌خورد. لذا باید موضوع رسانه و ارتباطات و فضای بین‌المللی در این چارچوب مفهومی دیده شود.

عبدالمهدی همت‌پور از پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری نیز به ارائه پیشنهادات خود پرداخت و یادآور شد: امروز در هر محفلی از هوش مصنوعی صحبت می‌شود؛ لذا لازم است در چارچوب مفهومی به تکنولوژی روز هم اشاره شود. مکلف‌کردن نهادها به تهیه پیوست فرهنگی، صحبت از توسعه پایدار فرهنگی به جای توسعه پایدار و اشاره به فرهنگ شیعی با توجه به اکثریت ۹۳ درصدی جامعه شیعه در ایران، از موارد دیگری هستند که باید در چارچوب مفهومی این سند موردتوجه قرار گیرند.

در پایان این جلسه مقرر شد با استفاده از نظرات ارائه‌شده حاضران، چارچوب مفهومی این سند مورد بازنویسی قرار گیرد تا به چارچوب قابل تفاهم نزدیک‌تر شود.

گزارش از:بهاره رضایی