باحضور: هادی بابایی فلاح

 زمان برگزاری: 13 مرداد 94

 برگزار کننده: پژوهشکده هنر

نشست تخصصي ارائه يافته‏‌هاي پژوهش «کارکرد نگارخانه‌ها در هویت‌بخشی به جریان‌های هنری ایران» سيزدهم مرداد 1394 با حضور هادي بابايي فلاح، مجري طرح پژوهشي، دكتر محمدعلي رجبي، ناظر طرح پژوهشي و جمعي از صاحب‏نظران و هنرمندان، در پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات برگزار شد.

هویت ایرانی دارای دو بال ایرانیت و  اسلامیت بوده  و  نگاهی رو به جلو و سازنده دارد

بابايي در ابتداي اين نشست ضمن اشاره به اينكه ريشه گالري‏ در اروپا به حدود نيمه قرن 17 و  متمايز كردن آن از فضاي موزه‏‌ها باز مي‌‏گردد تصريح كرد: در آن زمان فرهنگستان‌‏هاي هنري اروپا (عمدتاً در فرانسه) سعي در ايجاد يك نوع هنر حكومتي مورد تاييد دربار داشتند تا بر اساس آن به خلق اثر هنري و نمايش آن در جايي به نام سالن بپردازند. وي افزود: برپایی سالن‏‌ها برای نمایش آثار هنری توسط فرهنگستان‌‏ها تا قرن‏‌ها تنها راهی بود که یک هنرمند می‏‌توانست از آن طریق اثرش را به تماشای همگان بگذارد. بابايي گفت: اين روند تا اوايل قرن 20 و ايجاد فضاي ايجاد نگارخانه‌‏هاي مستقل خصوصي با تمركز در پاريس و فرانسه ادامه داشت.

بابايي فعالیت نگارخانه‌‏های وابسته به کشورهای خارجی و مراکز شبیه به آن را در ايران از حدود زمانی ورود متفقین به ایران در بحبوحه جنگ جهانی دوم ذكر كرد و گفت: فعالیت رسمی اولین نگارخانه ایرانی که به همت اولین دانشجویان نقاشی ایران افتتاح شد به سال 1328 باز می‏گردد. از این تاریخ و با فعالیت گروه‏‌های هنری و هنرمندانی که عمدتاً گرایش‏‌هاي مدرنیستی داشتند، فصل جدیدی در تاریخ هنرهای تجسمی ایران به‌‏وجود آمد و عموم مردم توانستند به‏‌طور مستقیم با کارهای نقاشان نوجوی ایرانی و با اتفاقات هنری دنیای مدرن آشنا شوند. وي در ادامه گفت: نگارخانه‏‌ها وظیفه نمایش آثار هنری با تمرکز بر هنرهای تجسمی را داشتند و نقش مهمی در هویت‏‌بخشی به جریان‏‌های هنری بر عهده گرفتند؛ اما از آن زمان تاکنون چنانچه باید به کارکرد نگارخانه‏‌های ایرانی و ارتباط متقابل آن‏ها با جریان‏‌های هنری ایران، توجه نشده است.

او به فعاليت نگارخانه‌‏ها در سال‏‌هاي پيش از پيروزي انقلاب اسلامي اشاره كرد و گفت: مسئله مهم در فعالیت نگارخانه‏‌های ایرانی در دوران پیش از انقلاب اسلامی، توجه بسیار زیاد و تخصصی آن‏ها به زیرشاخه‌‏های جریان‏ هنر مدرنیسم بود؛ چنان‏كه دیگر جریان‏های هنری از جمله هنرهای سنتی ایران جز در موارد معدود، مجال بروز در نگارخانه‏‌ها را پیدا نمی‌‏کردند. مختصر فعالیت هنرهای سنتی و شاخه‏‌های آن در نگارخانه‏‌ها حاصل تلاش تعداد محدودی از هنرمندان و افراد صاحب‌‏نفوذ حکومت سابق بود. اما با این وجود، فعالیت هنرهای سنتی به‏‌هیچ‏‌وجه در حد و اندازه‌‏های هنرهای مدرن مطرح نشد. وي تصريح كرد: به طور كلي جريان‏‌هاي هنري قبل از انقلاب از منظر توجه به فرهنگ ايراني، جريان‏‌هايي هستند كه ريشه محتوايي نداشته و تنها شكل بصري را بازتاب مي‌‏دهند و بعداً هم مورد بازخواني و نقد خودشان قرار مي‏‌گيرند. اين آثار با حمايت همه جانبه دربار و منتقدان آن دوره مواجه بودند. اين پژوهشگر «چشم و هم چشمی» سران کشوری و لشگری و خاندان سلطنتی را یکی دیگر از عوامل حمایت مادی و معنوی از نگارخانه‏‌ها و فعالیت‏‌های آن‏ها ذكر كرد.

بابايي با اشاره به روند فعاليت ‏نگارخانه‏‌ها پس از انقلاب اسلامي گفت: در دهه اول انقلاب اسلامی برخی نگارخانه‌‏های فعال در دوران پیش از انقلاب، همچنان به کار خود ادامه داده و تعدادی نگارخانه جدید تأسیس شد. وي گفت: با فعالیت جدی فضاهایی چون موزه هنرهای معاصر، هنرمندان موسوم به هنرمندان انقلاب اسلامی مجال پیدا کردند تا آثار خود را در معرض دید عموم قرار دهند و با پشت سر گذاشتن دهه اول انقلاب، فعالیت تعداد زیادی از فعالان هنری، هنرمندان و صاحبان نگارخانه‏‌های پیش از انقلاب از سر گرفته شد. در این میان، آثاری که به شکل تلفیقی قصد ایجاد پل بین هنر مدرن و هنر سنتی را داشتند از اقبال بیشتری برخوردار بودند. این فضاهای هنری که ما به ازای قبل از پیروزی انقلاب آن‏ها، جریان نقاشی سقاخانه بود، تمرکز خود را بر نگاه فرمالیستی به داشته‏‌های پیشین هنر ایران متمرکز کرده و توضیح و تفسیر چندان روشنی از بنیان‌‏های نظری کارهایشان ارائه نمی‏کردند. جامعه هنری، نگارخانه‌‏داران و مردم نیز توجه چندانی به معنا و محتوای این جریان‏های هنری نداشتند؛ به‌‏طوری که گویا همین حضور حداقلی عناصر ایرانی و اسلامی در نقاشی‏‌ها، نقاشی خط‏‌ها، آثار گرافیکی، مجسمه‏‌ها و آثار تصویرسازی، آن‏ها را اقناع می‏‌کرد.

بابايي افزود: از سال‏های دهه هفتاد، فعالیت دوسالانه‏‌ها آغاز گردیده و در این میان دوسالانه‏‌هایی نیز برای هنرهای اصیل همچون نگارگری در نظر گرفته شد. هنرهایی چون نگارگری در نگارخانه‌‏های خصوصی نیز نمایش داده می‌‏شدند، ولی به دلیل عدم استقبال منتقدان، در حد هنرهای تلفیقی و هنرهای مدرن بازتابی در جامعه نداشتند. مجري طرح پژوهشي در ادامه به فعاليت نگارخانه‏‌ها در دهه 80 و 90 اشاره كرد و گفت: در دهه‏‌های هشتاد و نود، حجم نقدهای مهم و جدی در نشریات توسط افراد سرشناس، کاهش پیدا کرد. نگارخانه‏‏‌ها نیز به اتفاقات پر سر و صدای کوتاه در عرصه نمایشگاه‏‌هایشان اکتفا کردند. در این دهه‏‌ها تعداد نگارخانه‌‏ها افزایش چشم‌گیری پیدا کرده ولی تعداد نمایشگاه‏‌ها و فعالیت‏ مفید تعداد بسیار زیادی از آن‏ها چشمگیر نبوده است. افت کیفی فعالیت نگارخانه‌‏ها در دهه اخیر، آنجایی خود را بهتر نشان داد که می‏‌بینیم تنها نمایشگاه‏‌های مجدد هنرمندان قدیمی و موفق دوران پیش از انقلاب، مثل پرویز تناولی و آیدین آغداشلو با هجوم مخاطبان مواجه می‏‌شود.

اين پژوهشگر ضمن اشاره به اينكه در دهه اخیر در زمینه معرفی هنرمندان شاخص نسل جدید یا جریان هنری منسجم و تأثیرگذار، ناموفق عمل شده است، گفت: فعالیت و سیاست‏گذاری حال حاضر اغلب نگارخانه‏‌های ایرانی بر تشویق و ترغیب هنرمندان بر بازنمایی آثار هنرمندان دهه‏‌های اخیر یا آثار هنری اخیر کشورهای دیگر متمرکز شده است.

استفاده از همه فضاهاي دولتي و در تمام طول سال، تدوين برنامه منسجم نگارخانه‏‌ها، تاسيس نگارخانه‏‌هاي شبه‏‌خصوصي توسط معاونت هنري و سازمان‏هاي دولتي و نيمه‌‏دولتي، راه‌‏اندازي نشريه تخصصي توسط افراد توانمند داخلي، توجه به اقتصاد هنر، توجه به اتفاقات خوب قبل از انقلاب، برپا‏كردن نمايشگاه‏‌هاي فصلي با حضور هنرمندان جوان، تعریف قوانین مشخص برای سنجش کارآیی و فعالیت نگارخانه‏‌ها، طرح‏هايي مانند نگارخانه‏‌اي به وسعت يك شهر و... را از اهم راهكارهاي پيشنهادي براي ارتقاي اين حوزه دانست.

در بخش دوم این نشست، دکتر محمدعلی رجبی، ضمن تأیید بر کیفیت و ارزش تحقیقاتی این پژوهش، درخصوص وضعيت فعاليت نگارخانه‌ها در دوران پيش و پس از انقلاب اسلامي درباره کارکردها و آسیب‌های آن‌ها توضیحاتی داد و راهکارهایی نيز براي ارتقاء سطح هویت‌بخشی هنری نگارخانه‌های امروز، ارائه کرد. وي با اشاره به آيين‌نامه‌های موجود براي فعاليت نگارخانه‌ها،‌ آنها را كافي نداست و بر لزوم سياستگذاری دقيق در حوزه هنرهای تجسمی به ويژه در بخش نگارخانه‌ها تاكيد كرد.