دومین نشست از سلسله نشست های پیامدهای فرهنگی کرونا  بر فرهنگ و هنر و دیپلماسی فرهنگی با عنوان «تجربه‌های فرهنگی و هنری کشورهای مختلف در مواجهه با کرونا» با حضور دکتر سید محمد طباطبایی (رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در فرانسه)، دکتر قهرمان سلیمانی (رایزن فرهنگی ایران در روسیه)، دکتر روح‌الله حسینی (عضو گروه مطالعات  فرانسه دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران) و دکتر الهه کریمی (عضو گروه مطالعات روسیه دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران) سه شنبه ۱۱ آذر ۱۳۹۹ با دبیری دکتر مصطفی اسدزاده  (دکتری سیاستگذاری فرهنگی و عضو پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات) و با همکاری سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات به صورت آنلاین برگزار شد.

در بخش اول این برنامه قهرمان سلیمانی با ارائه آمار و ارقام  از کشور روسیه سخنان خود را آغاز کرد و گفت: میزان شیوع کرونا در کشورهای مختلف متفاوت است لذا به تناسب تفاوت در میزان شیوع در کشورها، تصمیم گیری‌های دولتی هم متفاوت است. روسیه تاکنون 2 میلیون و 300 هزار مبتلا به کرونا و ۴۰ هزار فوتی داشته است به طوری که هفته گذشته بالاترین میزان شیوع را با روزی ۲۸ هزار نفر مبتلا ثبت کرده است. بنابراین به لحاظ میزان شیوع، در زمره کشورهای بالای جدول است، مخصوصاً در چند روز گذشته دامنه شیوع بالا رفته و این روزها بدترین روزهای روسیه است. یکی از عوامل موثر در میزان کم مرگ‌ومیر به نسبت میزان بالای ابتلا در این کشور، داشتن زیرساخت‌های بسیار بسیار قدرتمندی است که از دوره شوروی به وجود آمده و در این روزهای سخت، کمک‌کننده تسهیلات بهداشتی روسیه شده است.

اما واقعیتی که باید به اشاره کرد این است که اقتصاد روسیه هم مانند کشورهای دیگر کوچکتر شده و دشواری‌هایی پیش‌روی مردم قرار گرفته است. از طرف دیگر روسیه اعلام کرده که به واکسن کرونا دست پیدا کرده و با اینکه غربی‌ها  آن را قبول نکردند،  ولی روس‌ها  صحت آن‌ را پس از تست‌های بالینی اعلام کردند. روسیه پهناورترین کشور دنیاست. تنها چیزی که پیوستگی گسترده در کشوری پهناور مثل روسیه را فراهم کرده، تکنولوژی جدید و پدیده اینترنت است. این تکنولوژی در روسیه از قبل جزء زیرساخت‌های مهم آن بوده که همواره امنیت روسیه را فراهم کرده و در این دوران، همین زیرساخت‌های اینترنتی به کمک خدمات اجتماعی، بهداشتی و ... آمده است.

اما در ارتباط با رویدادهای فرهنگی پس از کرونا می توان گفت که بسیاری از آنها تعطیل شدند از جمله می‌توان به اجلاس فرهنگی سن پترزبورگ اشاره کرد که هر سال با جمعیتی بالغ بر ۴۰ هزار نفر برگزار می‌شد ولی  امسال این رویداد قطع شد. لذا بخش عمده‌ای از درآمدهای فرهنگی پس از کرونا قطع شدند. همچنین می‌توان به موزه آرمیتاژ اشاره کرد که روسیه معادل نصف بودجه سالانه این مرکز فرهنگی بزرگ را از دست داده است اما سوال این است که روسیه چطور کمبودها را جبران می‌کند؟ باید گفت که جبران این کمبودها بستگی به این دارد که چطور بسترهای جدید را برای آن‌ها تعریف کنند از جمله مهمترین این بسترها، «راه‌اندازی محصولات آنلاین جدید» است که این «فرهنگ مجازی» توانسته به خوبی جای خود را در زندگی مردم باز کند. پدیده کرونا در روسیه باعث فروپاشی یک نظم قدیمی شده و به‌عبارتی، بحران اقتصادی تجربه‌گرا را رقم زده است که این مسأله باعث شده در این کشور از فضاهای جدیدی صحبت کنند که زندگی خود را مطابق با آن تعریف کنند. روس‌ها معتقدند که جهان، زیست جدیدی را تجربه می‌کند و آن‌ها هم باید به سرعت خود را با آن تطبیق دهند و به روال گذشته تاکید نکنند.

رایزن فرهنگی ایران در روسیه در ادامه به تجربه‌های فرهنگی این کشور پس از کرونا اشاره و آن‌ها را تجربیات بسیار ارزشمندی دانست و تصریح کرد: در این دوران جدید، وزارت فرهنگ روسیه فعالیت‌های خود را در یک بستر جدید تعریف کرد. یکی از این برنامه‌ها، مربوط به هفتادوپنجمین سالگرد پیروزی روسیه در جنگ جهانی دوم بود که پیش از کرونا تدارکات بسیاری برای آن اندیشیده بودند که پس از کرونا اولاً برنامه یک ماه به تأخیر افتاد و بعد بخش زیادی از حواشی آن حذف شد و توانستند آن را با پراکندگی کمتری اجرا کنند. این برنامه به صورت مجازی برگزار شد به‌طوریکه که نزدیک بیست میلیون و نیم بازدید از این بستر از کشورهای مختلف وجود داشته است که این مسأله در مرحله اول نشان از دیپلماسی فرهنگی روسیه دارد. روسیه هم‌چنین 150 کانال تلویزیونی دارد که برنامه‌های خاصی برای آن در این مدت تدوین کردند. در حوزه‌های زندگی جمعی نیز شاهد عرضه خدمات رایگان اجتماعی مثل طراحی شبکه‌های عظیم دارورسانی و خدمات غذایی برای خانواده‌های تنگدست بودیم. همچنین می‌توان به تسهیلات ویزایی و اقامتی برای مجموعه کشورهای سی آی اس در روسیه اشاره کرد که در این خصوص دولت برای چرخاندن چرخ مملکت، اقدامات حمایتی را در خصوص مهاجرین راه‌اندازی کرد. در زمینه توریزم هم، صنعت گردشگری این کشور متوقف شد. قبل از کرونا بالاترین رقم گردشگری ترکیه از کشور روسیه بود به همین دلیل در این مدت روسیه خود برای گردشگری داخلی، طرحی اجرا کرد و تقریباً 20% سوبسید به افراد داد که نتیجه آن برای روسیه، بسیار بسیار مثبت بود به‌طوریکه بیشترین میزان جذب گردشگر از زمان الحاق کریمه به روسیه، مربوط به همین دوران و اجرای این طرح بود. در بخش قوانین هم اقدامات زیادی انجام شد. از جمله در بخش اعتبارات، قوانین فراوانی تصویب شد تا بتوانند این مسئله را مدیریت کنند. از دیگر موارد تقنینی، می‌توان به تصویب قانون افزایش کمک‌های هزینه درمان، قانون حمایت از خانواده و کودکان، بخشش جریمه بدهی‌های مالی و عمومی مسکن، راه‌اندازی بستر‌های توزیع دارو، تصویب قوانین مربوط به ثبت داروهای جدید، تصویب قوانین در زمینه گردشگری، تعلیق موقت حسابرسی‌های تجاری، تمدید مهلت اعتبار مدارک، تفویض اختیارات جدید به دولت برای اعلام وضعیت فوق‌العاده و مدیریت بیماری، تصویب قوانین در زمینه تغییر ساختارهای بودجه، قوانین مربوط به نقض مقررات بهداشتی و نیز تصویب قانون جریمه پخش اخبار جدید، اشاره کرد که تا حد زیادی توانستند این فضا را مدیریت کنند.

سلیمانی در پایان با اشاره به مهم‌ترین تجربه فرهنگی روسیه خاطرنشان کرد: گفتمان مشترک دولت و مردم در استفاده و کاربری وسایل تکنولوژیک و عدم تردید در این استفاده از مهمترین تجربه‌های فرهنگی روسیه است که ایران می تواند از این تجربه بیاموزد. لذا باید سیستم خودمان را در این استفاده آشتی دهیم و این اصلی‎ترین موضوعی ست که می‌توانیم در این تجربه فرهنگی از آن درس بگیریم.

در بخش بعدی برنامه سید محمد طباطبایی با بیان اینکه فرانسه در بخش فرهنگی دچار مشکلات عدیده‌ای شده است، اظهار داشت: فرانسه ۶۸ میلیون نفر جمعیت دارد که 81/5% از مردم آن در مناطق شهری سکونت دارند یعنی از هر ۵ نفر ۴ نفر ساکن شهرها هستند که همین مسئله باعث شده آمار کرونا در فرانسه هم مثل بسیاری از کشورهای اروپایی دیگر بالا باشد یعنی میزان بالای ابتلای کرونا در فرانسه درکنار سایر علل، آمار بالای شهر‌نشینی در فرانسه است. اولین مورد کرونا در ۲۶ ژانویه ۲۰۲۰ رصد شد ولی به آن بهایی داده نشد. فرانسه تقریباً تا دوماه در وضعیتی بود که کرونا را به طور رسمی اعلام نمی کرد و یکی از مباحثی که اعتراضاتی را در فرانسه موجب شد، انتخابات شهرداری بود و پس از انتخابات شهرداری بود که اولین قرنطینه توسط دولت فرانسه اعلام شد یعنی ۱۷ مارس تا 11 می  ۲۰۲۰ به مدت .۵۵ بعد از این مدت باتوجه به فشارهایی که به دولت آمد باعث شد دولت قرنطینه را به طور ناقص متوقف کند به همین دلیل تابستان فعالی برای گسترش ویروس در فرانسه رقم خورد و از آنجایی که فرانسه به لحاظ سیاسی دچار تغییراتی در سیستم دولتی شد یعنی با استعفای نخست وزیر و روی کار آمدن نخست‌وزیر و وزیران جدید مواجه شد. لذا مقابله با کرونا سخت شد تا اینکه در پاییز آمار کرونا به طور عجیبی بالا رفت و دولت دستپاچه مجبور شد دومین قرنطینه را اعلام کرد که از 3 اکتبر شروع شد و قرار است تا ۲۰ ژانویه ادامه داشته باشد بنابراین ما در دومین قرنطینه فرانسه هستیم که تا 20 ژانویه ادامه دارد به شرطی که آمار مبتلایان تا ۵ هزار نفر کاهش یابد که اگر به این میزان نرسد دوران قرنطینه ادامه خواهد داشت.

رایزن فرهنگی ایران در فرانسه با اشاره به ضربه بخش فرهنگی فرانسه پس از کرونا ادامه داد: فرهنگ فرانسه ضربه بسیاری از کرونا خورد. فرانسه کشوری‌ست که در فرهنگ و هنر ادعاهای بزرگی داشته و دارد و همواره صحبت از چندجانبه‌گرایی فرهنگی و حفظ ارزشهای فرهنگی می‌کند. به حقیقت هم یکی از مراکز فرهنگی مهم اروپا و بلکه جهان محسوب می‌شود. اهمیت فرهنگ در این کشور به گونه‌ای‌ست که وزیر فرهنگ باتوجه به رتبه‌بندی وزرا در این کشور، همواره جزء وزرای ارشد محسوب می‌شود. فرانسوی‌ها معتقد هستند که توسعه سیاسی بدون توسعه فرهنگی صورت نمی‌گیرد و فرهنگ را نه‌تنها ابزار سیاست داخلی بلکه ابزاری برای سیاست خارجی خود می‌دانند. اما با آمدن کرونا دولت در اولین قرنطینه فردای انتخابات شهرداری، فرهنگ را جزو مباحث غیرضروری یا غیر لازم برای حیات کشور در دوران کرونا دانست و بیمارستان‌ها، فروشگاه‌های مواد غذایی و ... را ضروری اعلام کرد که این اعلان، عکس‌العمل زیادی را در فرانسه به همراه داشت چراکه فرانسویها فرهنگ را جزو اقلام ضروری می‌دانستند و انتظار نداشتند فرهنگ جزء اقلام غیرضروری قرار گیرد و می گفتند دولت باید با ابزار فرهنگی و هنری به جنگ کرونا برود. در قرنطینه اول و دوم کلیه مراکز فرهنگی از قبیل موزه لوور، کتابخانه‌ها، تئاترها سینماها و ... به طور کامل تعطیل شدند و این برای اصحاب فرهنگ و هنر شو‌آور بود. ۸۰۰۰ موسسه یا شرکت فرهنگی دولتی یا خصوصی در فرانسه وجود دارد و حدود ۷۰۰ هزار نفر از بخسش فرهنگ، ارتزاق می‌کنند.

 استاد دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه نگاهی گذرا به میزان کاهش گردش مالی حوزه‌های فرهنگ در کشور فرانسه داشت و هنرهای نمایشی را با ۷۲% ، هنرهای تجسمی 31%، گالری‌های هنری ۴۴%، حراج های هنری 37 درصد، موزه‌ها و اماکن تاریخی ۶۵%، سینماها ۴۲ درصد و کتابفروشی‌ها را با 24% کاهش اعلام کرد. وی با اشاره به اقدامات دولت در بخش فرهنگ افزود: فرانسوی‌ها مدیریت دولت در بخش فرهنگی را مورد انتقادات جدی قرار دادند و دولت مجبور به اقداماتی در این زمینه شد که ازجمله آن‌ها،  طرح «فرهنگ نزد ما» و «فرهنگ در خانه» بود و آن عبارت بود از تبلیغ شدید در فضای مجازی و استفاده مجازی از فرهنگ که از جمله آن‌ها این بود که دولت تورهای متعدد فرهنگی از کاخ ورسای، موزه لوور و ... راه انداخت. رشد ۱۵درصدی پلتفرم‌ها و بازی‌های ویدیویی از موارد دیگر در این راستا بود.

طباطبایی در پایان، استفاده از پتانسیل‌های فضای مجازی برای بهبود شرایط فرهنگی و اقتصاد فرهنگ در تجربه فرانسوی‌ها را، موضوعی قابل توجه برای ایران در دوران کرونا عنوان کرد.

در ادامه روح الله حسینی وارد بحث شد و این مطالعات تطبیقی و آگاهی از تجربیات سایر کشورها در مواجهه با کووید ۱۹ را در یک برنامه ریزی درست برای کشور خودمان ضروری و مغتنم دانست.

وی در ادامه به بیان شرایط فرانسه در دوران کرونا و مبحث قرنطینه اشاره کرد و گفت: این شرایط برای کشوری که دهه ها و قرن ها یکی از کانون های مهم فرهنگی و هنری دنیا بوده است (و اکنون هم ادعای خودش این است) ضربه‌ای بد و سخت بود (موضوعی که بعدها به ویژه در حوزه هنر، نیویورک این جایگاه ویژه را از آنان گرفت.

فرانسه مبدع وزارت فرهنگ (به شکل امروزی و مدرن) در دنیا است؛ موضوعی که در دوران دوگل شکل گرفت و امروز فرانسویان خود را سردمدار سیاستگذاری فرهنگی می‌دانند؛ مداخلات دولتی در حوزه فرهنگی در این کشور بالاست و بودجه قابل توجهی در این کشور به این موضوع اختصاص داشته که این موضوع لطمات کرونا را در این حوزه تا حد زیادی جبران کرده است. همچنان که این کشور به لحاظ گردشگری هم جایگاه مهم و برجسته ای دارد.

وی افزود: ذات هنر برقراری ارتباط است که امروز کرونا این موضوع را در یکی از مهمترین مراکز فرهنگ و هنر دنیا یعنی فرانسه به شدت مختل ساخته است. به همین دلیل موضوع مهم و قابل توجه است.

مقایسه شرایط ایران و فرانسه در این دوران کار ساده و درستی نیست چرا که به لحاظ وضعیت اقتصادی و تخصیص بودجه در حوزه فرهنگ و هنر فرانسه شرایط خاص و برجسته ای دارد؛ و حوزه فرهنگ در این کشور به شدت تقویت می شود چرا که فرهنگ در  فرانسه علاوه بر همه جنبه های زندگی حتی در سیاست هم نقشی تعیین کننده دارد و در سیاست خارجی این کشور، حوزه فرهنگی، حوزه‌ای بی رقیب است.

این استاد دانشگاه تهران، در انتها درک توان و قدرت فضای مجازی و هنر وب را به عنوان یکی از قدرت های فرانسه برای ارتقا، آموزش و توسعه فرهنگی و هنری در این کشور عنوان کرد و آن به عنوان موضوعی قابل اهمیت در برنامه ریزی فرهنگی ایران برشمرد و گفت: هنرمندان ما باید در این حوزه آموزش ببینند و بتوانند در این فضا با همدیگر تعامل داشته باشند؛ ضمن این که باید زیرساخت‌ها در این حوزه ساخته و تقویت شوند و به این شیوه به شکل یک نوع مواجهه جدید با زندگی مدرن و هنر نگاه شود. موضوعی که ما با پلتفرم‌هایی مانند فیلیمو و برگزاری جشنواره‌های آنلاین نشان داده ایم که توان و پتانسیل اجرای موفق آن را داریم.

پس از آن الهه کریمی (عضو هیأت علمی گروه مطالعات روسیه دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران) به ارائه صحبت در این نشست پرداخت و ضمن تایید صحبت‌های روح الله حسینی مولفه اقتصادی را موضوعی مهم در امر فرهنگی دانست و گفت: روسیه از کشورهایی است که به حوزه فرهنگ اهمیت زیادی می دهد چنانچه پوتین اخیرا با اعضای شورای فرهنگ و هنر دیداری مجازی داشت و این اعضا پیشنهادهای خود را برای بهبود این وضعیت دادند.

بر اساس این نشست قرار شد که کمک های مالی بیشتری به خصوص در بخش های فرهنگی خصوصی تخصیص یابد؛ چراکه این موسسات خصوصی در روسیه با توجه به اعمال محدودیت ها خسارت های زیادی دیدند و دولت روسیه در تلاش است که تاجایی که می تواند از بخش فرهنگ حمایت کند.

وی در ادامه به بیان توضیحات و آمارهایی در مورد هنرها در روسیه و اهمیت این موضوع در این کشور پرداخت و تئاترها (و سینما و کنسرت) را از حوزه های پراقبال فرهنگی و هنری این کشور دانست. موضوعی که امروز هم به صورت غیرحضوری و در بازدیدهای مجازی نشان از آمار بالای این هنر در روسیه دارد.  البته زیان های مالی در این حوزه هم به شدت اثرگذار بوده است.

بازگشایی سینماها و تئاترها در روسیه زودتر از ایران صورت گرفت و حتی از طرف دولت برای جوانان تخفیف بیشتری قرار داده شد که در تئاتر حضور یابند و در جامعه بودن آنان مابه ازایی فرهنگی داشته باشد. البته ۱۵ درصد سینماها و تئاترها همچنان در این کشور بسته هستند که این آمار به ۴۰ درصد تا پایان سال جاری خواهد رسید. امروز حضور در تئاترها از ۵۰ درصد را به ۲۵ درصد کاهش دادند که این موضوع هم از نتایج شدت شیوع ویروس کرونا بوده است.

کریمی در ادامه به خلاقیت های هنری همچون کنسرت ماشینی در حوزه موسیقی در روسیه پرداخت و مثال‌هایی را در این باره ارائه کرد و توضیح داد که فستیوال‌ها و نمایشگاه‌های کتاب در این کشور با رعایت پروتکل های بهداشتی برگزار شد؛ همچنان که جشنواره کینوتاف در این کشور هم با رعایت موارد مهم ایمنی و پروتکل‌ها برگزار شد.

کریمی در انتها و در پاسخ به این پرسش که چگونه ایران می توان از تجارب مثبت روسیه استفاده کند، گفت: بحث زیرساخت ها بحثی طویل است که عملی شدن آن یک شبه ممکن نیست و متاسفانه تولیدات فرهنگی جزو اولین مواردی است که از سبد فرهنگی خانوار در ایران حذف می شود و نیاز است که مسئولان به این امر توجه کنند؛ این که تولیدات فاخری صورت گیرد و دسترسی سریع به این موارد می تواند راهشگا باشد هرچند که کافی نیست و دسترسی عمومی تر می تواند گزینه ای بهتر باشد.

هرکاری که در کشوری جواب داده است مهم است و نکته اش این است که بومی سازی شود؛ این کاری است که خود روس ها هم انجام داده اند و حتی از کشورهای آفریقایی هم وام می گیرند و بسیار فرامرزی در این حوزه تلاش می کنند که فرهنگ خود را در این دوران کرونا بازسازی کنند.

گزارش از: فریبا رضایی

اخبار مرتبط:

• مطالعات تطبیقی در تجربیات مواجهه با کرونا ضروری است
• فروپاشی جامعه مصرف گرای روسیه در پی کرونا/ تصویب قانون جریمه اخبار جعلی در روسیه
• تخصیص ۳۰ میلیارد دلار وام برای بخش فرهنگ فرانسه در پی کرونا
• حضور چهره های مذهبی در بیمارستان های روسیه/ تماشای تئاتر و موزه در روسیه آنلاین شد