نشست تخصصی «ظرفیت‌ها و کارکردهای تلویزیون تئاتر ایران و نمایش تلویزیونی برای رونق‌دهی به تئاتر در دوران بحران کرونا» با حضور رضا بصیرت، مدیرعامل انجمن هنرهای نمایشی ایران و کاظم نظری، رئیس دانشکده هنر دانشگاه سوره، به دبیری محمود ترابی‌اقدم، کارشناس تئاتر و رادیو  روز،  دوشنبه ۲۸ تیر ۱۴۰۰ به صورت مجازی برگزار شد.

در آغاز، ترابی‌اقدم، دبیر نشست، در خصوص اهمیت و محورهای نشست گفت: اساساً مدیریت و پژوهش، بدون دسترسی به آمار و آرشیو طبقه‌بندی شده میسر نیست. از این منظر، «تلویزیون تئاتر ایران» منبع مناسبی برای سیاست‌گذاران عرصة فرهنگ، رسانه و هنر و پژوهشگران هنر است. همچنین دسترسی آنلاین به آرشیوی از تله‌تئاترها، برای هنرمندان، دانشجویان و مخاطبان تئاتر به‌ویژه در دوران بحران کرونا بسیار مفید است. از این‌رو پژوهشکدة هنر این نشست را با سه محور ذیل برگزار می‌کند:

• اهداف، ظرفیت‌ها و ویژگی‌های «تلویزیون تئاتر ایران» برای تولید، توزیع و مصرف نمایش تلویزیونی در دوران بحران کرونا و پساکرونا
• ویژگی‌ها و کارکردهای نمایش تلویزیونی برای جذب مخاطب در دوران بحران کرونا و پساکرونا
• راهکارها و پیشنهادها برای توسعة کمی و کیفی تلویزیون تئاتر ایران و تله‌تئاتر

• شکل‌گیری، توسعه و اهداف ‌تلویزیون تئاتر ایران

بصریت، در خصوص ایدة‌ شکل‌گیری تلویزیون تئاتر ایران و فرایند توسعه‌ و تکمیل آن گفت: ایدة‌ اولیه ایجاد تلویزیون تئاتر ایران با توجه به فراگیری ویروس کرونا در اداره‌کل هنرهای نمایشی شکل گفت تا در ایام کرونا بتوان از ظرفیت فضای مجازی برای حمایت از تولید و عرضه آثار نمایشی استفاده کرد. در ابتدا، برخی کارشناسان معتقد بودند ماهیت تئاتر به زنده بودن آن و حضور تماشاگر در صحنه است و اجرا باید در صحنه اتفاق بیفتد. اما وقتی تعطیلی‌ها استمرار یافت، برای خارج‌شدن از وضعیت بحرانی برای جامعة‌ تئاتری، مجبور شدیم تئاتر را در بستر فضای مجازی ارائه کنیم. از تیر ۱۳۹۹ برای تلویزیون تئاتر ایران چند فاز توسعه طراحی شد. در فاز اول، به‌دنبال موضوعات آرشیوی برای عرضه به مخاطب بودیم. لذا نشست‌ها و سمینارهایی که در ادوار مختلف در جشنواره‌ها انجام‌ شده بودند، عرضه شد. در فاز دوم از سی و نهمین دوره جشنواره فجر و هجدهمین دوره جشنواره عروسکی تهران مبارک پشتیبانی شد. در فاز سوم با صاحبان اثر و تولیدکنندگان آثار نمایشی در اقصی نقاط کشور وارد مذاکره شدیم. در نهایت برای تولید ۵۰ فیلم تئاتر قرارداد منعقد شد. در حال حاضر ۲۵ نمایش در حال پخش است و ۲۵ نمایش در صف دریافت مجوز قرار دارد. 

مدیرعامل انجمن هنرهای نمایشی ایران، اهداف شش‌گانة راه‌اندازی تلویزیون تئاتر ایران را اینگونه برشمرد: ارائة آرشیوی از نمایش‌های ویدئوتئاتر شامل آثار مختلف نمایشی، تئاترهای دانشجویی، سمینارهای پژوهشی و کارگاه‌های آموزشی؛ ایجاد یک بازار پول‌ساز برای کمک به اقتصاد نمایش به‌ویژه در دوران بحران کرونا؛ ایجاد آرشیو تخصصی برای پژوهشگران، مدرسان و دانشجویان تئاتر جهت تحقیق در زمینه‌‌های تئاتر مانند تاریخ‌نگاری؛ ایجاد یک فضا با دسترسی آسان برای عموم علاقه‌مندان؛ حمایت از آثار تولید شده در استان‌ها؛ عرضة آثار جشنواره‌ها به‌منظور توسعة‌ تئاتر و مستندسازی دستاوردهای جشنواره‌ها.

بصیرت، در ادامة سخنانش افزود: ما در بستر تلویزیون تئاتر ایران به‌دنبال کسب پول یا درآمد برای انجمن نیستیم. رویکردمان، بیشتر حمایتی جهت کمک به انتشار آثاری است که در اقصی نقاط کشور تولید می‌شود. ما حتی می‌توانیم پخش زنده داشته باشیم. ما رویدادهای تئاتری را به‌عنوان یک پروژه تعریف می‌کنیم و دوستان ما استاندارد فیلم‌برداری‌ها را بر اساس دستورالعملی که تهیه شده، ارائه می‌کنند. همچنین برای همکاری با سازمان‌ها و نهادهای مختلف، آمادگی وجود دارد که آرشیو تمام محتواهای ویدئویی مرتبط با حوزه تئاتر اعم از سمینار، نشست، کارگاه‌های آموزشی و غیره عرضه شود.  

• آسیب‌شناسی توسعة تله‌تئاتر در ایران 

نظری، ضمن تشکر از اداره‌کل هنرهای نمایشی و انجمن هنرهای نمایشی برای تأسیس تلویزیون تئاتر ایران، علی‌رغم مشکلات مالی، در خصوص آسیب‌شناسی تله‌تئاتر و کند شدن رونق آن در ایران گفت: تئاتر با این وجود که هنر مادر و در جامعه تأثیرگذار محسوب می‌شود، همیشه مظلوم است. در گذشته شاهد تله‌تئاترهای خوبی از تلویزیون به ویژه شبکه چهار بودیم. اجراهای بی‌نظیری از هنرمندان تئاتر از جمله مرحوم استاد حمید سمندریان پخش می‌شد و باعث آشنایی و گرویدن جامعه به تئاتر می‌شد. ولی متأسفانه بعد از مدتی در اثر بدسلیقگی‌ها، تله‌تئاتر نتوانست جایگاه خود را حفظ کند و ارتباطش با تلویزیون قطع شد.

• چشم‌انداز تلویزیون تئاتر ایران از منظر اقتصاد تئاتر

بصریت در خصوص چشم‌انداز تلویزیون تئاتر ایران گفت: در بارگذاری آثار سعی می‌شود با یک نگاه آرشیوی این اتفاق بیفتد. در واقع، چشم‌انداز سایت تلویزیون تئاتر ایران، این است که با یک جستجوی ساده بتوان، به آرشیوی از آثار بر اساس نام کارگردان، نام نویسنده، ژانر و ...دست یافت. ما به‌دنبال تولید اثر نیستیم. هدف ما تهیه‌کنندگی به معنای مدیریت و بارگذاری آثار است. با توجه به اینکه انجمن هنرهای نمایشی به‌عنوان مجری تئاتر دولتی کار می‌کند لذا سعی می‌کنیم نمایش‌هایی را که تولید می‌شود، مورد حمایت قرار دهیم تا اثرشان را بتوانند ضبط و در تلویزیون تئاتر ایران عرضه کنند. تلویزیون تئاتر ایران، عمر کوتاهی دارد و نیازمند هم‌فکری و مشورت همة دغدغه‌مندان و کارشناسان حوزه تئاتر است و قطعاً مطالبة اهالی تئاتر آن را کامل‌تر و بهتر خواهد کرد.

ترابی‌اقدم، در خصوص رویکرد صرفاً حمایتی تلویزیون تئاتر ایران گفت: اینکه تلویزیون تئاتر ایران، به‌عنوان یک پلتفرم با مالکیت دولتی، رویکرد حمایتی از آثار نمایشی اقصی نقاط ایران دارد، منافاتی با اتخاذ سیاست‌هایی جهت درآمدزایی برای هنرمندان تئاتر و نهاد متولی این پلتفرم ندارد. باید توجه کرد که تلویزیون تئاتر ایران، تئاتر ایران را از تمرکز در تهران خارج کرده و دامنة مخاطبان آن را به کل ایران و چه بسا جهان گسترش داده است. در واقع، مخاطبان بالقوه را به بالفعل تبدیل کرده است. لذا بازار اقتصادی ویژه‌ای برای هنرمندان تئاتر می‌تواند رقم بخورد، البته به شرطی که آثار با در نظر گرفتن معیارهایی زیبایی‌شناسی تله‌تئاتر، بازتولید و تهیه شوند و صرفاً به تصویربرداری بر اساس دستورالعمل تصویربرداری بسنده نشود.

در ادامه، بصیرت در خصوص آیندة اقتصادی تلویزیون تئاتر ایران افزود: تلویزیون تئاتر ایران بی‌شک یکی از ماندگارترین محصولات انجمن هنرهای نمایشی است. آیندة آن را بسیار روشن می‌دانم و بی‌شک به مرحله‌ای خواهیم رسید که آثار استاندارد به نمایش گذاریم. ما در فاز چهارم توسعه، فقط بر معرفی تأکید نداریم و به‌دنبال کمک به اقتصاد تئاتر هستیم. در آینده، حتماً کارهای اقصی نقاط کشور پوشش داده می‌شود و آثار فاخر به سراسر جهان عرضه خواهد شد. بی‌گمان با بودجه دولتی نمی‌توانیم برای مخاطب برنامه‌ریزی کنیم و این هدف نیازمند حمایت و همکاری سایر سازمان‌ها و نیز صاحبان اثر است.   

نظری، در خصوص درآمدزایی تلویزیون تئاتر ایران در دوران کرونا و پساکرونا افزود: این پلتفرم، برنامه‌های خود را برای مخاطبان ساکن طراحی می‌کند اما مخاطبان محرک و ایستگاهی نیز در فرودگاه‌ها، راه‌آهن‌ها و مخصوصاً در مترو نیز می‌توانند جامعة مخاطب باشند. در بعضی از کشورها روی پلتفرم‌هایشان برای این مخاطبان محرک هم برنامه‌ریزی کرده‌اند. مثلاً نمایش‌های اپیزودیک کوتاه مدت طراحی می‌شود که مخاطب می‌تواند با پرداخت هزینه‌ای آنها را دانلود کند و در حد فاصل چند ایستگاه آن را تماشا کند. هر چند تلویزیون تئاتر ایران در ابتدای راه است و در همین چندماهی که متولد شده، پیشرفت خوبی کرده ‌است اما در آینده باید سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی جامعی داشته باشد تا بتواند چرخة اقتصادی مناسبی داشته باشد و حتی نیازی به دولت نداشته باشد. دکتر نظری برای احیای تله تئاتر در ایران، بر لزوم حمایت و همکاری مضاعف سازمان صداوسیما از مرکز هنرهای نمایشی برای تولید و توزیع تله‌تئاترهای فاخر تأکید کرد.

ترابی‌اقدم، در خصوص تأمین مالی برای تهیه تله‌تئاترهای فاخر این پیشنهاد را مطرح کرد: بهتر است این موضوع تصویب و اجرایی شود که هزینه بازتولید هر تئاتر دولتی و خصولتی در قالب تله‌تئاتر برای تلویزیون تئاتر ایران به بودجة تولید تمامی این تئاترها افزوده شود. طبیعتاً با رونق‌گیری تلویزیون تئاتر ایران، تئاترهای خصوصی فاخر نیز متقاضی عرضه و فروش تله‌تئاتر نمایش خودشان از طریق این پلت فرم خواهند بود.

• لزوم توجه به زیبایی‌شناسی تله‌تئاتر

نظری، در خصوص توجه مضاعف به زیبایی‌شناسی تله‌تئاتر برای جذب مخاطب عنوان کرد: کسانی که در حوزه تولید و برنامه‌سازی تلویزیون و سینما هستند باید برای همکاری با هنرمندان تئاتر جهت تولید تله تئاترهای فاخر ترغیب شوند. بسیاری از کمپانی‌ها بزرگ در دنیا یک گروه برنامه‌ساز تئاتر تلویزیونی دارند و یک کارگردان تلویزیونی در کنار کارگردان هنری، تله تئاتر را بر اساس اصول زیبایی‌شناسی تولید می‌کنند. ایران نیز باید به این سمت حرکت کند. این‌که فقط یک دوربین به‌صورت گزارشی یک برنامه نمایشی را ضبط کند و بعد ما آن را از پلتفرم پخش کنیم، باعث می‌شود که به‌دلیل نبود کیفیت هنری کافی، شبکه پخش در بلندمدت مخاطبان خود را از دست بدهد. لذا ضروری است که تلویزیون تئاتر ایران پس از تأمین مالی در برنامه‌ریزی میان‌مدت و بلندمدت به این مسئله بیشتر توجه کند. بهتر است در دانشگاه‌های هنر نیز، پروژه عملی تعدادی از دانشجویان سینما، با همکاری دانشجویان تئاتر، به سمت تولید تله تئاتر حرکت کند و همگی متمرکز بر فیلم داستانی یا مستند نباشد.

بصیرت، در خصوص لزوم توجه مضاعف به کیفیت زیبایی‌شناسانه آثار گفت: حتماً ما باید به سمت تولید باکیفیت‌تر حرکت کنیم اما در شرایط کنونی که کرونا مشکلات مالی را مضاعف کرده است، تولید با کیفیت هنری بیشتر، بسیار دشوار است. چراکه هزینه تصویربرداری بر عهده اداره‌کل هنرهای نمایشی است و بازتولید اثر در قالب تله تئاتر با همکاری یک کارگردان تلویزیونی هزینه‌بر است. در این زمینه باید نهادهای فرهنگی و هنری دیگر به‌ویژه سازمان صداوسیما و همچنین حوزه هنری و حتی گروه‌های نمایشی با مرکز هنرهای نمایشی همکاری بیشتری کنند.

در انتهای نشست، ترابی‌اقدم، ضمن تأکید بر اهمیت و ضرورت زیبایی‌شناسی تله‌تئاتر افزود: با توجه به چشم‌انداز توسعة تلویزیون تئاتر ایران، زیبایی‌شناسی تله‌تئاتر جزو نیازهای پژوهشی قلمداد می‌شود و پژوهشکدة هنر آمادگی دارد که از ترجمة متون مرجع خارجی در این زمینه و همچنین انجام طرح پژوهشی کاربردی حمایت کند.