رویداد طنین درخصوص سیاست‌گذاری تولید پادپخش‌های حوزه فرهنگ، هنر و رسانه و حمایت از پادپخش‌های برتر شنبه ۲۲ مهر ۱۴۰۲ با حضور مسعود کوثری (استادتمام ارتباطات دانشگاه تهران)، جبار رحمانی (دانشیار پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی) و محمدصادق آزمندیان (مدیرکل دفتر برنامه‏‌ریزی و حمایت از مالکیت صنعتی وزارت دادگستری) در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار ‌شد.

در مقدمه این برنامه قاسم زائری رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات ضمن ترکیبی دانستن حوزه پادپخش و آمیختگی ذوق هنری و بعد رسانه‌ای در آن، از بعد پژوهشی به‌عنوان بعد سوم یاد کرد و اظهار داشت: تولیدکننده پادپخش ابتدا محتوا تولید می‌کند و سپس سعی می‌کند با دخالت‌دادن ذوق هنری آن را از طریق رسانه در اختیار مخاطبان قرار دهد. ورود ما به این حوزه از باب بعد سوم است. علاوه بر آن، فقدان هرگونه قاعده‌مندی در این حوزه البته نه لزوماً به معنای منفی آن است. این حوزه علی‌رغم روند روبه رشدی که طی کرده، متأسفانه مورد توجه نهادهای دولتی قرار نگرفته است. پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات به این حوزه وزود کرده و در دو نوبت فراخوان این رویداد را تمدید کرده است. ایده‌های مختلفی به دبیرخانه این رویداد رسیده که در نهایت ۸ نفر از آن‌ها برگزیده شده‌اند. امیدواریم این رویداد مقدمه‌ای برای کار بزرگ‌تری در حوزه پادپخش در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باشد.

در ادامه مسعود کوثری از نقش پادکست‌ها در تحول مصرف فرهنگی سخن گفت و تصریح کرد: در دهه هشتاد که هنوز پلتفرم‌های داخلی شکل نگرفته بودند، پادکست به‌عنوان رقیب رادیو دیده می‌شد. به همین دلیل بعد مدتی فروکش کرد. اما به نظر می‌رسد از چند سال پیش دوباره اقبال به پادکست بالا رفته و پادکست‌ها حیثیت فرهنگی جدیدی در ایران پیدا می‌کنند. این یک مرحله جدی است که می‌تواند مصرف فرهنگی جدی حول آن شکل بگیرد و این یعنی رسانه‌های سنتی مانند رادیو و تلویزیون دچار بحران مخاطب هستند. امروز رادیو با منحصرشدن به مکان‌هایی مانند تاکسی که صرفاً مبتنی بر حضور افراد است، دیگر نمی‌تواند در شکل سنتی خود ایفای نقش کند. بنابراین پادکست با فضای خالی شنیداری مواجه می‌شود که قبلاً متعلق به رادیو بوده است. پادکست با شیوه‌ای نو راهی را باز می‌کند که می‌توانیم آینده جدیدی را برای آن در نظر بگیریم. در این فضا، شرایط برای سلبریتیسم فرهنگی هم باز می‌شود و هر کسی در هر حیطه‌ای می‌تواند پادکست خود را تولید کند.

او شکاف در فرهنگ رسمی را یکی از عوامل محتمل در امکان شکل‌گیری کلونی‌های شنیداری و تصویری دانست و افزود: شکاف در فرهنگ رسمی باعث می‌شود کلونی‌های شنیداری و تصویری روبه رشد، فضای شنیداری را تسخیر کنند و با توجه به محدودیت‌های موجود در فضای شنیداری رسمی، نمی‌توان آن‌ها را با شیوه‌های تنظیم‌گری دولت متوقف یا کنترل کرد.

 عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران با اعتقاد بر اینکه در ایران زمینه‌های فکری خلاق در تولید پادکست زیاد است، ابراز داشت: در زمینه تولید پادکست ظرفیت خلاق زیاد داریم ولی باید کمی به آن‌ها زمان دهیم تا خود را نشان دهند. آنچه که امروز جوان‌ها نیاز دارند، صرفاً محتوای علمی نیست. این محتوا می‌تواند جنبه سرگرمی و طنز داشته باشد تا منجر به تخلیه فکری و هیجانی آن‌ها شود. پیش از هر چیز لازم است فضای باز برای تولید پادکست فراهم شود تا آن‌ها بتوانند راه خود را پیدا کنند. این پادکست‌ها می‌توانند صدای جدیدی برای بخش‌هایی از فرهنگ باشند که صدایی ندارند. در فرهنگ، تولید ذره ذره است که می‌تواند کمک کند. در مسیر تولید هم باید با محافل رسمی تعامل کمی صورت گیرد تا موانع کم‌کم رفع شوند. سیاست‌گذاری صرفاً جای قانون‌ نیست بلکه جای مصالحه است. اقدامات عملی مانند تولید پادکست، راه گفت‌وگو و مصالحه را باز می‌کند و در آینده موجب رشد فرهنگ کشور می‌شود.

جبار رحمانی دومین سخنران این برنامه درباره برخی کارکردهای پادکست‌ اظهار داشت: یکی از کارکردهای پادکست، تولید آگاهی در جامعه اسست. بنابراین می‌توان به پادکست به‌عنوان یکی از منابع فرهنگی نگاه کرد. همچنین به دلیل اینکه یکی از دلایل پایین‌بودن سرانه مطالعه در ایران، پایین‌بودن میزان دسترسی است، پادکست می‌تواند حل این موضوع کمک کند. همانطور که پلتفرم‌های مختلفی در زمینه کتاب و کتاب‌های الکترونیکی باعث شده‌اند میزان دسترسی افراد به کتاب‌ها بالا رود. بخش قابل توجهی از پادکست‌های ایران، مبتنی بر منابع علمی هستند. به همین دلیل معتقدم پادکست‌ها بخشی از انقلاب آرام فرهنگی در ایران هستند که باعث افزایش سطح سواد ایرانی‌ها و به تبع آن، افزایش سطح کیفیت زندگی می‌شوند.

او یکی از غفلت‌های موجود در زمینه پادکست را مربوط به حوزه آکادمی دانست و ادامه داد: متأسفانه دانشگاه به این فرم‌های جدید دانش روی خوش نشان نمی‌دهد در حالی که آن‌ها منطق خاص خودشان را دارند. گاهی پادکست‌ها شرح و تفصیل‌های عمیق از کتاب‌ها هستند اما هنوز وارد چرخه عرصه علمی ما نشده‌اند. پادکست‌ها در همه عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مغفول مانده‌اند اما خوشبختانه تاکنون ظرفیت‌های خوبی را از خود نشان داده‌اند. خیلی از کنش‌گران پادکستی در ایران، خیلی خوب منابع را شناسایی و به جامعه عرضه می‌کنند. نکته قابل توجه دیگری که باید به آن اشاره کرد، پایین بودن نسبت پادکست‌های مذهبی است که احتمالاً قشر مذهبی مقداری کندتر عمل می‌کند.

عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی در پایان سخنان خود ضمن اشاره به فراهم‌شدن زمینه‌های شکل‌گیری شبکه‌های فرهنگی پیچیده‌تر میان ایرانیان داخل و خارج کشور از قبل پادکست‌ها، درباره نحوه نگاه قانونی به این عرصه متذکر شد: خطری که در این عرصه وجود دارد، امکان مصرف بیش از اندازه قانون است. امیدوارم در این زمینه نه دچار افسارگسیختگی و آزادی بی‌حدومرز باشیم و نه اعمال محدودیت‌های زیاد و دست‌وپاگیر. ما پژوهش‌های فرهنگی در حوزه پادکست خیلی کم داریم. برای اینکه به آن خطای اوردوز قانونی دچار نشویم، به این پژوهش‌های فرهنگی نیاز داریم. اگر پیمایش‌های مدونی هم در این پژوهشگاه صورت گیرد، می‌تواند به موضوع قانون‌گذاری این عرصه هم کمک کند.

محمدصادق آزمندیان با اشاره به معاهدات بین‌المللی در حمایت از حقوق مولفان، به شرایط داخلی ایران در این زمینه اشاره و تصریح کرد: در سال‌های اخیر تأکید بر حقوق مادی دارایی‌های نامشهود است؛ حقوق مادی فرهنگ که به آن اقتصاد فرهنگ اطلاق می‌شود. یکی از دلایل عقب‌بودن قانون‌گذار فرهنگی ما این است که ما نگاه اقتصادی به فرهنگ نداشته‌ایم. در زمینه معاهدات بین‌المللی از سال ۱۸۸۶ شاهد معاهداتی در زمینه حمایت از حقوق مولفان و اجراکنندگان هستیم. یکی از چالش‌های نظام حقوقی ما بعد از انقلاب این است که نظام تقنینی ما در حوزه مالکیت فکری تقریباً منفعل بوده و قوانین آن مربوط به پیش از انقلاب است. تنها اقدام ما به‌روزرسانی این قوانین بوده و همین باعث شده پدیدآورندگان و اجراکنندگان اثر، مورد حمایت جدی قرار نگیرند.

او با بیان اینکه این شرایط در ایران برای تولیدکنندگان پادکست می‌تواند هم فرصت و هم تهدید باشد، اذعان کرد: این شرایط می‌تواند فرصت باشد چون این بی‌قانونی در ابتدای امر عرصه بازی را برای تولیدکنندگان فراهم می‌کند اما این شرایط می‌تواند تهدید هم باشد و آن اینکه اگر حتی از بخشی از یک پادکست تولیدشده بهره‌برداری تجاری صورت گیرد، ضمانت اجرایی حقوقی و کیفری خاصی برای حمایت از آن‌ها وجود ندارد.

مدیرکل دفتر برنامه‏‌ریزی و حمایت از مالکیت صنعتی وزارت دادگستری با اشاره به معاهده بین‌المللی درحال شکل‌گیری در حمایت از حقوق سازمان‌های پخش، خاطرنشان کرد: مطابق این معاهده هرگونه محتوایی که از طریق سیگنال‌ها در فضای الکترونیک تولید شود و شخصیتی حقوقی برای آن ثبت شود، قابل حمایت است و تمام کشورهای عضو معاهده باید حقوق مادی و معنوی آن را رعایت کنند. این معاهده برای ما که عضو معاهدات برن و روم نیستیم، فرصت مناسبی فراهم می‌کند و می‌توانیم به آن بپیوندیم. به همین دلیل ضمن بررسی شرایط تدوین قوانین جدید داخلی در زمینه کپی‌رایت، در حال آماده‌سازی معاهده سازمان‌های پخش هستیم.

در دوم این برنامه سه تن از تولیدکنندگان پادکست به ایراد سخن پرداختند. ابتدا اسماعیلی‌فرد درباره انگیزه ساخت پادکست هنر حافظ گفت: پادکست هنر حافظ کاملاً هنری و ادبیاتی است که ابتدا دوستان علاقه‌مند به حافظ پیشنهاد ساخت آن را به من دادند. کارهای فرهنگی درآمد خاصی ندارند. بنابراین انگیزه اصلی از این کار صرفاً علاقه ما و استقبال شنوندگان از آن بوده است.

در ادامه محمدحسین بنکدار تهرانی (تولیدکننده رادیو مضمون) درباره ماهیت اصلی پادکست ابراز داشت: پادکست جایگزین کتاب نیست و نمی‌تواند جایگزین آن باشد. کسانی که پادکست را جایگزین کتاب می‌کنند، اهل مطالعه نیستند. پادکست بیشتر نوعی فضای خصوصی شبیه دورهمی درگوشی است. از این‌رو به استثنای پادکست‌های تخصصی، مرجعیت علمی ندارند.

او با اشاره به اهمیت پادکست‌ها افزود: اهمیت پادکست و اقبال به آن، به مسئله روایت است. به لحاظ ملی در زمینه روایت ضعیف هستیم. به همین دلیل معمولاً دیگرانی مانند شرق‌شناسان برای ما روایت می‌سازند. در باب روایت، معمولاً کسی که حرف اول را می‌زند، برنده است. ما برای اینکه فعال باشیم و نقش ایجابی داشته باشیم، بهتر است در هر زمینه موضوعی ضمن مطالعه انواع روایت‌ها، سعی کنیم اولین روایت را داشته باشیم. اهمیت دیگر پادکست‌ها، در اعتماد مخاطبان به آن است و این به خاطر این است که ما در گوش مردم سخن می‌گوییم.

تولیدکننده رادیو مضمون در پایان سخنان خود به برخی الزامات این عرصه اشاره و خاطرنشان کرد: وقتی عاملیت نداشته باشیم، دیگران برای ما کنشگری خواهند کرد. لزوماً اقبال گسترده به یک پادکست به منزله موفقیت آن نیست. ما در این عرصه بهتر است تولیدکننده حرفه‌ای داشته باشیم نه لزوماً مصرف‌کننده. موضوع دیگر اهمیت استمرار تولید است. غالباً به این عرصه از باب تفنن نگاه می‌کنند درحالی که پادکست، کاری حرفه‌ای و جدی است و نباید دست کم گرفته شود.

در پایان این بخش مجید طیبی (فعال فرهنگی) نوع مواجهه خود در حوزه پادکست را از نوع مسئله‌شناسی دانست و گفت: پادکست باید تلاش کند بین مسئله‌شناس و هنرمند ارتباط برقرار کند. چون به طور معمول ارتباطی بین آن‌ها برقرار نمی‌شود.ما مسئله‌شناس‌های دلسوز و عمیق و هنرمندان زیادی داریم اما کمتر می‌بینیم که تولید هنری مسئله‌محوری داشته باشیم. در خصوص کار خود در جنوب، دیدیم که علی‌رغم داشتن تاریخ بسیار غنی، این میراث عمومی نشده است. به همین منظور سراغ مسئله‎شناس‌ها رفتیم و سعی کردیم تعریف فربه‌ای از چرایی نیاز ما به تاریخ در قالب هویت فرهنگی ارائه دهیم. پس از آن سعی کردیم آن تعریف را به تولید هنری برسانیم. ما سعی کردیم روایت‌های شکسته و بسته تاریخی را که در کتاب‌ها خاک می‌خورد، به هم بچسبانیم و عمیق کنیم. در مرحله بعد تلاش کردیم این محتوای غنی را دستمایه کار هنری قرار دهیم که این خود ماحصل برگزاری جلسات با مسئله‌شناس‌ها، ژورنالیست‌ها و هنرمندان بود.

در پایان این رویداد، اسامی برگزیدگان نخستین رویداد طنین اعلام شد. در نخستین رویداد طنین، تعداد ۵ طرح به‌عنوان برگزیدگان اصلی و ۳ طرح به‌عنوان طرح‌های شایستۀ تقدیر انتخاب شدند.

اسامی برگزیدگان به این شرح است:
۱-خانم رضوان کهنسال بابت ایدۀ پادپخش مهر و خون (با موضوع نقش زنان در دفاع مقدس)، مبلغ حمایت: ۶۰ میلیون تومان
۲-خانم تینا چهارسوقی امین بابت ایدۀ پادپخش رساوا (با موضوع نوجوان و فرهنگ شهرت)، مبلغ حمایت:۵۰ میلیون تومان
۳-سجاد سامانی بابت ایدۀ پادپخش ایما (با موضوع روایتی از زندگی شاعران معاصر)، مبلغ حمایت:۵۰ میلیون تومان
۴-سیدمحمد حسین‌خلیلی بابت ایدۀ پادپخش دیجی‌تاک (با موضوع بررسی ابعاد و چالش‌های زیست‌بوم دیجیتال و صنایع فرهنگی- رسانه‌ای در ایران)، مبلغ حمایت:۵۰ میلیون تومان
۵-محمدعلی فائضی بابت ایدۀ پادپخش دوطرفه (با موضوع نوجوان و دوقطبی‌های فرهنگی)، مبلغ حمایت:۵۰ میلیون تومان
۶-فؤاد عبدالعلی‌پور بابت ایدۀ پادپخش روزها (با موضوع تاریخ شفاهی فرهنگ در ایران)، مبلغ حمایت:۳۰ میلیون تومان
۷-مجید فضائلی بابت ایدۀ پادپخش همادو (با موضوع فرهنگ، هنر و تاریخ اصفهان)، مبلغ حمایت:۳۰ میلیون تومان
۸-علیرضا فتاح بابت ایدۀ پادپخش رادیو خاکستری (با موضوع گفت‌وگوی آزاد دربارۀ مسائل نوجوانان)، مبلغ حمایت:۳۰ میلیون تومان

گزارش از: بهاره رضایی