جلسه نقد و بررسی کتاب مسئله فساد با حضور دکتر سیدجواد میری، دکتر قاسم پورحسن و وحیده صادقی، مترجم،  ۴ اردیبهشت ۱۳۹۶ در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در ابتدای این جلسه  وحیده صادقی، مترجم کتاب، به موضوع کتاب پرداخت و گفت: هدف نویسنده، تعریف فساد و ارائه راه‌حل‌هایی برای مبارزه با فساد است. العطاس البته تأکید می‌کند که هر جامعه، راه‌حل خاص خود را می‌طلبد و نمی‌توان یک راه‌حل کلی برای مبارزه با فساد در همه جوامع توصیه کرد. مترجم کتاب افزود: کتاب «مسئلۀ فساد»، نخستین ترجمۀ The Problem of Corruption، اثر گرانسنگ سید حسین العطاس است که اولین بار، تحت عنوان The Sociology of Corruption در دهۀ ۱۹۶۰ میلادی در چارچوبی دیگر چاپ گردید. پس از آن، ویراست بعدی در سال ۱۹۸۶ و درنهایت، آخرین ویرایش آن با مقدمۀ سید فرید العطاس در سال ۲۰۱۵ به چاپ رسید. صادقی در ادامه گفت: آنچه مرا به ترجمۀ این اثر واداشت، نگاه خاص نگارنده به مسئلۀ فساد از یک سو، و از سویی دیگر کاربرد این کتاب با وجود گذشت چندین سال از نگارش آن است.

در ادامه این نشست، دکتر قاسم پورحسن، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، به موضوع مهم این کتاب اشاره کرد و گفت:  فساد، مهمترین مشکل کشورهای شرق و در حال توسعه است. حجمم زیادی از موانع را می‌توان دید؛ بیکاری، فهم نادرست از قدرت، مناسبات اجتماعی نادرست، فراموشی نخبگان و مسائلی از این دست همه ناشی از فساد در این جوامع است. پورحسن با تأکید بر اینکه اتفاقاً فساد با رشوه نسبت کمتری دارد، مهمترین مانع توسعه و حتی دموکراسی را در کشورهای درحال توسعه فساد دانست و افزود: در کشورهای شرقی و در حال توسعه از بیان فساد واهمه وجود دارد زیرا این باور حاکم است که بیان فساد، به شالوده قدرت آسیب می‌رساند.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه با اشاره به اینکه در کشور ما نیز از بیان آسیب‌ها غفلت شده است، گفت: طرح مباحث انتقادی در جامعه ضروری است زیرا منجر به آگاهی می‌شود و با آگاهی می‌توان با بیماری فساد مبارزه کرد. وی به مسئولیت نخبگان در جامعه نیز اشاره کرد و گفت: مسئولیت داریم که فساد را دسته‌بندی کنیم؛ این مسئولیت اجتماعی ماست.

اینکه نخبگان قهر کنند و کمک نکنند، مصیبت آن بیشتر از وقتی است که افراد نابلد مسئولیت بگیرند. باید متوجه باشیم که فساد می‌تواند ساختار جامعه را از بین ببرد و راه ترقی جامعه را ببندد. دکتر پورحسن با اشاره به اینکه هنوز درون جوامع اسلامی در حوزه فساد کاویده نشده، تأکید است پرداختن به این موضوع نیازمند عقلانیت است و در حال حاضر در جمع کشورهای اسلامی، ایران می‌تواند مرکز این عقلانیت باشد و کشورهای اسلامی را به گسترش عقلانیت بکشاند. پورحسن افزود: باید از قِبل مطالعات نظری در حوزه فساد، بر این مشکل غلبه کنیم و بدانیم جامعه‌ای که فساد در آن وجود دارد، ترقی نخواهد کرد؛ در چنین جامعه‌ای، دموکراسی معنای خود را از دست می‌دهد.

پورحسن در بخش دیگری از سخنان خود به نحوه ترجمه این کتاب پرداخت و گفت: کتاب مسئله فساد یک گزارش است و ساختار نظری ندارد، اما جای دسته‌بندی تئوری‌های فساد در آن خالی است. مترجم می‌توانست در مقدمه این کتاب به این موضوع بپردازد و مباحث این کتاب را غنی کند. پورحسن همچنین به برخی اشکالات در ترجمه و واژه‌گزینی اشاره کرد و با ذکر مثالهایی خواستار رفع این اشکالات در چاپ بعدی کتاب شد.

دکتر میری، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نیز در سخنان خود، فساد را ام‌المسائل دانست و گفت: گویا هنوز شرایط امکان پرداختن به موضوع فساد فراهم نیست. برای غلبه بر فساد در اشکال مختلف آن باید این موضوع در عرصه عمومی مطرح شود. در عرصه سیاستگذاری باید مورد توجه قرار گیرد و در عرصه سیاستمداری و حکمرانی به آن دقت شود. 

میری افزود: العطاس تأکید می‌کند که برای مطالعه فساد در یک جامعه، باید به بستر فساد و تاریخچه آن پرداخت. برای شناخت فساد باید به این موضوع پرداخت که در فرهنگ جامعه چه مولفه‌هایی وجود دارد که زمینه‌ساز فساد شده است؟ چه عوامل و عناصری در بروز فساد دخیلند؟ این استاد دانشگاه، فساد را یک امر اجتماعی دانست و افزود: فساددر سطوح مختلف ابعاد مختلف دارد و برای مطالعه آن باید تاریخمندی برای آن درنظر گرفت. باید دانست که مطالعات جامعه‌شناختی کشورهای جهان سوم در حوزه فساد، چه تاریخچه‌ای دارد؟

دکتر میری در ادامه گفت: وقتی از فساد حرف می‌زنیم درباره قدرت سخن می‌گوییم و منظور از قدرت در دنیای مدرن، مناسبات و شبکه‌های تولید قدرت است که چنانچه فساد در این شبکه‌ها ایجاد شود، جامعه گرفتار فساد خواهد شد. دکتر میری به وجه ممتاز نوشته العطاس در بخش جامعه‌شناسی فساد اشاره کرد و گفت: چون در کشورهای غربی و اروپایی، فساد، مابه ازاء اجتماعی نداشته لذا دانشی به نام جامعه‌شناسی فساد نیز شکل نگرفته در حالیکه در این جوامع، جامعه‌شناسی طب، جامعه‌شناسی سیاسی، جامعه‌شناسی صنعتی و یا جامعه‌شناسی ادبیات شکل گرفته است.   بنابراین ویژگی ممتاز اثر العطاس این است که اولین کسی است که به موضوع جامعه‌شناسی فساد می‌پردازد.

در پایان این نشست، به پرسش‌های حاضران پاسخ داده شد.