نشست نقد و بررسی کتاب «درخانه؛ انسان‌شناسی فضای خانگی» با حضور سیدمحمد بهشتی، دکتر حسین سلطان‌زاده و مهندس محمدرضا حائری مازندرانی ۲۶ اردیبهشت ۹۶ در پژوهشگاه فرهنگ، هنرو ارتباطات برگزار شد.

مهندس بهشتی انتشار کتاب «در خانه» را برای جامعه معماران کشور مهم بیان کرد و گفت: باید ببینیم در چه محیطی از خانه حرف می‌زنیم. وی با اشاره به اینکه انسانها مسامحتاً در حوزه بیولوژیکی یکسانند اما آنچه تفاوت میان انسانها را ایجاد می‌کند، محیطی است که انسان در آن زندگی می‌کند. انسان‌ها از جهت اینکه در چه محیطی زندگی می‌کنند، با یکدیگر تفاوت دارند. بنابراین پرسش اصلی این است که خانه در فرهنگ ایرانی چه معنایی دارد؟ مهندس بهشتی با اشاره به مطالب کتاب گفت: خانه در فرهنگ غربی، جایی است در برابر تهدید؛ یک قفس امن است، قفس قانون است، پناهگاهی است نسبت به تهدیداتی که در بیرون از خانه وجود دارد. خانه در فرهنگ غربی جایی است که باید نسبت به مناسبات با دیگران، حسن همجواری ایجاد کند از این رو به همسایه Neighbourhood گفته می‌شود به این معنا که مراحم هم نشویم، زحمت برای هم ایجاد نکنیم. اما در ایران کلمههمسایه را به‌کار می‌بریم به این معنا که زیر سایه همدیگر هستیم یا زیر یک سایه هستیم. بین ما صلح و سلم وجود دارد. در شرایط نه‌جنگ هستیم.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی همچنین افزود: در غرب خانه فقط جای بعضی‌هاست اما در فرهنگ ایرانی، در خانه جایی برای غریبه تعریف شده است. مهندس بهشتی با اشاره به معنا و مفهوم «رندی» در فرهنگ ایرانی تصریح کرد رندی در معماری ما محقق نشده است. وی با اشاره به اینکه خصوصیات فرهنگی یک جامعه در خانه منعکس است، تصریح کرد: در خانه ایرانی تهدیدی متوجه فرد نیست. خانه در فرهنگ ایرانی یک جهان کامل است و حیات مهمترین جای خانه است؛ همه خود را در نسبت به حیات ومیزان مالکیت آنها از حیات، خود را تعریف و توصیف می‌کنند از این‌رو سه‌دری، پنج‌دری و شاه‌نشین معنا می‌یابد.

مهندس بهشتی با اشاره به مطالب کتاب «در خانه» تأکید کرد که معماری و خانه‌سازی ایرانی نیازمند رویکرد انسان‌شناختی است و این کتاب فتح باب خوبی در این زمینه است. وی البته متذکر شد که نباید در دام آنچه نویسندگان این کتاب که با توجه به محیط زندگی‌شان و تجربه خودشان در فرهنگ غربی مطرح کرده‌اند، بیفتیم.

در ادامه این نشست، دکتر حسین سلطان‌زاده، به معنا و مفهوم خانه در فرهنگ ایرانی اشاره کرد و گفت: به‌رغم گذشت سالیان زیاد و حوادث و اتفاقات رخ داده در جامعه ایرانی، واژه خانه اما همچنان زنده باقی مانده است؛ اگرچه واژه‌هایی مانند سرا، منزل، بیت، دار، کده در این سالها وضع و استفاده شده، واژه خانه  معنای خودرا حفظ کرده است؛ هر چند باید برای معانی متعدد آن واژه‌سازی می‌کردیم.

سلطان‌زاده در ادامه به اهمیت نقش فرایندهای اجتماعی پرداخت و گفت: ما متاسفانه، شرایط اجتماعی را مطالعه نمی‌کنیم تا دگرگونی‌هایی که در جامعه اتفاق می‌افتد، به‌گونه درستی رقم بخورد و خانه را به شکل مطلوبی برای ما فراهم کند.

سخنران پایانی این نشست، مهندس محمدرضا حائری بود که به مفهوم انسان‌شناسی خانه پرداخت و گفت: انسان‌شناسی دانشی است که  به کمک آن می‌توان به دهها مطلب دیگر پی برد. وی به مطالب کتاب «در خانه» اشاره کرد و افزود: این کتاب ادبیات حوزه روش‌شناسی را نیز برای ما قوی‌تر می‌کند. بسیاری از مطالبی که در این کتاب تدوین شده، قابل استفاده برای ماست به شرط آنکه آنها را بومی کنیم و متناسب با فرهنگ خودمان تحقیق کنیم؛ به‌عنوان مثال آنچه در این کتاب درباره پنجره و هال در خانه گفته شده، می‌تواند دستمایه پژوهش‌هایی در فرهنگ معماری و خانه‌سازی ما باشد.

این استاد معماری گفت: معماری ایران فضایی برای خلوت فرد، فضایی برای با دیگری و با دیگران و با همگان بودن سازمان داده است. حریم در معماری ایرانی بازتاب فضای حرمت است و حرمت بازتاب اجتماعی حریم است.

مهندس حائری با بیان اینکه معماری یک نهاد و جریان اجتماعی است، افزود: سنت در معماری ایرانی کارکرد ممیزه اجتماعی دارد و سازوکارهایی را تشخیص می‌دهد که به حال جامعه مفید است. وی به پیشگفتار انگلیسی کتاب اشاره کرد و تصریح کرد که خانه، بخش فعالی از فرآیند زمانی و فضاییِ خلق هویت‌های فردی، روابط اجتماعی و معانی جمعی است. خانه، محل مهمی برای بسیاری از معانی ایدئولوژیک است که نویسندگان این کتاب، آن‌ها را باز می‌کنند.

در بخش پایانی این نشست، مترجمان کتاب نیز در سخنان کوتاهی به برخی از نکات مهم این کتاب اشاره کردند وخواستار توجه معماران به این موضوعات شدند.