جلسه نقد و بررسی کتاب «رفتارغیرعادی» با حضور دکتر شیرین احمدنیا، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی و عضو هیأت مدیره انجمن جامعه‌شناسی ایران و دکتر شیوا دولت‌آبادی، رئیس هیأت مدیره انجمن روان‌شناسی ایران و مدیرعامل انجمن حمایت از حقوق کودکان کار ۲۰ تیر ۱۳۹۶ در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزارشد.

در ابتدای این جلسه، کریم باستانی، مترجم کتاب«رفتارغیرعادی؛ رویکردی موردپژوهانه به فهم معضلات اجتماعی» به شیوه تحقیق نویسندگان این کتاب اشاره کرد و گفت: پژوهشگران این اثر بر این نظرند که معضل اجتماعی را باید به‌عنوان فرایند اجتماعی نگریست که تأثیر سوبژکتیو دارد. آنان معتقدند برای فهم معضلات اجتماعی باید دست به تفسیر زد. وی افزود: رویکرد این کتاب، موردپژوهی است  و به دنبال رابطه بین امر فردی و اجتماعی است.

باستانی مزیت دیگر این کتاب را نقد دولت و سیاستگذاری‌های دولتی دانست که نویسندگان این اثر مدعی هستند برخی از خط‌مشی‌های دولت آمریکا، مشکلات اجتماعی را ایجاد کرده است؛ به عنوان مثال، مشکل بی‌خانمانی متأثر از سیاستهای غلط شهری  دولت و متأثر از سیاستهای دولت در زمینه آسایشگاه‌زدایی است.

مترجم کتاب افزود: نویسندگان این کتاب از طریق موردپژوهی، از کج‌فهمی‌های عمومی و دانشگاهی که درباب بعضی مشکلات اجتماعی وجود دارد، ساخت‌شکنی می‌کنند. به عنوان مثال، در رسانه‌ها و باور عموم چنین رایج است که کسی که کشتار جمعی می‌کند، دیوانه و مجنون است که رفتارش نسنجیده است اما محققان این اثر با موردپژوهی این باور غلط را می‌شکنند و چنین واکنشهایی را نتیجه ساختارهای جامعه و سیاستگذاریها می‌دانند.

در ادامه این نشست، دکتر شیوا دولت آبادی، رئیس هیأت مدیره انجمن روان‌شناسی ایران، به ترجمه خوب کتاب رفتار غیرعادی اشاره کرد و گفت: این کتاب با متنی جذاب و خواندنی و با ترجمه‌ای خوب و دقیق، با طرح موضوع تعامل‌گرایی نمادین، برای مخاطب بسیار جذاب است و چرخش ذهن و مغز را در این تعامل‌گرایی نمادین به‌خوبی نشان می‌دهد.

دولت آبادی افزود: این کتاب از دو منظر جامعه‌شناسی و روان‌شناسی به واکاوی رفتار غیرعادی در جامعه پرداخته و با انجام مطالعه کیفی، خلأ نگاه جامعه‌شناسانه به رفتارهای غیرعادی و غیرمعمول و هنجارشکن را بررسی کرده است. این استاد دانشگاه با نقد روشهای تحقیق در ایران، آمارزدگی را آسیبی برای طرحهای تحقیقاتی در حوزه روان‌شناسی دانست و افزود: نویسندگان کتاب رفتار غیرعادی از قِبل تحقیق خود به پژوهشگران، برنامه‌ریزان و سیاستگذاران تذکر می‌دهند که در پس هر رفتار غیرعادی، یک انسان با یک تاریخچه و با یک تعامل نمادین با جهان خود، وجود دارد که نمی‌توان بر آن چشم پوشید و نمی‌توان گفت که همه کسانی که قانون‌شکن‌اند، همه یک مشکل دارند.

مدیرعامل انجمن حمایت از حقوق کودکان افزود: این کتاب ضمن بیان این مسئله که ما در جامعه با افسردگی مواجهیم، ریشه‌های این افسردگی را نیز مورد پرسش قرار می‌دهد و به دنبال ریشه این افسردگی است و اینکه ما چه کمکی می‌توانیم بکنیم؟ این استاد روان‌شناس، تعامل‌گرایی نمادین را عصاره این کتاب دانست که نویسندگان کتاب با موردپژوهی‌هایی که انجام داده‌اند، خواستار گسترش نگاه محدود فردگرا به نگاه گسترده‌ترِ عمیقِ تعامل‌گرا با خانواده، جامعه، مدرسه و با سیاستگذاران هستند. نویسندگان همچنین سیاستگذاری‌های دولت آمریکا را به خوبی نقد کرده‌اند و این شیوه تحقیق و نقد می‌تواند برای ما و جامعه ما نیز مفید باشد.

در ادامه این نشست، دکتر شیرین احمدنیا، عضو هیأت مدیره انجمن جامعه‌شناسی ایران، نیز ضمن تأیید ترجمه خوب و روان این کتاب، گفت: نویسندگان این کتاب با نزدیک کردن دو منظر روان‌شناسی و جامعه‌شناسی، در تلاش برای حل مشکلات اجتماعی‌ هستند. بنابراین اگر تا چندی قبل، چنین تصور می‌شد که برخی مسائل و مشکلات برآمده از رفتارهای غیرعادی در حیطه پزشکی است، نویسندگان و پژوهشگران این کتاب نشان می‌دهند که ریشه برخی مشکلات را باید در حوزه جامعه‌شناسی دانست و در واقع بر این نکته تأکید می‌کنند که تمام مسائل اجتماعی جنبه بین‌رشته‌ای دارد.

روایت افراد آسیب‌پذیر از خود، نکته دیگری بود که دکتر احمدنیا با اشاره به آن گفت: نکته ممتاز این کتاب این است که فارغ از جنبه‌های علمی، جنبه داستانی هم دارد و مانند یک رمان، داستان فرد را روایت می‌کند و از این طریق، زوایای زندگی انسان و پیچیدگی‌های آن شناسایی می‌شود و خواندن اثر را جذاب و راحت می‌کند. مدیرکل سابق پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی، افزود: رفتار انسان، مجموعه نقشهایی است که فرد ایفا می‌کند و کیفیت زندگی فرد متأثر از اندیشه اوست.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: پژوهشگران این کتاب، به سیاستگذاری‌ها هم اشاره می‌کنند که زندگی انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهند و برخی سیاستها مانند سیاستهای جمعیتی حتی به خصوصی‌ترین رابطه انسان ورود می‌کند و نظارت اجتماعی را به عرصه خصوصی فرد تسری می‌دهد. بنابراین از منظر نویسندگان این اثر، فرد و ساختارها دائماً درحال تعامل‌اند.

عضو هیات مدیره انجمن جامعه‌شناسی ایران، به ویژگی دائماً درحال تغییر فرهنگ و ارزش‌ها اشاره کرد و گفت: مرزها و حد و حدودها در رفتارهای انسانی و فرهنگ اجتماعی، در طول زمان تغییر می‌کنند و ثابت نیستند. زمانی در ایران، امکان پرداخت به موضوع ایدز، یک تابو بود و ما حتی در دانشگاه امکان تحقیق روی این موضوع را نداشتیم اما الان به راحتی می‌توان درخصوص این موضوع تحقیق کرد و حرف زد. ما طی سالهای گذشته برخی آسیب‌ها و معضلات را نخواستیم به رسمیت بشناسیم، اما در حال حاضر خوشبختانه دولتمردان بر این نظرند که نباید آسیب‌ها را پوشاند؛ باید آنها را مطرح کرد و به دنبال درمان آنها بود.

این جامعه‌شناس، با هشدار نسبت به افزایش نابرابری‌ها در جامعه، آن را عامل ایجاد معضلات اجتماعی بیان کرد و افزود: نابرابری و زیاده‌خواهی در جامعه عامل آسیب‌ها هستند بنابراین در خیلی از مسائل و معضلات ابتدا باید به دنبال پیشگیری بود تا درمان.

در پایان این نشست به پرسش‌های حاضران پاسخ داده شد.

گزارش از: مصطفی اسدزاده