مقدمه: 

پیرو شیوع ویروس کرونا در کشور و ابتلای هموطنانمان به این بیماری، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات مأموریت یافته تا نظر متخصصان علوم مختلف را درباره چگونگی مواجهه مردم و مسئولان با شرایط بحرانی کنونی دریافت، و آن را منتشر نماید. هدف از این کار، آگاهی‌بخشی بیشتر به مردم، کاهش التهاب و اضطراب عمومی و احیای امید اجتماعی در شرایط ترومای کنونی است.

نظر مختصصان در این‌خصوص، به تدریج در سایت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر می‌شود. از اندیشمندان، صاحبنظران و پژوهشگران حوزه‌های مختلف دعوت می‌شود ما را در دستیابی به این پرسش یاری فرمایند؛ اینکه نحوه مواجهه درست با این ترومای جمعی چیست؟ چه کنیم تا اضطراب و نگرانی مردم کاسته شود؟

اولین مطلبی که در این زمینه منتشر می‌شود، سخنان آقای دکتر هادی خانیکی (استاد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی) است که طی گفتگو با ایشان، تهیه و تنظیم شده است.

کرونا، منبع خبر و نقش نهادهای مدنی

در چگونگی نحوه مواجهه با کرونا، به نظر من مسأله اصلی در ایجاد توانش ارتباطی بین نهادهای رسمی، نهادهای مدنی و جامعه، اولاً بالابردن سطح صداقت و راستگویی در اطلاع‌رسانی، ثانیاً ارتقای سطح اعتماد اجتماعی و ثالثاً سرعت اطلاع‌رسانی است و حال اگر این سه الزام را بخواهیم درنظر بگیریم، می‌توان گفت مسئولیت مشترکی بین نهادهای اطلاع‌رسانی رسمی و بین نهادهای مدنی و شبکه‌های اجتماعی و حرفه‌ای و حوزه عمومی باید تعریف کرد.

باید در درجه اول سطح اعتباربخشی به تولید خبر را مورد توجه قرار داد. اینکه گزارش‌ها، خبرها، آموزش‌ها و ... چه اندازه به افراد و نهادهای مورد اعتماد جامعه و همینطور «معتبر» متکی هستند؟ یعنی اخبار از یک طرف باید هم معتبر باشند؛ یعنی افراد باید از پیشینه قابل قبولی برای افکارعمومی برخوردار باشند و از طرف دیگر، صداقت در گفتار افرادی که مطرح می‌شوند، باید مورد توجه باشد. امید اگرچه لازمه این وضعیت است ولی مستقل از صداقت نمی‌تواند به‌وجود بیاید. بر همین اعتبار مسأله صادقانه‌بودن و معتبربودن را باید مدنظر داشت.

اطلاعاتی که در جامعه به چرخش درمی‌آید، باید دارای اعتبار منبع باشد و تلقی صادقانه از آن پیام وجود داشته باشد. سطح اول تولید، خارج‌شدن اطلاعات از سوی افراد و نهادهای معتبر علمی، بهداشتی، اجتماعی و فرهنگی است و سطح بعدی، در پذیرش است که جامعه چطور این پیام را بشنود و مورد استفاده قرار دهد.

میزان اعتماد در ارتباطات و صداقت در بیان و اشتراک در توزیع آن، باید مدنظر قرار بگیرد یعنی پیام باید به‌گونه‌ای باشد که خود شبکه‌های اجتماعی، نهادهای مدنی و گروه‌های کوچک اقدام به بازتولید و نشر آن‌ها کنند. درنتیجه یک پیام وقتی قادر است نگرانی و هراس جامعه را کم کند و امید اجتماعی را احیا کند که براساس ارتباط عمودی و از بالا به پایین تولید و توزیع نشده باشد بلکه براساس یک ارتباط افقی و جذب مشارکت توسط نهادهای مدنی و حوزه عمومی صورت گرفته باشد. درنتیجه برای کاهش التهاب عمومی و احیای امید اجتماعی، اعتماد و صداقت خبر، آموزش و ادراک باید مورد توجه قرار گیرد.