آیین تودیع و معارفه روسای پژوهشکده «مطالعات راهبردی فرهنگ» و «مرکز طرح‌های ملی» پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات چهارشنبه ۱۸ آبان ۱۴۰۱، با حضور قاسم زائری (رئیس پژوهشگاه)، عماد افروغ (جامعه‌شناس، عضو کارگروه رصد فرهنگی کشور)، کمیل قیدرلو (معاون مطالعات اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی)، سجاد صفارهرندی (رئیس پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری)، اعضای هیأت علمی پژوهشگاه و جمعی از صاحب‌نظران حوزه فرهنگ، در تالار شهید آوینی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در ابتدای این برنامه قاسم زائری رئیس پژوهشگاه، از فقدان داده‌های موردنیاز مرتبط با وقایع اجتماعی اخیر سخن گفت و تصریح کرد: در تحلیل‌هایی که از ناآرامی‌های اخیر جامعه شده است، ابهامی وجود دارد که علت آن، فقدان داده مناسب از میدان است که امیدواریم مرکز رصد ملی پژوهشگاه با ریاست جدید خود، بتواند در این مسیر اهتمام داشته باشد.

او ضمن شرح اجمالی سوابق رؤسای سابق و جدید پژوهشکده فرهنگ و مرکز طرح‌های ملی پژوهشگاه، درباره انتظارات خود از رؤسای جدید در انجام مسئولیتشان خاطرنشان کرد: انتظارمان این است که روسای جدید پژوهشکده مطالعات راهبردی فرهنگ و مرکز طرح‌های ملی، با اعضای هیأت‌علمی پژوهشکده‌ها، ارتباط منظمی برقرار و در این مسیر از دانش نظری و تجربیات پژوهشی آن‌ها، استفاده کنند. بر احیای این مراکز تمرکز کنند و تلاش خود را در جهت بازسازی و نوآوری این دو مجموعه مصروف دارند.

در ادامه این آیین، عماد افروغ در سخنانی با اشاره به موضوع انصاف و شجاعت در علم، از انصاف و شجاعت علمی دکتر محمد روزخوش (رئیس سابق پژوهشکده فرهنگ)، به نیکی یاد کرد و ادامه داد: من دکتر روزخوش را از طریق کتاب «شکاف‌های اجتماعی در ایران» که زیر نظر او انجام شده و مقاله «فرهنگ رسمی و فرهنگ عمومی؛ همنوایی‌ها و ناهمنوایی‌ها» می‌شناسم. چیزی که در این مقاله قابل تحسین است، علاوه بر رویکرد علمی، انصاف و شجاعتی است که در این مقاله دیدم. این شجاعت در علم را نباید نادیده گرفت و خدا کند که یک عالم، از دایره انصاف خارج نشود. چون معتقدم که علم بی‌طرف نیست وگرنه اخلاق در علم معنا نداشت. با توجه به سوابق خوب علمی و پژوهشی دکتر روحانی (رئیس جدید پژوهشکده فرهنگ)، امیدوارم این مشی و این انصاف و تقوای علمی را، ایشان هم ادامه دهند.

او با بیان اینکه فرهنگ سال‌هاست از صدر به زیر کشیده شده، افزود: معتقدم فرهنگ، سال‌هاست که به زیر کشیده شده است که آن هم به خاطر اقتصادزدگی و سیاست‌زدگی حاکم است. بارها گفته‌ام هرگاه سیاست‌زدگی آمد، سیاست‌زدایی آمده است. ما نباید از سیاسی‌شدن مردم بهراسیم. ما ترسیده‌ایم که به این وقایع امروز، مبتلا شده‌ایم. بهتر است که عمل خود را واکاوی کنیم. آیا ما مردم را انقلابی بار آورده‌ایم؟ ما کاری کردیم که همواره این مردم ساکت شوند. امیدواریم آن روحیه انقلابی ما بار دیگر احیا شود. درهر حال، باید فرهنگ را در صدر نشاند. این فرهنگ است که باید خط دهد.

افروغ در پایان، ضمن اشاره به شکاف عمیق بین فرهنگ رسمی و فرهنگ غیررسمی، دلیل ناآرامی‌های اخیر را، این شکاف دانست و برای پژوهشگاه ابراز امیدواری کرد تا در دوره جدید بتواند با مفهوم‌پردازی‌های درست، پایه مناسبی برای تولید داده فراهم کند.

در ادامه کمیل قیدرلو با بیان اینکه فرهنگ، مفهوم قوی و قدرتمندی در جامعه ما نیست، ابراز کرد: از مسأله فرهنگ خیلی استفاده می‌شود ولی هیچ‌وقت به جایی هم نمی‌رسد. چون فرهنگ، در عرصه سیاست خیلی مفهوم قوی و قدرتمندی نیست و در برابر نهادهای اقتصادی، ضعف نهادی دارد و به‌عنوان یک موضوع حاشیه‌ای و فرعی مطرح می‌شود.

او به چالش‌ها و مسائل موجود در حوزه فرهنگ اشاره کرد و افزود: اتفاقات امروز در خیابان، ما را به سمت این سوال می‌برد که چه چیزی تغییر کرده که ما توان فهم این شرایط را نداشتیم؟ زمانی که جامعه ما جامعه یکدستی بود، گویا تصور مسئولین ما از آن زمان تاکنون ثابت بوده و آن‌ها توانایی درک تغییرات محیطی و تغییراتی که ناشی از عملکردشان بوده را نداشته‌اند. این چندجامعه شدن کم‌کم در طول زمان در قالب فرهنگ، تحقق پیدا کرده است. یعنی فرهنگ‌ ما به جای اینکه فرهنگ مادر باشد و خرده‌فرهنگ‌هایی در کنارش، تبدیل به دو دسته فرهنگ متقابل شده است با باورها، ارزش‌ها و نهادهای متمایز. عجیب و ناشناس بودن آن برای ما، نشان می‌دهد که ما نسبت به شناخت و به‌رسمیت‌شناختن این تمایز و تفاوتی که در طول زمان رخ داده، بی‌تفاوت بوده‌ایم. از آنجایی که هر تزی، آنتی‌تز خود را تولید می‌کند، اگر فرهنگ ما هم نتواند ادعای خود را در حاکمیت برآورده کند، ضد خود را تولید می‌کند و این سنتز یا محصولی که باید شکل پیدا کند، یا در یک تقابل شدید خواهد بود و یا در یک گفتگوی تعاملی با جامعه که آن هم به دلیل اینکه مهارت گفتگوی ما ضعیف است و شرایط به نحوی پیش می‌رود که گفتگو ممکن نیست، مورد دوم محقق نمی‌شود. از طرف دیگر، اگر ما شجاعت و صداقت را در پژوهش‌های خود می‌داشتیم و در یک نظامی، این آمادگی را برای جامعه علمی خود فراهم می‌کردیم تا آن‌ها بتوانند بصیرتی برای سیاستگذاران فراهم کنند، این اتفاق‌ها نمی‌افتاد. امیدوارم این پژوهشگاه بتواند ظرفیت و شرایط لازم را ایجاد کند تا حداقل در این لایه که موضوع فرهنگ مطرح است، داده‌ها و بصیرت‌هایی ایجاد کند تا غایت فرهنگی انقلاب اسلامی به نحوی محقق شود.

در ادامه این مراسم، محسن صبوریان سرپرست سابق مرکز طرح‌های ملی گزارشی از اقدامات انجام‌شده در مدت کوتاه مدیریت خود ارائه کرد و گفت: ما در مدت کوتاه مدیریت خود، اقداماتی را انجام دادیم که انجام افکارسنجی‌های ادواری برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، افکارسنجی در مورد جام جهانی قطر، انجام برخی نظرسنجی‌ها برای شهرداری تهران در موضوعات حجاب و بی‌حجابی، نگهداری از حیوانات خانگی و جشن غدیر تهران، از جمله آن‌ها بود.

محمدرضا روحانی رئیس جدید پژوهشکده مطالعات راهبردی فرهنگ از تنوع رویکردها در پژوهشگاه، به عنوان یک مزیت یاد کرد و گفت: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات تاکنون کارهای ذی‌قیمتی انجام داده که شاید حتی برخی از آن‌ها منجربه گفتمان‌سازی هم شده باشد. در هر دوره‌ای هر مدیریتی که مسئولیت را در پژوهشگاه قبول می‌کند، باعث تقویت جهتی خاص می‌شود. برآیند این تنوع و تکثر افکار و اندیشه‌ها، یک امتیاز است و ضمن اینکه ارتباط پژوهشگاه را با ارگان‌های دیگر نشان می‌دهد، نشان‌دهنده وجه پویای پژوهشگاه هم هست.

او توجه به مسأله «هویت ایرانی» را به عنوان یکی از مسائل کلان، ازجمله مسائل موردتوجه در دوره ریاست خود دانست و ابراز امیدواری که بتواند توجه به حق فرهنگ را با رویکردی که ناظر بر نگاه هویتی باشد، در دستورکار خود قرار دهد.

صابر جعفری رئیس جدید مرکز طرح‌های ملی نیز با استناد به متن حکم ریاست خود، از طریق آسیب‌شناسیِ رویه سابق مرکز طرح‌های ملی، به شرح وظایف محول شده خود پرداخت و یکی از آسیب‌های جدی این مراکز را، مسأله انباشت اعلام کرد که در دوره‌های کوتاه مدیریتی، فرصت پیوست پیدا نمی‌کنند.

سجاد صفارهرندی رئیس پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری به سهم خطیر اهالی علم در شرایط اخیر کشور اشاره و خاطرنشان کرد: اهمیت و خطیربودن امر فرهنگی و اجتماعی، شاید در کمتر دوره‌ای اینگونه که امروز آشکار شده و خودش را بر ما تحمیل کرده، چنین وضعیتی را شاهد بوده است. در این شرایط، اهل علم مسئولیت سنگینی بر دوش دارند که به این تقدیری که به سراغشان آمده، پاسخ دهند و سهم خود را در مسیر اعتلا و پیشرفت کشور به دوش بگیرند. امیدوارم که این پژوهشگاه ارزشمند در دوره مدیران و مسئولان جدیدش، روزهای پرثمری را داشته باشد.

در این برنامه از زحمات محمد روزخوش و محسن صبوریان؛ رئیس و سرپرست سابق پژوهشکده فرهنگ و مرکز طرح‌های ملی پژوهشگاه قدردانی و حکم مسئولیت محمدرضا روحانی و صابر جعفری؛ روسای جدید پژوهشکده مطالعات راهبردی فرهنگ و مرکز طرح‌های ملی، به ایشان اعطا شد.

گفتنی است محمد روزخوش رئیس سابق پژوهشکده فرهنگ در این برنامه حضور نداشت و متن سخنرانی او توسط مصطفی اسدزاده قرائت شد.

گزارش از: فریبا رضایی