نشست تخصصی «برای ایران؛ نفوذ تهدیدی برای امنیت فرهنگی» روز سه‌‏شنبه ۱۳ دی ۱۴۰۱ با حضور توحید محرمی(عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات) و حسین تدین (پژوهشگر حوزه امنیت فرهنگی) و به دبیری اسماعیل افقهی (عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات) در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در ابتدای این نشست اسماعیل افقهی، دبیر نشست، به معرفی سخنرانان پرداخت و با اشاره به هدف برگزاری نشست گفت: در این نشست قصد داریم که با استفاده از مباحث علمی، تأثیر نفوذ در امنیت فرهنگی به ویژه برای کشورمان را بررسی کنیم.

سپس توحید محرمی به عنوان سخنران اول صحبت های خود را اینگونه آغاز کرد: این روزها از ایران سخن گفتن سخت شده، اما ضروری است که از ایران بگوییم. این روزها باید از ایران گفت. باید از تمدن بزرگ آن سخن به میان آورد. باید یادآور شاعران و هنرمندان آن شد. باید علما و دانشمندان آن را به رخ جهانیان کشید. امروز باید برای ایران گفت. ایران را باید همان‌گونه که بوده، ترسیم کنیم؛ روایتی که درست است باید بیان شود؛ نه روایت‌هایی جعلی که امروزه رایج شده است.

محرمی گفت: بحث ما در این نشست نه صرفاً امنیتی است و نه فرهنگی؛ بلکه یک گفتگوی علمی درباره یک گستره معرفتی است؛ هم‌اندیشی برای رشد فرهنگی امن در بستر هویت ایرانی اسلامی و مدرن امروز ایران است. مدیران سازمان‌های فرهنگی متناسب با تصور خودشان از امنیت و فرهنگ، بر آن تأکید می‌کنند. فقدان تصور دقیق از امنیت فرهنگی یکی از دلائل مهم عدم رشد آن در سازمان‌ها و مراکز فرهنگی و دانشگاهی در کشور ماست. تصور غلط مبتنی بر بدبینی، توهم توطئه و سختگیری‌هاست. اما تصور صحیح، دانش تشخیص، تطبیق و پیگیری ناهنجاری‌ها و ضد ارزش‌هاست.

توحید محرمی هدف از برگزاری نشست را این چنین عنوان کرد: هدف ما از برگزاری نشست، امنیتی کردن فرهنگ نیست بلکه فرهنگی کردن امنیت و فهم نفوذ فرهنگی است. در جمهوری اسلامی ایران به‌رغم تحقیقات انجام‌شده در مورد ابعاد مختلف امنیت، کمتر به امنیت فرهنگی توجه شده است. توجه به مسائلی همچون نفوذ، جنگ نرم و تهاجم فرهنگی در واقع فرصتی برای ایجاد شاخصه‌های لازم امنیت فرهنگی است.

وی در ادامه افزود: دلایلی مانند کمبود پژوهش‌های راهبردی در این زمینه و فقر منابع نظری و تجربی باعث شده تا توجه کمتری به امنیت فرهنگی شود. محدودیت‌هایی نیز در مطالعه امنیت فرهنگی وجود دارد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

-              در جمهوری اسلامی تحقیقات جامعی در این خصوص صورت نگرفته است.

-              امنیت فرهنگی در حوزه سیاستگذاری کشور، شناسایی و تعریف نشده است.

-              فقدان پارادایم امنیت فرهنگی در دپارتمان‌های علمی و علوم امنیتی در ایران

-              نبود یک رویکرد مشخص دانشگاهی در مباحث و علوم امنیتی باعث شده که ما شناخت دقیق و شفافی از مباحث امنیتی در حوزه‌های مختلف بویژه در حوزه فرهنگی نداشته باشیم.

عضو هیات علمی پژوهشگاه، امنیت فرهنگی را اینطور تعریف کرد: علاوه بر اینکه کارویژه‌های امنیت فرهنگی، حفاظت و حراست از عناصر و مولفه‌های فرهنگی یک ملت است، با این رویکرد می‌توانیم این شرایط را در نظر بگیریم که یک ملت بتواند ضمن هویت فرهنگی خود، با رفع تهدیدها و موانع بشری، مسیر تکاملی خود را بپیماید و به اعتبار و حیثیت خود بیفزاید. برای ارتباط دو سویه امنیت ذهنی و امنیت عینی که امنیت فرهنگی بیشتر با حوزه امنیت ذهن سرو کار دارد، می‌توانیم گستره‌های معرفتی و حرفه‌ای متعددی را متصور شویم؛ مثلاً امنیت در بُعد برنامه‌های فرهنگی، ارتباطات فرهنگی و هویت و یا امنیت در حوزه پژوهش‌ها.

محرمی با اشاره به سطوح امنیت فرهنگی، گفت: امنیت فرهنگی در سه سطح فروملی، ملی و فراملی می‌باشد. اگر بخواهیم مثال‌هایی درخصوص امنیت فرهنگی در جمهوری اسلامی بزنیم، می‌توانیم به این موارد اشاره کنیم: اشعار شاعران بزرگ ایرانی و نمونه‌های خوشنویسی؛ رسم‌الخط و کتابت به قدری مهم است که در دو کشور آذربایجان به دلیل تغییر کتابت از فارسی به روسی و در ترکیه به دلیل تغییر عربی و فارسی به سیرلی، جامعه و بویژه جوانان آن کشور به شدت در بهره‌مندی از حافظه تاریخی و فرهنگی خودشان مشکل دارند. امنیت فرهنگی همراه با روایت تصویری هم، مسأله بسیار مهمی است. طراحی‌های مبتکرانه‌ای که طراحان آن را ابداع می‌کنند، نمونه‌ای از روایت تصویری است. شکل دیگر روایت بصری، روایت هویت دینی همراه با تصویرسازی و اینفوگرافی است. به طور مثال یک نقاشی می‌تواند تأثیر زیادی در ترسیم هویت دینی جامعه ایرانی داشته باشد. موضوع بعدی، حذف نام شهدا از برخی کوچه‌ها و خیابان‌هاست که جامعه به آن واکنش نشان داد؛ حذف نمادها و ارزش‌هایی که در دل جامعه وجود دارد، حتما برای مردم آن جامعه آزاردهنده است.

توحید محرمی امنیت فرهنگی در جمهوری اسلامی را اینگونه بیان کرد: امنیت با درک متفاوتی که از زندگی و انسان‌شناسی متمایز شد و تعریف جدیدی که انقلاب اسلامی ارائه کرد، متفاوت شد. پس از انقلاب دولت عملاً از بی‌طرفی خارج و حوزه‌های بیشتری از زندگی شهروندان را شامل شد و امنیت هم در حوزه‌های عینی و ذهنی متحول شد. برجسته شدن هویت اسلامی و بازگشت به اصل خویشتن موضوع مهمی بود که پس از انقلاب اسلامی بسیار به آن تأکید شد.

محرمی بزرگترین تهدید برای جمهوری اسلامی را تهدید ایدئولوژیک دانست و گفت:  بزرگترین تهدید در جمهوری اسلامی تهدیدی است که هویت ایدئولوژیک داشته باشد. چنانچه تهدیدی نظامی، اقتصادی و غیره بتواند خودش را به سطح تهدید هویت ایدئولوژیک جمهوری اسلامی برساند، آن تهدید یک تهدید امنیتی است.

وی در پایان سخنان خود گفت: امنیت فرهنگی مطلوب براساس اسناد بالادستی، حافظ بقاء به معنای اعم کلمه و تعادل و پایداری جامعه است. هر زمان که هویت تأمین شود، امنیت فرهنگی در جامعه در سطح بالا قرار دارد و هر زمان که هویت تضعیف شود، برای امنیت فرهنگی مشکل ایجاد می‌شود.

در ادامه نشست، حسین تدین با اشاره به بحث نفوذ گفت: پیرو صحبت‌های آقای دکتر محرمی، شهید و زدودن نام شهید یک برنامه نفوذ است. در جهان نیز جریان نفوذ وجود دارد و در جنگ اخیر روسیه علیه اوکراین، خود غربی‌ها که این جنگ را تحلیل می‌کنند، جریان نفوذ روسیه را قبول دارند؛ زدودن زبان و تاریخ اوکراین توسط روسیه، تحریف قهرمانان و شخصیت‌های ملی اوکراین و همه این موارد، جزء برنامه‌های جامع نفوذ روسیه علیه اوکراین است.

اندیشکده رَند در سال ۲۰۰۹ کتابی با عنوان «بنیان‌های یک عملیات نفوذ موثر» منتشر کرده است. این کتاب خطاب به مسئولان کشور آمریکا تهیه شده است که در آن کتاب اشاره می‌کنند که چگونه باید نفوذ کنیم. ادبیات را خود غربی‌ها تولید کرده‌اند.

این پژوهشگر ضمن تعریف کلمه «نفوذ» گفت: نفوذ، تخریب روایت‌های راهبردی کشور یا ملت هدف و تزریق روایت‌های راهبردی کشور یا ملت متخاصم به آن کشور هدف است. در این قضیه روایت راهبردی یک اصل اساسی است. دنیا، دنیای ارتباطات است. اینکه بتوانیم روایت‌های یک کشور را از بین ببریم و روایت‌های کشور خودمان را جایگزین آن کنیم. تمرکز بر روایات راهبردی، یک جزء حیاتی از چگونگی تلاش دولت‌ها بر ایجاد و حفظ نفوذ در جهان اطراف است.

تدین انواع روایت راهبردی را نام برد و گفت: سه نوع روایت راهبردی وجود دارد: روایت‌های سیستمی، روایت‌های هویتی و روایت‌های سیاستی. روایت سیستمی مربوط به نظام بین‌الملل است و چگونگی ساختار نظم بین‌المللی، بازیگران و نحوه عملکرد سیستم را توصیف می‌کند. روایت‌های هویتی، بیان می‌کنند که داستان دولت یا ملت چیست و چه ارزش‌ها و اهدافی دارد. حجاب، شهید سردار سلیمانی، حضرت امام و غیره از نمونه‌های روایات راهبردی هویتی کشورمان هستند که جریان نفوذ در پی تخریب و تحریف این روایات راهبردی هویتی هستند. روایت‌های سیاستی مشخص می‌کند که چرا یک سیاست مورد نیاز است و چگونه اجرا خواهد شد. این شامل روایت‌هایی است که به دنبال متقاعد کردن مردم برای حمایت از یک سیاست یا اقدام خاص است.

این پژوهشگر نکاتی را برای تقویت روایت‌های راهبردی ذکر کرد و گفت: روایت‌های راهبردی می‌توانند یکدیگر را تکمیل یا تضعیف کنند. روایات ممکن است در متون، مدون شوند ولیکن از طریق تجربیات و رویدادهای تاریخی پدیدار می‌شوند. اثربخشی روایت‌های راهبردی، رابطه‌ای است و به تفسیر و پاسخ بازیگران دیگر بستگی دارد.

این پژوهشگر با اشاره به چرخه روایت راهبردی تأکید کرد: روایت‌های راهبردی شکل‌ می‌گیرند. سپس از طریق سخنرانی رهبران و از طریق گزارش‌های خبری طرح‌ریزی می‌شوند و سپس توسط مخاطبان داخلی و خارجی دریافت و تفسیر می‌شوند.

عامل نفوذ می‎‌تواند یکی از این سه نوع باشد؛ عامل کنترل‌شده: این عامل آگاهانه برای یک نهاد خارجی کار می‌کند، مخاطب قابل اعتماد: مخاطب، اهداف یک نهاد خارجی را به اشتراک می‌گذارد. منبع بازیچه دست شده: این منبع افراد ساده‌لوحی هستند که بازیچه دست یک نهاد خارجی می‌شوند و به اهداف آن وجود خارجی کمک می‌کنند.

تدین در ادامه گفت: بعد از انقلاب اسلامی، بحث سناریوی سرنگونی ایران مطرح بود و در چند اقدام ازجمله در عملیات پنجه عقاب (واقعه طبس) در ۵ اردیبهشت ۵۹، کودتای نقاب (کودتای نوژه) در ۱۸ تیر ۵۹، جنگ تحمیلی ایران و عراق در ۳۱ شهریور ۵۹ و براندازی ایدئولوژیکی، این سناریو انجام شد.

تدین در پایان سخنان خود گفت: فساد و نفوذ دو تهدید اصلی امنیت ملی جمهوری اسلامی است. مشکل اصلی ما این دو تهدید است که در حوزه سیاستگذاری و مدیران، باعث شده که کشور ما ضربه بخورد و امیدواریم که این دو تهدید از بین برود.

گزارش از: مریم مرادی