آیین رونمایی از ویراست سوم کتاب «انسان‌شناسی یاری‌گری» اثر مرتضی فرهادی (استادتمام مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی) سه‌شنبه ۶ تیر ۱۴۰۲ با حضور جمعی از صاحب‌نظران، در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار ‌شد. در نشست اول این برنامه فرشاد مومنی، مجتبی نورانی، مسعود صرامی و کاوه فرهادی  سخنرانی کردند.

در ابتدای این برنامه فرشاد مومنی (عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی) در بحث از جنبه روش‌شناسی گفت: در زمینه روش‌شناسی، این نکته قابل طرح است که یک واقعیت بیرونی و بی‌شمار نظریه وجود دارد که هر کدام روی متغیرهایی متمرکز می‌شوند. انسان‌های نادری از میان اندیشه‌ورزان پیدا می‌شوند که از میان بی‌شمار متغیر، حیاتی‌ترین آن‌ها را پیدا و کار می‌کنند؛ گواهی می‌دهم که دکتر مرتضی فرهادی یکی از آن‌هاست.

او با بیان اینکه در برنامه‌های پژوهشی ایشان همه چیز از دریچه توسعه پایدار مورد توجه قرار می‌گیرد، ادامه داد: دکتر فرهادی به‌سان همه متفکران بزرگ دنیا، مباحث بنیادی را درباره مسئله سرنوشت‌ساز انسان‌شناسی باز می‌کنند. ایشان از باب یک مردم‌شناس، بر روی تولید فناورانه و صنعت تمرکز می‌کنند که از دل آن دلالت‌های راهگشا بیرون می‌آید. ایشان مدیحه‌سرایی نمی‌کنند؛ بلکه در زمینه درست‌ و هرچه کامل‌تر دیدن واقعیت‌های انسان و جامعه انسانی، مبارزه می‌کنند. از میان همه مؤلفه‌ها و مفاهیمی که ایشان برجسته کرده، هیچ کدام را به اندازه مفهوم «یاری‌گری» نجات‌دهنده و الهام‌بخش نمی‌بینم. علی‌رغم اینکه درک و آشنایی ما به مسئله همکاری ناکافی است و جامعه ایران به دلیل داشتن ساخت استبدادزده و رانتی طولانی، اجتماع بیش از دو نفر را در عرصه سیاست محل نگرانی دانسته؛ اما بخش‌هایی از جامعه سطوحی از آگاهی برای همکاری به ‌دست آورده که بقای ایران را ممکن کرده است و دکتر فرهادی جزء کسانی است که به این مقوله مهم پرداخته است.

او به پیوند ناگسستنی میان مسئله همکاری و سازمان‌یابی اشاره و تصریح کرد: وضعیت ایران در این زمینه بسیار فاجعه‌آمیز است و ما در تمرین همکاری‌های سازمان‌یافته بسیار فقیر هستیم. همچنین، همواره ساختار قدرت در چارچوب ساختارهای رانتی، به سازمان‌یابی حساسیت ابلهانه داشته و دارد. لذا از دکتر فرهادی تقاضا دارم که روی مسئله ظرفیت‌های سازمانی، تأمل بسیار بیشتری کنند؛ چون مطابق آنچه که امروز گفته می‌شود، مسئله ظرفیت‌های سازمانی، مهم‌ترین تنگنای توسعه است.

مؤمنی در پایان، بار اصلی تمدن‌سازی را بر گرده دانش ضمنی و فرهادی پدر و پسر را از جمله کسانی دانست که در این زمینه کمک‌های ارزشمندی به ذخیره دانایی ایرانیان کرده‌اند.

دومین سخنران این برنامه مجتبی نورانی دبیر ستاد نهضت ملی ارتقای فرهنگ کار، درباره فرهنگ کار و تأثیر آن بر بهره‌وری و توسعه اقتصادی سخن گفت و اظهار داشت: فرهنگ کار، موضوعی سهل و ممتنع است؛ علی‌رغم صحبت بسیاری از استادان درباره آن، هیچ‌کدام در عمل یاری‌گر نیستند. دلیل آن این است که فرهنگ، از جمله فرهنگ کار، ابتدا نیازمند کسانی است که عامل به آن باشند تا بقیه اثرات آن را ببینند. در ادبیات گذشته ما بسیار به فرهنگ کار پرداخته شده است. ضمن داشتن ۸۰۰ حدیث در توجه به اهمیت فرهنگ کار، در قرآن نیز ۴۰۰ آیه به آن پرداخته است؛ اما چرا این فرهنگ در میان ما جریان نداشته است؟ در گذشته‌ای که در آثار استاد فرهادی می‌بینیم، مقوله‌های فرهنگ کار بسیار در زندگی ایرانیان جریان دارد؛ اما در سده اخیر، با ورود به جریان صنعتی، گذشته خود را فراموش کرده‌ایم. ما امروز با نهادینه‌شدن فرهنگ کار فاصله داریم؛ اما اگر هر کدام از ما با خودیاری و تجهیز خود و نیز دگریاری و خدمت به دیگران بدون چشم‌داشت، خود را تقویت تا مؤلفه‌های یاری‌گری در وجوه مختلف، توسعه پیدا کند، حتماً شاهد رشد و توسعه اقتصادی کشور و نهایتاً رفاه جامعه خواهیم بود.

او با انتقاد از کمبود پژوهش‌های میدانی در این حوزه، افزود: متأسفانه در حوزه فرهنگ کار، پژوهش‌های میدانی قابل استناد و استفاده، خیلی کم هستند؛ لذا از این جیث، استاد فرهادی یگانه روزگار هستند. ما در این حوزه نیازمند پژوهش در موضوعاتی چون عوامل مؤثر بر فرهنگ کار و تأثیر آن بر ارتقای کرامت و رشد و توسعه انسانی هستیم.

در ادامه مسعود صرامی کارآفرین نمونه کشور، هدف خلقت را تکامل انسان و تکامل را، خدمت به خلق دانست و خاطرنشان کرد: هدف از خلقت تکامل انسان است و انسان به تکامل می‌رسد تا همه موجودات همراه او به تکامل برسند و خود، خدایی روی زمین شوند. بنده امروز به‌واسطه ۱۱ ابر پروژه و ۲۴ کارخانه‌ای که راه‌اندازی کرده‌ام، احساس می‌کنم بیشتر به خداوند نزدیک شده‌ام؛ چون ۲۵ هزار شغل پایدار و ۱۰۰ هزار شغل غیر مستقیم ایجاد کرده‌ام که از قبل آن، سفره‌های رنگینی برای مردم ایجاد شده است. معتقدم ما برای خداوند کار نمی‌کنیم، چون او نیازی به کار ما ندارد؛ خداوند می‌فرماید برای بندگان من خدمت و دل آن‌ها را شاد کن.

کاوه فرهادی عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام‌نور درباره زمین هموار پژوهش در دوره کنونی به پاس تلاش‌های مرتضی فرهادی و شاگردان او سخن گفت و ابراز کرد: راه‌رفتن بدون روش، راه‌رفتن بر روی زمینی است که زمین نیست. برخلاف دهه ۷۰ که هیچ زمینی برای راه‌زفتن در حوزه متدولوژی، ادبیات تحقیق و کارهای میدانی نبود، امروز به‌واسطه ۶۰ سال تلاش‌های مرتضی فرهادی و شاگردان او، زمینی فراخ داریم؛ زمین فراخی در حوزه روش، ادبیات تحقیق و نیز، حوزه رفتار سازمانی و رویکردهای استراتژیک با نگاه‌های جدید. امیدوارم رهپویان جوانی پا بر این زمین بگذارند که زمین پدران ما است و تقدس دارد.

او با بیان اینکه در وجه دیگر فرهنگ یاری‌گری، تقدسی می‌بینیم که برکت‌آفرین است نه سودآور، افزود: ما تقدسی می‌بینیم که جدی‌ترین رویکردهای نهادی ما را بر اساس فتوت استوار کرده است؛ از این‌رو اختلاف نگاه جدی داریم با آنچه که در غرب از آن به مشارکت و کار گروهی یاد می‌شود. ما امروز نمادهای امروزی یاری‌گری را می‌توانیم در کارهای بسیاری از افراد که در روستاها کار یاری‌گری انجام می‌دهند و نیز در کار برخی مستندسازان یا حتی تلاش‌های حوزه علمیه در همراه‌کردن رویکردهای دینی با انسان‌شناسی یاری‌گری ببینیم. علی‌رغم وجود پارادایم‌های خونین سرمایه‌داری و سوداگری، امروز یاری‌گری در ایران یک پارادایم قوی است که برآمده از کهن‌فرهنگ این سرزمین است.

گزارش از: بهاره رضایی