منزلت اجتماعی-اقتصادی | | پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات

٢٤ دي ١٣٩٨

منزلت اجتماعی-اقتصادی

منزلت اجتماعی-اقتصادی[1]

منزلت اجتماعی-اقتصادی (سِس)، جایگاه فرد در ساختار اجتماعی را بازمی‌تاباند. پژوهش‌ها به وضوح نشان می‌دهند که سِس با ویژگی‌های روان‌شناختی، اجتماعی و رفتاری فرد پیوند خورده است. پیوندهای میان سِس و برآمدهای مرتبط با سلامت جسمی و ذهنی فرد، اغلب متضمن ویژگی‌های روانی-اجتماعی و رفتاری وی -ازجمله رفتارهای جامعه‌ستیزانه و سلامت‌زدا- و روابط زناشویی، خانوادگی و اجتماعی و ذخایر روان‌شناختی است. یافته‌های پژوهشی در حوزۀ سلامت نشان می‌دهند که کاهش سِس با افزایش مشکلات سلامت به‌گونه‌ای یکنواخت رابطه دارد و «شیب سلامت-سِس»[2] را ایجاد می‌کند. همچنین پژوهش‌ها نشان می‌دهند که تأثیر سِس بر ویژگی‌های فردی و برآمدهای سلامت نه تنها موقت نیست، بلکه در طول زندگی تداوم دارند و انباشته می‌شوند. بااین‌حال، تأثیرات سِس بسته به برآمدها و مراحل زندگی متغیر است.

برخی چشم‌اندازهای نظری، شیوه‌هایی را برای تعریف عملیاتی سی پیشنهاد می‌کنند. برای مثال، از منظر مارکس سِس را طبقات اجتماعی بر اساس روابط تولیدی طبقاتی (یعنی طبقه کارگر و بورژوازی) تعیین می‌کنند. در عوض، در چشم‌انداز وبری، سِس بر قشربندی اجتماعی یا مناسبات شغلی مبتنی است. بر اساس این چشم‌انداز، پژوهشگران عموماً سِس را با بهره‌گیری از شاخص‌هایی تعریف می‌کنند که شغل، درآمد و آموزش را در برمی‌گیرند و اغلب این نشانه‌های قراردادی را به‌طور جداگانه یا باهم به‌عنوان شاخص‌های سِس به‌کار می‌گیرند.

اعتبار و سودمندی سنجه‌های سِس، به این بستگی دارد که این سنجه‌ها نسبت به برآمدهای مدنظر، پیش‌بینانه هست یا خیر؟ تحولات تجربی و نظری در این زمینه نشان می‌دهند که در تعریف عملیاتی سِس، باید هم عوامل اقتصادی و هم عوامل اجتماعی و فردی دیگری که بر عملکرد فرد در نظام اجتماعی اثر می‌گذارند، به‌حساب آیند. برای مثال، جیمز کلمن [3] منزلت اجتماعی-اقتصادی فرد را راه دسترسی به انواع مختلف سرمایه تعریف می‌کند. بنا به‌نظر کلمن، سِس از کارکردهای سرمایه مادی (یعنی درآمد و دارایی)، سرمایه انسانی (مانند مهارت‌ها و دانش) و سرمایه اجتماعی (یعنی منزلت اجتماعی، حمایت اجتماعی و قدرت) است. به‌سبب این پیشرفت‌های مهم، پژوهش‌های اخیر اغلب از سنجه‌های ترکیبی یا برساخته‌های پنهان سِس بهره می‌برند تا سنجه‌های متعدد از ابعاد سِس را باهم درآمیزند.

سِس به ویژگی‌ای فردی محدود نمی‌شود، بلکه سِس در سطوح مختلفی مانند فرد، خانواده و جامعه تعریف و سنجش می‌شود. پژوهش‌ها حاکی از آن است که سِس در چندین سطح بر برآمدهای فردی تأثیرات منحصربه‌فردی می‌گذارد. برای مثال، اجتماع‌پژوهی‌ها نشان می‌دهند که سِس اجتماع بر سلامت فردی یا خانوادگی اهالی اثر می‌گذارد. افزون‌براین، یافته‌ها عموماً از انتقال میان‌نسلی سِس از والدین به فرزندان در بسیاری از جوامع خبر می‌دهند. بااین‌حال، تحرک اجتماعی برای عبور از مقوله‌های سِس ممکن است با تنگناهای دیگری نیز مواجه باشد. پژوهش‌های تجربی هنوز به‌طور کامل تأثیر نژاد/قومیت را بر برآمدهای فردی مدنظر‌ نشان نداده‌اند و این امر دلالت بر لزوم درنظرگرفتن شاخص‌های بالقوۀ دیگر سِس است.

و نیز ببینید: طبقه؛ سرمایۀ اجتماعی؛ تحرک اجتماعی؛ قشربندی اجتماعی؛ فروطبقۀ شهری

بیشتر بخوانید

- Coleman, James S. 1998. Foundations of Social Theory. Cambridge, MA: Harvard University, Belknap Press.

- Oakes, J. Michael and Peter H. Rossi. 2003. “The Measurement of SES in Health Research: Current Practice and Steps toward a New Approach.” Social Science & Medicine 56:769–84.

- Wickrama, K. A. S., Rand D. Conger, and W. Todd Abraham. 2005. “Early Adversity and Later Health: The Intergenerational Transmission of Adversity through Mental Disorder and Physical Illness.” Special Issue II of Journals of Gerontology, Series B, 60B:125–29.

[1] Socioeconomic status

[2] SES–Health Gradient

[3] James S. Coleman

مطالب مرتبط

٢٦ فروردين ١٤٠٣

رزومه دکتر زهرا شهرزاد

٢٤ بهمن ١٤٠٢

بیانیه علمی شورای علمی جشنواره شانزدهم

٢٤ بهمن ١٤٠٢

بیانیه هیات داوران اولین دوره جایزه زنده یاد دکتر عماد افروغ ویژه نقد و سیاستگذاری فرهنگی

٢٤ بهمن ١٤٠٢

متن سخنان دکتر قاسم زائری؛ دبیر جشنواره شانزدهم

از طریق فرم زیر نظرات خود را با ما در میان بگذارید