نهر خروشان فرهنگ ایرانی-اسلامی ما در حالی به پانزدهمین سدۀ هجری خورشیدی وارد شده است که فضای مقابل خود را سرشار از امیدها و بیم‌ها می‌یابد. از سویی، حرکت در مسیر التفات بازاندیشانه و نوآورانه به سنت و مواجهه سنجشگرانه و مجتهدانه با مظاهر جهان جدید که به برکت انقلاب کبیر اسلامی میسر گشته و در کالبد جمهوری اسلامی بیش از چهار دهه پاییده است، نخستین گام‌های ظهور تمدن نوین اسلامی را نوید می‌دهد. در همان حال، تندبادهای فرهنگ یکسان‌ساز غربی که خصوصاً از مجرای تحولات شتابان فناوری جریان می‌یابد و اختلالات حاصل از کاستی‌ها و نابسندگی‌های درونی بسیاری از دوستداران فرهنگ و هویت این مرز و بوم را نسبت به فرجام مسیر پیش رو دغدغه‌‌مند ساخته است. چنین موقعیت حساس و خطیری باری مضاعف بر دوش اهالی دانش و فرهنگ می‌نهد تا ضمن پاسداری از مرزها و حفظ مواریث، به ترسیم راه‌ها و راهبردهای طی طریق پیشرفت جامعه ایران پرداخته و نقش خود را در تحقق این نظم نوپدید تمدنی ایفا کنند.

از آنجا که فرهنگ، سرزمینی است پهناور و عظیم، پژوهش و تحقیق فرهنگی نیز دامنه‌ای بزرگ می‌یابد و شاخه‌های پرشماری از علوم و دانش‌ها را در بر می‌گیرد. از فلسفه و علوم دینی و علوم اجتماعی و رفتاری تا پژوهش‌‌های ادبی و هنری و معماری و شهرسازی همگی بخشی از این دامنه بزرگ را تشکیل می‌دهند. در ایران معاصر ما به‌واسطۀ رشد و گسترش آموزش عالی و تلاش‌های دانشمندان و اندیشمندان، عموم این شاخه‌ها توسعه چشمگیری یافته و علاوه بر انتقال مباحث و سرفصل‌های موجود در فضای جهانی، تحقیقات پرشماری نیز درباره بخش‌های گوناگون فرهنگ اسلام و ایران صورت گرفته است که در نوع خود قابل ستایش و استفاده است. اما به نظرم می‌رسد به‌رغم این تلاش‌ها کماکان خلل‌ها و نارسایی‌هایی در برقراری پیوند میان قلمروی دانش و فرهنگ اصیل اسلامی و ایرانی به‌چشم می‌خورد. یکی از این نارسایی، حضور کمرنگ مسأله‌مندی و پرسش‌محوری است که در معنای درست و واقعی خود می‌تواند برسازنده برنامه­‌های پژوهشی مثمر و مولد در جهت حل‌وفصل مسائل عمومی فرهنگ و شعبه‌های گوناگون آن باشد. دیگر آن که، عزیمت از پژوهش فرهنگی به معنای پژوهشی درباره فرهنگ ایران (که فی‌نفسه تفاوتی با تتبعات مستشرقان غربی ندارد) به پژوهش فرهنگی در معنای تحقیقی که علاوه بر موضوع، چارچوب نگرش و معنابخشی خود به وقایع و واقعیت‌ها را نیز از فرهنگ و هویت ایرانی و اسلامی ما می‌گیرد، راه بلندی است که ما احتمالاً گام‌های اندکی در مسیر آن برداشته‌ایم. بی تردید، این ملاحظات نافی ارزش والای تلاش‌های علمی نخبگان ما در شاخه‌های مختلف پژوهشی نیست، با این وجود طرح آن از جهت تقریب ذهن‌ها و تجمیع همت‌ها در جهت حرکت رو به جلو مفید و ضروری به نظر می‌رسد.

خداوند عزیز و حکیم را شاکریم که به ما توفیق داد تا پس از وقفه‌ای پنج ساله جشنواره پژوهش فرهنگی را برپا کنیم و محملی برای ارزیابی آثار و منشورات اساتید، پژوهشگران، کارشناسان و دانشجویان فراهم آوریم. استقبال گسترده محققان و ارسال پرشمار پژوهش‌های تولید شده در سال‌های اخیر، هرچند کار همکاران ما در ساماندهی و ارزیابی این آثار را دشوار و سنگین ساخت، در عین حال حکایت از جایگاه مهم و ارجمند این جشنواره در ذهن اهل فضل و اندیشه داشت.

فراخوان ارسال آثار برای این دوره از جشنواره در تاریخ ۲۱ شهریور ۱۴۰۲ انتشار یافت و تا انتهای زمان مقرر تعداد ۳۹۴۰ اثر مشتمل بر ۲۰۷۰ کتاب، ۲۰۹ طرح پژوهشی، ۴۸۰ رساله و پایان نامه دانشجویی، ۱۰۲۲ مقاله علمی و ۸۷ گزارش سیاستی به دبیرخانه واصل شد. از این تعداد بیش از ۷۰ درصد آثار در مرحله ارزیابی مقدماتی و شکلی در دبیرخانه جشنواره حائز شرایط شناخته شده و برای ارزیابی علمی و محتوایی به کارگروه‌های پنج‌گانه (فرهنگ، هنر، رسانه، مطالعات دینی و اسلامی، آینده پژوهی و فناوری‌های فرهنگی) تحویل گردیدند. در این مرحله آثار پژوهشی طی چند مرحله توسط شمار قابل توجهی از اساتید و محققان برجسته در رشته‌های گوناگون مورد بررسی قرار گرفتند و به روش قیف وارونه غربال شدند. نهایتاً دربارۀ آثار برگزیده هر بخش با توجه به مجموع ارزیابی‌ها در کارگروه مربوطه تصمیم‌گیری شد و این تصمیم در جلسه شورای علمی جشنواره به تصویب رسید.

سیاست جشنواره این بود که علاوه بر ملاک‌های عمومی ارزیابی علمی همچون دقت نظری و مفهومی، انسجام منطقی، روشمندی، استفاده از منابع معتبر و شواهد متعدد و ...، در تعیین امتیاز و رتبه پژوهش‌ها به نسبت آنها با مسائل، نیازها و مقتضیات امروز فرهنگی و اجتماعی نیز توجه شود.

همچنین چنان که در رویدادها و جشنواره‌‌های علمی و فرهنگی متعارف است، مقرر شد که در جهت بذل توجه بیشتر به تلاش‌های علمی و تحقیقاتی بانوان پژوهشگر و پژوهشگران جوان، علاوه بر جوایز اصلی تعیین‌شده در کارگروه‌های پنجگانه، جوایزی نیز به یک نفر از بانوان و یک نفر از جوانان (مقطع سنی کمتر از ۳۵ سال) فعال در عرصه پژوهش فرهنگی که اثری به این دوره جشنواره ارسال کرده‌اند، تعلق گیرد. همین مسیر درباره پژوهش‌های ارسالی از واحدهای استانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیموده شد. البته در این موارد نیز کارگروه‌های علمی به عنوان پیشنهاددهنده و شورای علمی جشنواره به عنوان تصمیم‌گیرنده نقش محوری داشتند.

در پایان لازم است تا از همه عوامل و دست‌اندرکاران که سهمی در برگزاری این رویداد علمی و فرهنگی داشتند، سپاسگزاری کنیم. امید است که این مساعی مقبول درگاه حق‌تعالی قرار گرفته و به‌نوبه‌خود در جهت نیل به اهداف بلند‌ملت عزیز ایران و تحقق اهداف و آرمان‌های نظام مقدس جمهوری اسلامی مؤثر و پرثمر بوده باشد.