مهندسی ژن مفهومی است برای اشاره به گرفتن ژن‌ها و بخش‌هایی از دی‌ان‌ای یک فرد یا گونه (مثلاً یک عنکبوت) و واردکردن آنها به فرد یا گونه‌ای دیگر (مثلاً یک بز). زیست‌فنّاوری[1] مهندسی ژن طیف گسترده‌ای از مسائل اخلاقی، از اندام‌واره‌های تغییرژن‌یافته مانند محصولات کشاورزی گرفته تا شبیه‌سازی حیوان و انسان، معاینۀ ژن‌شناختی بیماری‌ها، تشخیص پیش از زایمان و پیش از لانه‌گزینی رویان انسان، پیوند اعضای میان‌گونه‌ای[2] و درمان از طریق جایگزینی ژن‌ها را پیش آورده است.

  مهندسی ژن طیف شگفت‌انگیزی از امکانات را به‌دست می‌دهد؛ برای مثال، مهندسی ژن می‌تواند به گیاهان و محصولات کشاورزی ویژگی‌های مطلوبی همچون مقاومت در برابر خشکسالی و مواد مغذی اضافی بدهد. چنین وعده‌هایی خطرهای بالقوهٔ خود را نیز دارد؛ بعضی از گروه‌های زیست‌محیطی نگرانی‌هایی ابراز می‌کنند در رابطه با اینکه ساخت و استفاده از این گیاهان مهندسی‌ژنی‌شده میزان «آلودگی ژنی»[3] را افزایش می‌دهد و تا زمانی‌که درک علمی کاملی از آثار طولانی‌مدت آنها بر محیط زیست و سلامت انسان به‌دست نیامده است، نباید آنها را عرضه کرد.

وقتی مهندسی ژن در خصوص حیوانات، انسان‌ها، یا ترکیب‌های حیوان-انسان به‌کار می‌رود، خطر از این هم بیشتر می‌شود؛ برای مثال، یک بنگاه زیست‌فنّاوری با افزودن ژن عنکبوت به رویان یک بز، بایواستیل[4] ساخت؛ تار عنکبوت منحصربه‌فردی با عملکرد بالا که به‌خاطر استحکام، قدرت، سبکی، و تجزیه‌پذیری زیستی‌اش[5] جایزه گرفت. احتمالاً بتوان از آن در مصارف پزشکی، نظامی، و بازار الیاف‌های دارای عملکرد صنعتی استفاده کرد. بااین‌حال، اخلاق‌زیستی‌دانان دربارهٔ گذرکردن از مرزبندی گونه‌ها اظهار نگرانی می‌کنند و می‌پرسند آیا ما با این کارها آثار طولانی‌مدتی در محیط زیست نمی‌گذاریم و به موجوداتی که ساخته‌ایم آسیب نمی‌زنیم و آیا نباید بر چنین پژوهش‌هایی نظارت‌ها و ملاحظات اخلاقی، اجتماعی، و قانونی اعمال کنیم؟

  مهندسی یا ترکیب ژن‌های حیوانی و انسانی (که «تراژن»[6] هم نامیده می‌شود)، معرف یکی از جنبه‌های روبه‌رشد زیست‌فنّاوری است؛ برای مثال، خوک‌های مهندسی‌ژنی‌شده اندام‌هایی دارند که به کار پیوند اعضا[7] (که به «پیوند اعضای میان‌گونه‌ای»[8] مشهور است) می‌آید. همچنین، پژوهشگران استفاده از درمان پیوند یاخته‌ای را برای بیماران مبتلا به آسیب نخاعی یا بیماری پارکینسون در دست بررسی دارند. بااین‌حال، چندین مانع بر سر راه پیوند اعضای میان‌گونه‌ای وجود دارد؛ برای مثال، خطر اندک اما پراهمیت سرایت بیماری‌های حیوانیِ معمولاً کشنده مانند آسیب مغزی گاوی اسفنجی (که به «جنون گاوی»[9] نیز شناخته می‌شود). «ادارۀ غذا و داروی ایالات متحدهٔ امریکا»[10] آزمایش‌های پیوند اعضای میان‌گونه‌ای با استفاده از نخستی‌های غیرانسان[11] را تا پیش از ارائهٔ شواهد کافی از امنیت آنها و بحث عمومی کافی دربارهٔ مسائل اخلاقی‌شان ممنوع کرده است.

  برخی گروه‌ها مدافع استفاده از مهندسی ژن برای پیشرفت گونهٔ انسان‌اند، اما این مسئله شائبۀ اصلاح نژادی را به ذهن متبادر می‌کند که یک‌بار دستاویزی شد برای نسل‌کشی[12] و آفرینش «نژاد کامل»[13]. برخی دیگر خواستار ممنوعیت فنّاوری تغییر ‌گونه‌ها و تضمین اجرای آن از سوی دادگاهی بین‌المللی است. مبنای منطقی ممنوعیت تا حدودی نگرانی در این خصوص است که چنین فنّاوری‌ای می‌تواند به ساخت نژادی برده، یعنی نژادی از فروانسان‌های[14] بهره‌کشی‌شده بینجامد. در آوریل سال ۱9۹۸، دانشمندان عمل‌باور[15] مخالف مهندسی ژن برای ثبت اختراع یک «انسانزه»[16] ‐ موجودی که ترکیبی است از انسان و شامپانزه ‐ درخواست دادند به مناقشه پیرامون این مسئله دامن بزنند و توجه‌ها را به سوء‌استفاده‌های بالقوه جلب کنند. «ادارهٔ ثبت اختراع و نشان تجاری ایالات متحدهٔ امریکا»[17] درخواست را رد کرد به این دلیل که این اختراع متمم ۱۳ قانون اساسی را، که حاکی از ممنوعیت برده‌داری است نقض می‌کند. این فعالان نسبت به رأی مذکور تجدیدنظرخواهی کردند، اما درخواست آنها هنوز به دادگاه نرسیده است و ممکن است به‌دلایل فنی دیگر کنار گذاشته شود و هرگز به دادگاه نرسد.

پرسشی که برای آینده مطرح است این است که دلالت‌های اخلاقی، قانونی، و اجتماعی مهندسی ژن چگونه دریافت‌های سنتی را از شخص‌بود[18] به پرسش خواهد گرفت.

و نیز ببینید: اصلاح نژادی؛ غذاهای تغییرژنی‌یافته؛ و نظریه‌های ژن‌شناختی.

بیشتر بخوانید

Baylis, Françoise and Jason Scott Roberts (2006). Primer on Ethics and Crossing Species Boundaries, Washington, DC: American Institute of Biological Sciences, Retrieved December 26, 2007, (http://www.actionbioscience.org/biotech/baylis_robert.html)

Glenn, Linda MacDonald (2004). Ethical Issues in Genetic Engineering and Transgenics, Washington, DC: American Institute of Biological Sciences, Retrieved December 26, 2007, (http://www.actionbioscience.org/biotech/glenn.html#Primer)

Rasko, John, Gabrielle O’Sullivan, and Rachel A. Ankeny, eds. (2006). The Ethics of Inheritable Genetic Modification: A Dividing Line? Cambridge, England: Cambridge University Press

Rollins, Bernard E. (1995). The Frankenstein Syndrome: Ethical and Social Issues in the Genetic Engineering of Animals, Cambridge, England: Cambridge University Press

 [1] biotechnology

[2] xenotransplantation

[3] Genetic pollution

[4] بایواستیل (Biosteel) نام تجاری رشته‌هایی با مقاومت بسیار بالاست که از پروتئین ابریشم‌مانند استخراج‌شده از شیر بزهای تغییرژنتیکی‌یافته به‌دست می‌آید. [م.]

[5] biodegradability

[6] transgenics

[7] transplantation

[8] xenotransplantation

[9] mad cow disease

[10] U.S. Food and Drug Administration

[11] nonhuman primate

 [12] genocide

[13] perfect race

[14] subhumans

[15] activist

[16] انسانزه (Humanzee) ترکیبی از دو واژهٔ انسان و شامپانزه است. [م.]

[17] U.S. Patent and Trademark Office

[18] personhood