روان‌آزار[1]

هالیوود با بازنمایی‌های سینمایی از قاتلان زنجیره‌ای دیوانه‌ای همچون دکتر هانیبال لکتر[2] با نقش‌آفرینی آنتونی هاپکینز[3] در فیلم سکوت بره‌ها[4] و عشاق بی‌لگام و بی‌بندوبار مانند الکس فارست[5] با بازی گلن کلوز[6] در فیلم جذابیت مرگبار[7]، دریافت عموم را از روان‌آزاری دامن می‌زند. خصوصیات روان‌آزارها در بیرون از سینما و در زندگی واقعی شاید به همان اندازه مسحورکننده باشد و از نمودهای این مسحورکنندگی آرامش روان‌آزار در قربانی‌کردن دیگران بدون کوچکترین پشیمانی و حس همدردی است. این ویژگی ترسناک در نمونه‌های مشهور قتل‌های زنجیره‌ای مانند مورد تد باندی[8] که پیش از اعدام به قتل 28 زن اعتراف کرد، و دنیس ریدر[9]، «قاتل بی‌تی‌کی[10]» از شهر ویچیتای ایالت کانزاس مشهود بود.

ویژگی اصلی فرد روان‌آزار عبارت است از رفتار جامعه‌ستیزانه به‌همراه ناتوانی‌اش در برقرارکردن رابطه‌ای احساسی و عاطفی با سایر آدمیان. گیرایی فرد روان‌آزار برای برخی این است که برایشان تصورپذیر نیست افرادی که به‌نظر بسیار «بهنجار» می‌رسند ‐ یا چنان‌که روان‌پزشکی نوشته است، «نقاب سلامت عقل» بر چهره دارند ‐ در خصوص رفتار جامعه‌ستیزشان هیچ احساس گناه یا پشیمانی‌ای ندارند.

تعاریف روان‌آزاری طیف گسترده‌ای دارد، از «دیوانگی بی‌دِماغ‌آشفتگی[11]» و «دیوانگی اخلاقی» در سدۀ هجدهم ‐ که هر دو به نقصانی اخلاقی اشاره دارند که با نقصان کارکرد عقلانی همراه نیست ‐ تا شرح حال بالینی روان‌آزار در اواسط سدۀ بیستم که شامل ۱۶ ویژگی از جمله خودمحوری، عدم پشیمانی، رفتار جامعه‌ستیزانه، نداشتن توهم و سایر نشانه‌های تفکر غیرمنطقی، و دروغ‌گویی است. به‌تازگی، پژوهشگر دیگری روان‌آزاری را پدیده‌ای تعریف کرده است که خصوصیاتی دارد که ذیل دو بعد قرار دارد: بعد عاطفی/میان‌فردی و کجروی اجتماعی. در کنار ویژگی‌های به‌لحاظ اجتماعی کجروانه مانند تکانش‌گری، کنترل رفتاری ضعیف، نیاز به هیجان، و رفتار جامعه‌ستیزانه، خصوصیاتی نیز وجود دارد که به حوزه‌های عاطفی و میان‌فردی اشاره دارد. چرب‌زبانی و فریبندگی ظاهری، خودمحوری و خودبزرگ‌بینی، عدم پشیمانی و همدردی، فریب‌کاری، و عواطف سطحی از آن جمله‌اند.

هرچند گاهی روان‌آزاری و اختلال شخصیت جامعه‌ستیز (اِی اس‌پی‌دی)[12] را مترادف هم به‌کار می‌برند، ممکن است از هم تفکیک شوند؛ چنان‌که در تعریف مندرج در ویراست چهارم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی انجمن روان‌پزشکی امریکا این‌گونه است. ملاک‌های تشخیص ای‌اس‌پی‌دی بر مشخصه‌های رفتاری مانند بی‌توجهی به قانون، فریبکاری، تکانش‌گری، پرخاشگری، بی‌مسئولیتی، و عدم پشیمانی پای می‌فشارند. ای‌اس‌پی‌دی برخلاف مفهوم روان‌آزاری، کمبودهای احساسی دیگر مانند عواطف سطحی، سطحی‌نگری، و خودبزرگ‌بینی را دربر نمی‌گیرد. اگرچه میان اختلال شخصیت جامعه‌ستیز، روان‌آزاری و مجرمیت هم‌پوشانی‌های بسیاری وجود دارد، همهٔ مجرمان روان‌آزار نیستند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد احتمال اینکه مجرمان روان‌آزار دست به پرخاشگری و خشونت بزنند و نیز احتمال بازگشتشان به رفتار مجرمانه بیشتر از مجرمان غیرروان‌آزار است. شیوع روان‌آزاری در میان مجرمان زندانی‌شده در زندان‌های فدرال بین ۱۵ درصد تا 2۵ درصد برآورد شده است.

معروف‌ترین ابزار تشخیص روان‌آزاری، بازبینۀ روان‌آزاری (پی‌سی‌ال)[13] است که نخستین‌بار در سال ۱۹۸۰ منتشر شد و بعدتر در آن تجدیدنظر شد. پی‌سی‌ال‌‌آر ابزاری است که به روان‌شناسان بالینی و پژوهشگران در شناسایی روان‌آزارها کمک می‌کند و در سطح گسترده‌ای به‌عنوان ابزاری مطمئن برای پیش‌بینی رفتار خشونت‌آمیز پذیرفته شده است. دیگر ابزارهایی که برای ارزیابی خطر به‌کار می‌رود و حاوی ملاکی برای تشخیص روان‌آزاری‌اند عبارت است از «مقیاس تاریخی، بالینی، و مدیریت خطر»[14] و «راهنمای ارزیابی خطر خشونت»[15].

و نیز ببینید: قتل زنجیره‌ای؛ جامعه‌ستیز.

بیشتر بخوانید

.Babiak, Paul and Robert D. Hare (2006). Snakes in Suits: When Psychopaths Go to Work, New York: Regan Books

.Cleckley, Hervey [1941] (2003). The Mask of Sanity, Reprinted ed. Augusta, GA: Emily S. Cleckley

.Cooke, D. J.; Adele E. Forth; and Robert D. Hare (1997). Psychopathy: Theory, Research, and Implications for Society, New York: Springer

.Hare, Robert D. (1999). Without Conscience: The Disturbing World of Psychopaths among Us, Guilford, CT: Guilford

.Patrick, Christopher, ed. (2007). Handbook of Psychopathy, New York: Guilford

.Werlinder, Henry (1978). Psychopathy: A History of the Concepts, Stockholm, Sweden: Almqvist & Wiksell

 [1] psychopath

[2] Dr. Hannibal Lecter

[3] Anthony Hopkins

 [4] Silence of the Lambs

[5] Alex Forrest

 [6] Glenn Close

[7] Fatal Attraction

[8] Ted Bundy

[9] Dennis Rader

 [10] قاتل بی‌تی‌کی (BTK Killer) بی‌تی‌کی حروف اول سه کلمهٔ «بستن»، «شکنجه‌کردن»، و «کشتن» است.

[11] delirium

[12] antisocial personality disorder (ASPD)

[13] psychopathy checklist

[14] Historical, Clinical, and Risk Management Scale

 [15] Violence Risk Appraisal Guide