نرخ مرگ‌ومیر[1] اطلاعاتی درباره مرگ در یک جمعیت ارائه می­کند. اساسی­ترین معیار نرخ­ مرگ، نرخ خام مرگ (سی.دی.آر)[3]، تعداد مرگ­ در یک جمعیت در هر 1000 نفر در همان جمعیت در یک سال معین است. نرخ خام مرگ شاخصی ناکافی و گاهی اوقات گمراه­کننده برای مرگ‌ومیر است زیرا ساختار سنی و جنسی جمعیت را مبهم می­سازد. به‌منظور فهم اینکه چه کسی می­میرد و کی، لازم است نرخ مرگ‌ومیر به مقولاتی معنادار تقسیم شود. سن، جنس، علت مرگ، نژاد/قومیت، عوامل جغرافیایی، پایگاه اقتصادی اجتماعی، و خطرات انسانی و زیست­محیطی همه می­توانند سطوح مرگ‌ومیر را تحت تأثیر قرار دهند. به علت الگوهای سنی خاص مرگ‌ومیر، سنی خاص و نرخ استانداردشده سن، برای درک تصویر مرگ‌ومیر در جمعیت اساسی هستند.

   یک الگوی سنی معمولی با مرگ‌ومیر بالا از هنگام تولد تا سن یک‌سالگی، کاهش مرگ‌ومیر از یک تا پنج‌سالگی آغاز می­شود و از سن شش‌سالگی تا اواخر دوره نوجوانی رو به کاهش می­گذارد و سپس مرگ‌ومیر به‌طور پیوسته تا بزرگسالی دوباره بالا می­رود. این الگو سبب اهمیت نرخ­ها می­شود: نرخ مرگ‌ومیر نوزادان (آی.ام. آر کمتر از 1 سال)، نرخ مرگ‌ومیر کودکان (سی.ام.آر 1 تا 5 سال)، و گروه‌های سنی 5 ساله تا بقیه دوران زندگی. این الگوهای سنی در جوامعی که ایدز شیوع زیادی دارد، با افزایش ناگهانی نرخ مرگ‌ومیر در سنین اصلی (25-50) و سقوط قبل از بالارفتن دوباره در سنین بالاتر تغییر می­کند.  درحالی‌که نرخ­های سنی خاص ساختار محاسباتی نرخ خام مرگ را منعکس می­کنند، تجزیه نرخ­ها بر مبنای سن زمینه مقایسه‌های گروهی و جغرافیایی خاص­تر را فراهم می­کند. نرخ استانداردشده سن‌، از طرف دیگر مرگ‌ومیر را در یک جمعیت با جمعیت دیگر از طریق به‌کاربردن ساختار سنی جمعیت «الف» برای نرخ مرگ‌ومیر خاص سنی جمعیت «ب» مقایسه می­کند، بنابراین نشان می­دهد که کجا و چگونه ساختار سنی سطح کل مرگ‌ومیر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. نرخ مرگ‌ومیر خاص سن، یک ستون از جدول زندگی را می­سازد، ابزاری محوری در جمعیت­شناسی، که امکان برگرداندن نرخ مرگ‌ومیر به شماری از سنجه‌های دیگر، شامل احتمال زنده­مانی یک بازه سنی خاص و امید به زندگی را امکان­پذیر می­کند. دیگر نرخ­های مهم مرگ‌ومیر شامل مواردی است که علت­های خاص مرگ‌ومیر را برجسته می‌کنند؛ برای مثال، نرخ مرگ‌ومیر مادران (ام.ام.آر)[4] که تعداد مرگ­های مادران به علت فرزندآوری در هر 100.000 موالید زنده را به‌دست می­دهد.

  بر اساس آمارهای دفتر مرجع جمعیت[5] در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته نرخ خام مرگ 10 در هر 1000 نفر است، درحالی‌که این نرخ در کشورهای کمترتوسعه‌یافته 8 در هر 1000 نفر است. درصد بیشتری از مردم مسن با ریسک بالاتر مردن در یک سن خاص، در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته، علت افزایش نرخ خام مرگ در این کشورها به شمار می­رود. با وجود این، وقتی این روند تجزیه می­شود، الگوهای بسیار متفاوتی بروز می­کند: نرخ مرگ‌ومیر نوزادان در بیشتر کشورهای توسعه­یافته 6 در هر 1000 نفر است اما این نرخ در کشورهای کمتر توسعه‌یافته 57 در هر 1000 نفر است و امید زندگی در بدو تولد به ترتیب 77 و 65 است. شیوع گسترده ایدز/اچ.آی.وی به بالا‌بودن نرخ مرگ‌ومیر نوزادان و کم‌شدن امید زندگی منجر می­شود (برای مثال سوازیلند: نرخ مرگ‌ومیر نوزادان 74 در هر 1000 نفر، و امید زندگی 34 سال است). همچنین هنگام توجه به تفاوت­های قومی/نژادی و اقتصادی- اجتماعی در زمینه‌های مختلفِ کشورهای توسعه‌یافته، الگوهای مهمی در نرخ بالای مرگ‌ومیر نوزادان و نرخ مرگ‌ومیر کودکان در میان اقلیت­ها و فقرا ظاهر می­شود. چنین تفاوت­هایی شواهدی برای توجه به نرخ مرگ‌ومیر، فراتر از نرخ خام مرگ‌ومیر، بر اساس سن، علت مرگ و مقوله‌های اجتماعی-فرهنگی فراهم می­کند.

همچنین نگاه کنید به: نرخ زادوولد؛ نظریه انتقال جمعیت؛ باروری؛ رشد جمعیت.

منابع برای مطالعه بیشتر:

Poston, Dudley L. and Michael Micklin, eds. 2005. Handbook of Population. New York: Springer

Preston, Samuel H. 2001. Demography: Measuring and Modeling Population Processes. Malden, MA: Blackwell

 [1]. Mortality Rate

[2]. Enid Schatz

[3]. crude death rate

[4]. maternal mortality rate (MMR)

[5]. Population Reference Bureau