چکیده: خراسان به‌واسطه وسعت جغرافیایی و پراکندگی اقوام مختلف، دارای فرهنگ‌ها و موسیقی‌های متفاوتی است. این فرهنگ ها در سراسر خاک خراسان ، گونه‌های متفاوت و منحصربه‌فردی را از فرهنگ و هنر و موسیقی‌های بومی و مقامی به‌وجود آورده‌اند و به‌گواه این‌همه گستردگی  فرهنگی و تنوع سبک های موسیقی درنواحی مختلف آن، یکی از غنی‌ترین گنجینه‌های فرهنگی در موسیقی ایران به‌شمار می‌رود موسیقی در خراسان از پیشینه ای باستانی برخوردار است و این امر همواره به‌عنوان عاملی مهم و تأثیرگذار در انتقال فرهنگ و تمدن خراسانی و نیز در حیات روبه‌رشد آن نقشی ارزنده و مؤثر داشته است. فرهنگ شناسان و ‌پژوهشگران برجسته موسیقی  اقوام وملل در سراسر جهان، موسیقی خراسان را یکی از غنی‌ترین گنجینه‌ های فرهنگی موسیقی بشری می‌دانند و برای بررسی  دقیق آن باید خراسان بزرگ باستان را مورد پژوهش قرار داد ، از کرانه‌های خزر تا به  خوارزم وسمرقند و بخارا، از کویر خراسان تا به هرات و بلخ و مرزهای هند و چین و در این پهنه عظیم است که موسیقی خراسان هویت اصلی خودش را نمایان می‌کند.آنچه در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته حوزه موسیقی جنوب و شرق خراسان است که دربرگیرنده شهرهای اصلی تربت‌جام، باخرز، سرخس، تایباد، خواف، گناباد، کاشمر، قاین، بیرجند و نواحی جنوبی مشهد ، نیشابور و سبزوار وتا حدودی روستاها و جلگه‌های پیرامون تربت‌حیدریه است. تحقیق حاضر علاوه بر اینکه اطلاعات نسبتا جامعی ازموسیقی جنوب وشرق خراسان ارایه می دهد ، مطالبی ارزنده درخصوص مردم شناسی موسیقی مقامی این منطقه دارد که بیشترحاصل تحقیقات میدانی است . بدیهی است که دستاورد این پژوهش می تواند موجب حفظ و ثبت گوشه هایی ازفرهنگ و تاریخ شفاهی موسیقی های بومی ایران باشد و تکمیل این فرایند، عزم متخصصین و حمایت متولیان امر را طلب می نماید.

●درمقدمه وفصل اول به اهمیت موسیقی وویژگی های کلی موسیقی وجایگاه آن درنظام طبیعت وبه گفته هایی ازبزرگان  پرداخته می شود .      

●درفصل دوم به کلیاتی در رابطه با موسیقی خراسان پرداخته می شود   ، آنچه در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته حوزه موسیقی جنوب و شرق خراسان است که دربرگیرنده شهرهای اصلی تربت‌جام، باخرز، سرخس، تایباد، خواف، گناباد، کاشمر، قاین، بیرجند و نواحی جنوبی مشهد ، نیشابور و سبزوار وتا حدودی روستاها و جلگه‌های پیرامون تربت‌حیدریه است.

●درفصل سوم به موسیقی شرق خراسان پرداخته شده است  ، سازشناسی ومعرفی موسیقی مقامی شرق خراسان از دیگر اهداف انجام این پژوهش بوده است و بخش هایی نیز به شناخت منابع ادبی شامل روایات منقول، منظومه های حماسی، قصه ها، افسانه ها و . . . اختصاص دارد که در ترانه ها و آوازهای موسیقی این نواحی ظهور و بروز یافته اند.

●درفصل چهارم این پژوهش  موسیقی نواحی جنوب ، مناطقی نظیر کاشمر ، گناباد و حوالی بیرجند و هنرمندان شاخص آن در سازو آواز و آیین های مختلف معرفی می شوند ، آورده شده که  موسیقی بیرجند با دیرینه ای طولانی و کهن، دارای ترانه‌ها و قطعات آوازی و سازی زیبا و لطیفی است. مهمترین سازهای رایج در منطقه بیرجند و توابع آن که به روایتی "حوزه فرهنگی قهستان" نیز نامیده می‌شود، دهل و سرنا، دایره پوستی گرد و هشت‌ضلعی و نی شبانی (چوپان) است و البته در سال‌های اخیر دوتار نیز از جمله سازهای رایج در منطقه شده است  و نوازندگان آن بیشتر از مقام‌ها و موسیقی مناطق دیگر جنوب و شرق خراسان بزرگ تبعیت می‌کنند. دراین بخش نیز لیستی از اسامی هنرمندان گذشته وحال وتصاویر وعکس هایی از هنرمندان برجسته  آورده شده که یاد نامه ای از آنها باشد .

●درفصل پنجم به هنرمندان میراث دار ومجری موسیقی مقامی وبومی  این ناحیه پرداخته می شود . شاید بتوان خراسان را پایتخت موسیقی مقامی کشور دانست؛ این سرمایه و غنای هنری مرهون هنرمندان و نوازندگانی است که در طی قرون متمادی این هنر را با تمام ظرائف، دقائق و راز و رمزهای آن به صورت سینه به سینه از استادان خویش آموخته و به شاگردان پس از خود آموزش داده اند. هنرمندانی که با تلطیف و تعالی روح خویش، از سازهایی چون دوتار، سرنا، دهل، نی و دایره، نواها و نغمه های سحرانگیز  برانگیخته اند و در دفتر تاریخ فرهنگ و هنر این سرزمین طرحی نو درافکنده ا ند. بررسی ویژگیهای فردی و شاخصه های هنری این بزرگان که سبک نوازندگی هر یک را از دیگری متمایز نموده و نام و نوایشان را جاودانه ساخته، طرحی است که در این گزارش و از طریق مصاحبه و گفتگو با این استادان دنبال می شود و با ثبت وقایعی از زندگی هنرمندان اصیل موسیقی خراسان و  ارائه لیستی از اسامی هنرمندان گذشته وحال وتصاویر وعکس هایی از هنرمندان برجسته که یاد نامه ای از آنها باشد . شخصیت هایی در تاریخ فرهنگ و هنر خراسان هستند که در سیر وسلوک هنرمندان این خطه موثر بوده اند به طور مثال می توان از نورالدین عبدالرحمن جامی نام برد.موسیقی مقامی خراسان با رقصها و حرکات موزونی عجین است که متناسب با اقتضای شرائط نوازندگی، از برداشت محصول و جشنهای عبادی تا مراسم آیینی و جنگها و عروسیها نظم و شکل یافته و محتوای معنایی خاص خود را دارا می باشند. دراین بخش از پژوهش در حد امکان به برخی از این رقصها اشاره نموده و ویژگی های منطقه ای آنها را بر می شمارد.   

●درفصل ششم عکس وتصاویر هنرمندان ارایه می شود .

●در فصل هفتم  نمونه های صوتی از اجرای هنرمندان برجسته آورده می شود .

. سازماندهي پژوهش (فصل‌بندي):