5- فناوری و ارتباطات
در عصری که بودجه‌ها بسط پیدا می‌کند، زمان کوتاه است، و سفر به طور فزاینده‌ای دشوار و پرهزینه است، فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات قرن بیست و یکم (ICT) به رگ حیاتی گسترش و تأثیر ارتباطات جهانی تبدیل شده است. فناوری برای یک نفوذ فرهنگی با جهت گیری استراتژیک منسجم یک ابزار بسیاری اساسی و کاربردی است.
برخی متخصصان دیپلماسی عمومی معتقدند که کشورهای مسلمان از لحاظ خطوط اینترنت و سایر خدمات ICT ضعیف هستند. شاخص‌های مرسوم، مانند تراکم تلفن، تعداد رایانه‌ها، و نرخ سواد پایه، در کشورهای در حال توسعه از سطوح پایین دسترسی برخوردار هستند و در بسیاری از کشورهای مسلمان حتی این دسترسی پایین‌تر است. آمریکائیها معتقدند سیاست و فرهنگ، نه فقط اقتصاد، ممکن است همچنان دسترسی به اینترنت را در بسیاری از کشورهای مسلمان، به ویژه در میان زنان، خنثی کند و لذا به دنبال عوامل دیگری برای ارزیابی توانایی‌های کشورهای اسلامی برای بهره برداری از ثروت دنیای دیجیتال هستند. به عنوان مثال، اتحادیه بین‌المللی ارتباطات از راه دور، خاورمیانه را به عنوان یکی از سریع‌ترین مناطق در حال رشد تلفن همراه دیجیتال در جهان رتبه‌بندی می‌کند. پیامک که در آمریکا رواج دارد، در بسیاری از کشورهای مسلمان به طور گسترده استفاده می‌شود.
با ظهور فن آوری نسل سوم تلفن همراه و گسترش روزافزون خدمات دیجیتال، بخش بزرگی از جمعیت در کشورهای مسلمان موقعیت خوبی برای بهره برداری از خدمات پیشرفته اینترنت همراه پیدا کردند. چندین کشور مسلمان به ویژه مالزی، امارت و مصر از پیشروان جهان اسلام در استفاده اولیه از دولت الکترونیک و همچنین کاربردهای تجارت الکترونیک هستند. این کشورها با قرار دادن مراکز اینترنتی در فروشگاه‌های کوچک و کافی‌شاپ‌ها به جای ساختمان‌های استریل دولتی، از همان ابتدا اطمینان حاصل کردند که هزینه‌های پایین و دسترسی به آنها برقرار شده است. امروزه حتی فقیرترین کشورهای جهان سرمایه‌گذاری زیادی در زیرساخت‌های مخابراتی انجام داده‌اند.
آمریکا در حصول اطمینان از دسترسی شهروندان کشورهای مسلمان به ثروت ایده‌ها و ارزش‌های دموکراتیک و همچنین به منابع قدرتمند سازمانی که اینترنت اکنون می‌تواند به گسترش آنها کمک کند، سهمی راهبردی دارد. جمعیت شناسی اینترنت تغییر کرده است. یک دهه پیش، زنان کمی فراتر از محل کار از رایانه استفاده می‌کردند، حتی در غرب. امروزه، در سراسر جهان، جوانان از هر دو جنس به طور فزاینده‌ای به کامپیوتر و اینترنت تشنه هستند. دستگاه نفوذ فرهنگی آمریکا می‌داند که بیش از نیمی از جمعیت جهان اسلام زیر 17 سال سن دارند. نظرسنجی در کشورهای مسلمان نشان می‌دهد که کسانی که به اینترنت دسترسی دارند تمایل بیشتری به ارزش‌ها و فرهنگ آمریکایی دارند و در گروه سنی پایین‌تر قرار می‌گیرند.
حتی اگر شکاف‌های دیجیتالی جمعیتی و فرهنگی هرگز از بین نرود، فرصت‌های دیجیتالی گسترش خواهند یافت. خواه این مرد جوانی باشد که از روستایش پول می گیرد تا هفته‌ای یک بار با گاری، گاو و اتوبوس به لاهور سفر کند تا در یک کافه سایبری بنشیند و اطلاعات را دانلود کند و به روستای خود بازگردد، یا این که ، مادر جوانی با حجاب شدید که از پسر عمویش می‌خواهد نکات مفیدی را از یک وب‌سایت سلامت کودکان دانلود کند، یا یکی از کارکنان الجزیره که برای مصاحبه‌های خویش از وب استفاده می‌کند، به هر حال اینترنت به طور فزاینده‌ای منبع و همچنین تأثیرگذار در سراسر جهان است.
دستگاه نفوذ فرهنگی آمریکا از برنامه‌های و بودجه دولت ایالات متحده حمایت می‌کند تا سیاست‌های تنظیمی مورد نیاز برای توسعه پایدار ICT و دسترسی به اینترنت در کشورهای مسلمان را ترویج کنند. آنها قویاً اصرار دارند که اولویت جدیدی به آموزش و یادگیری برای حوزه های انتخابیه هدف در مورد موضوعات محتوا، کاربرد و دسترسی ثانویه داده شود.
آنها همچنین تلاش‌های شدید دارند برای ترویج انتشار سخت‌افزار و نرم‌افزار رایانه‌ای تا اینترنت را به گزینه‌ای برای هرچه بیشتر مردم جهان اسلام تبدیل کنند. به ویژه، به دنبال نفوذ فرهنگی به کسانی هستند که خارج از شهرها زندگی می‌کنند و کمتر تحت تأثیر مسئولین ضد آمریکایی هستند. آنها تلاش می‌کنند انتشار سخت افزار و نرم افزار را در جهان اسلام با استفاده از NGO ها انجام دهند.
علاوه بر این، آمریکائیها سعی می‌کنند که منابع نفوذ فرهنگی بسیار بیشتری با ترجمه اطلاعات و اخبار مرتبط با اینترنت در وب‌سایت‌های دولت ایالات متحده به زبان‌های عربی، اردو، فارسی، بهاسا اندونزی و سایر زبان‌های مهم استراتژیک ارائه شود. برای مثال، با همکاری با مراکز کنترل ناهنجاری و بسیاری دیگر از منابع بانک داده بزرگ آمریکایی، مقامات آمریکایی دنبال ایجاد وب‌سایت‌های اشتراک‌گذاری و مراقبتی کاربرپسند که طراحی و سفارشی‌سازی شده‌اند تا به نفع حوزه‌های مسلمانی که از نظر آنها دارای حق رای ضعیف هستند، از جمله زنان و جوانان، توجه بیشتری کنند.
آمریکائیها همچنین ابتکاراتی را تشویق می‌کنند که به طور مؤثرتری مخاطبان هدف و همچنین مشترکان کشورهای اسلامی را در توسعه استفاده‌های سفارشی و نوآورانه از خدمات نامتقارن و همچنین خدمات متقابل درگیر کنند. لذا به دنبال این هستند که تعداد بیشتری از اتباع مسلمان را در این فرآیند وارد سازند. جوایز و سایر برنامه‌های تشویقی، از جمله مبادلات جوانان، برای ترویج بهترین شیوه‌ها، نوآوری‌های عملی، و خرید محلی در کشورهای مسلمان تشویق می‌شوند. سرانجام، روند و محتوای تلاش‌های ایالات متحده در فناوری ارتباطات پیشرفته مانند رسانه‌های سنتی، با هدف تشویق دولت‌های مسلمان به کاهش موانع دسترسی از طریق کاهش هزینه‌ها و سانسور رسمی کمتر است.
هنگامی که آژانس اطلاعاتی آمریکا در آغاز جنگ سرد افتتاح شد، اولویت اصلی ایجاد خدمات رادیویی موج کوتاه جهانی به زبان‌های هدف استراتژیک بود. این آژانس در نفوذ فرهنگی به پرده آهنین با اخبار، مفاهیم دموکراسی، و بینش‌هایی در مورد فرهنگ آمریکایی که فراتر از دسترس بیشتر جهان بود، موفق بود. صدای آمریکا، رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی، و دیگر برنامه‌های رادیویی تحت حمایت دولت، اغلب منبع اصلی پوشش خبری موثر و گسترش آرمان‌های دموکراسی بسیار فراتر از دنیای تحت سلطه کمونیست‌ها بودند. امروزه آمریکائیها معتقدند چالش اصلی نفوذ فرهنگی آنها نه منبع اخبار و اطلاعات موثق، البته از نظر خودشان، است، بلکه بیشتر در مورد درگیر کردن شنوندگانی است که غرق در ، تضاد فرهنگی با غرب واطلاعات و احساسات ضدآمریکایی فزاینده هستند.
در سال 2003، نزدیک به نیمی از بودجه رسمی دستگاه نفوذ فرهنگی آمریکا همچنان به زیرساخت‌ها و برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی زیر نظر هیئت حکمرانان پخش اختصاص داشت. هیئت حکمرانان پخش مستقل از سایر بازوهای دیپلماسی عمومی آمریکا است و برنامه‌ها و عملیات آن بر گسترش دامنه پخش سنتی خارج از آنتن و پخش ماهواره‌ای متمرکز بود.
هیئت حکمرانان پخش ضمن بهبود پیوندهای وب در برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی خود و انجام برنامه‌های بلندپروازانه و پرهزینه برای ایجاد شبکه تلویزیونی ماهواره‌ای خود در خاورمیانه به گسترش هم افزایی محتوا و سیستم‌های فراتر از قالب‌ها و فناوری‌های پخش سنتی قرن بیستم پرداخته است.
در عین حال، دو بازوی اصلی دیگر دیپلماسی عمومی آمریکا، وزارت امور خارجه و کمک خارجی( AID)، توجه فزاینده‌ای به برنامه های فناوری پیشرفته دارند. در حالی که بخش خصوصی در مهار اقتصاد و کارایی رو به رشد پخش ویدئو و تلفن اینترنتی( IP ) بسیار عقب بود، وزارت امور خارجه آمریکا در حال کار بر روی چندین طرح مجازی بود. پاتوق‌های آمریکایی و مراکز منابع اطلاعاتی که برای خدمت به عنوان کتابخانه‌های مجازی طراحی شده بودند، نمونه‌های بسیار خوبی بودند از حضور آمریکا در میان محدودیت منابع و نگرانی‌های امنیتی در چگونگی استفاده دولت ایالات متحده از منابع وسیع و کاربر پسند فناوری اطلاعات برای نفوذ فرهنگی به کشورهای اسلامی.
کنفرانس ویدئویی دیجیتال (DVC) نیز در حال افزایش مجموعه وسیعی از جلسات دیپلماسی عمومی، سخنرانی‌ها، کنفرانس ها و مبادلاتی است که وزارت امور خارجه آمریکا در سرتاسر جهان هماهنگ می‌کند. دستگاه نفوذ فرهنگی آمریکا با استفاده از کنفرانس ویدئویی دیجیتال، ده‌ها هزار دلار صرفه‌جویی کرده و به جای چند روز سفر به کشورهای اسلامی به راحتی با کنفرانس ویدئویی دیجیتال برنامه‌های نفوذ فرهنگی خویش به کشورهای اسلامی را پیاده‌سازی می‌کنند.
بیش از یک سال پس از 11 سپتامبر، دولت آمریکا دفتر ارتباطات جهانی کاخ سفید را راه‌اندازی کرد که عمدتاً برای رسیدگی به امورات رسانه‌ای جهان اسلام بود. دفتر ارتباطات جهانی از اینترنت استفاده می‌کند تا اطمینان حاصل کند که تمام سفارتخانه‌های ایالات متحده در خارج از کشور با پیام‌های خط مشی روزانه مستقیماً از کاخ سفید به روز و هماهنگ هستند. سفارت آمریکا در مصر، سرویس پیام کوتاه را به عنوان روشی مقرون به صرفه و در زمان واقعی برای آگاه کردن خبرنگاران از اخبار مهم و پیام های موضوعی از طریق تلفن همراه انجام داده بود.
هم گزارش پروژه برنامه ریزی فناوری اطلاعات وزارت خارجه آمریکا و هم گزارش GAO در سپتامبر 2003، حاکی از آن بود که ICT نقش برجسته‌ای در حمایت از فعالیت‌های نفوذ فرهنگی بازی می‌کند و لذا وزارت خارجه آمریکا به دنبال استفاده حداکثری از این ابزار است. این گزارش‌ها تاکید دارند که بحث فناوری را نمی‌توان از تغییرات سازمانی و فرهنگی که برای بهره‌گیری حداکثری از سرمایه‌گذاری فناوری لازم است، جدا کرد. پس از 11 سپتامبر، دستگاه نفوذ فرهنگی آمریکا به دنبال سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت روی مردم کشورهای اسلامی بوده و همچنین فناوری‌های مورد نیاز برای حفظ مدیریت مؤثر، اندازه‌گیری و انجام کار را پیگیری کرد.
استفاده مؤثر از فناوری‌ها و خدمات اطلاعاتی فراتر از بورسیه‌ها و مبادلات آموزشی به اولویت تبدیل شده است. فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرهنگ وزارت امور خارجه آمریکا ادغام شده است و صرفاً دغدغه چند مدیر شبکه و تکنسین منزوی آنها نیست. در این راستا، مقامات ارشد در تمام آژانس‌های درگیر در دیپلماسی عمومی آمریکا، انگیزه‌های واضح و نه فقط الزامات بوروکراتیک، برای استفاده از مجموعه گسترده و رو به رشد شبکه‌ها، پلتفرم‌های فناوری اطلاعات ایجاد کرده و برنامه‌های کاربردی موثرتری برای نفوذ فرهنگی به کشورهای اسلامی را پیگیری می‌کنند.
دولت آمریکا تمام ابتکارات دیپلماسی عمومی جدید و قدیمی را مورد بازبینی قرار داده تا کشف کنند که چگونه فناوری‌ها و خدمات اطلاعات می‌توانند برای صرفه‌جویی در هزینه، گسترش یا تکرار، سفارشی‌سازی برای مخاطبان هدف، اندازه‌گیری تأثیر، مدیریت داده‌ها و پیگیری استفاده شوند. آمریکائیها در پی این هستند که با کمک بخش الکترونیکی خصوصی (از جمله در کشورهای اسلامی)، سفارتخانه‌ها و... ،گروه‌های شریکی را برای ارزیابی بهترین شیوه‌ها و حمایت از پروژه‌های آزمایشی جدید و یافتن راه‌هایی برای تشویق توسعه منابع انسانی در زمینه فناوری برای خدمت به نفوذ فرهنگی ایجاد کنند.
در نهایت باید گفت دستگاه دیپلماسی آمریکا ذیل قانون اسمیت-موند 1948 قرار دارد. این قانون تا حدی مقرر می‌دارد که هر گونه اطلاعاتی درباره ایالات متحده، مردم و سیاست‌های آن که توسط دولت ایالات متحده برای انتشار در خارج از کشور تهیه شده است، نباید در داخل ایالات متحده، سرزمین‌ها یا دارایی‌های آن منتشر شود.
6- برنامه‌های تبادل
از سال 1940، زمانی که نلسون راکفلر گروهی از روزنامه‌نگاران آمریکای لاتین را دعوت کرد تا به ایالات متحده بیایند، برنامه‌های مبادله بخشی جدایی ناپذیر از دیپلماسی عمومی ایالات متحده بوده است که حدود 700000 خارجی متعهد به آمریکا را میزبانی کرده‌اند، از جمله انور سادات و مارگارت تاچر. قانون فولبرایت هیز در سال 1961 مبادلات را نهادینه کرد.
کالین پاول، وزیر اسبق امور خارجه آمریکا خاطرنشان کرد که 39 رئیس وقت دولت، از جمله رئیس جمهور افغانستان، حامد کرزای، در برنامه بازدیدکنندگان بین‌المللی (IVP) شرکت کرده‌اند. در مجموع، دفتر امور آموزشی و فرهنگی (ECA)، بخش وزارت امور خارجه که بر این مبادلات نظارت می کند، تخمین زد که بیش از 200 رئیس وقت و سابق دولت و حدود 1500 وزیر در سطح کابینه در این برنامه مشارکت داشته اند.
در سال مالی 2003، حدود 245 میلیون دلار برای مبادلات هزینه شد که شامل برنامه فولبرایت است که طیف وسیعی از مبادلات آموزشی، مطالعاتی و تحقیقاتی را هدایت می‌کند. برنامه هامفری، که متخصصان خدمات عمومی سطح متوسط، عمدتاً از کشورهای در حال توسعه را برای یک سال تحصیل و تجربه حرفه‌ای به ایالات متحده میآورد. برنامه بازدید کنندگان بین‌المللی ( IVP)، که سفرای ایالات متحده را قادر می‌سازد تا از رهبران خارجی فعلی و نوظهور دعوت کنند تا دانش دست اولی از فرهنگ، سیاست و مردم آمریکا کسب کنند. و برنامه تبادل شهروندی، که به سازمان‌های غیرانتفاعی ایالات متحده برای مبادلات با همتایان خارجی کمک‌های مالی اعطا می‌کند.
برنامه جداگانه آموزش و یادگیری نظامی بین‌المللی (IMET) در سال 2003 به بیش از 1000 افسر نظامی از جهان اسلام خدمت ارائه کرده است و بودجه کلی 90 میلیون دلاری را برای 1446 افسر از خاور نزدیک و جنوب آسیا در سال مالی 2004 هزینه کرد. طرح های برنامه جداگانه آموزش و یادگیری نظامی بین‌المللی بیش از 2000 دوره در حدود 150 مدرسه و تاسیسات نظامی ارائه داده است. برنامه جداگانه آموزش و یادگیری نظامی بین‌المللی یک منبع ملی نفوذ فرهنگی قدرتمند است که به شکل دادن به رهبران آینده در سراسر جهان کمک می‌کند و روابط پایدار بین افسران آمریکایی و خارجی را توسعه می‌دهد.
از 11 سپتامبر، تلاش جدی برای افزایش تعداد مبادلات غیرنظامی از جهان اسلام صورت گرفته است. در سال مالی 2003، حدود یک چهارم کل بودجه مبادلاتی به کشورهای منطقه اسلامی اختصاص یافت. علاوه بر این، مشارکت برای یادگیری، یک برنامه 6 میلیون دلاری، برای آوردن دانشجویان مسلمان دانشگاه‌ها به ایالات متحده برای تکمیل تحصیلات خود راه اندازی شد. تحقیقات آمریکائیها حاکی است که از مصر تا سنگال و ترکیه برنامه‌های مبادله یکی از مؤثرترین ابزار برای نفوذ فرهنگی به جهان اسلام جهت نغییر نگرش آنها نسبت به ایالات متحده است.
آمریکائیها جمعیت شناسی جوانان خاورمیانه را در این برنامه‌ها در نظر می‌گیرند و به دنبال این بودند که دانش‌آموزان دبیرستانی را به گروه اولویت اضافه کنند و تبادلات کوتاه مدت، دو تا سه هفته به جای یک ترم و یک سال، بیشتری به عنوان راهی برای دریافت مزایای فوری در زمان بحران راه‌اندازی کنند.
مدل انتخاب دو کشور که مدت‌هاست با برنامه فولبرایت همراه بوده است، از نظر آمریکائیها مدل خوبی است. با به اشتراک گذاشتن هر دو فرآیند گزینش و فرآیند صدور گواهینامه، کشور زادگاه فردی که به آمریکا می‌آید خود را مشترکا سرمایه‌گذار می‌داند و خود را دریافت کننده محض احساس نمی‌کند. علاوه بر این، کشور فرستنده انگیزه بیشتری برای اطمینان از اینکه فقط مناسب‌ترین دانشجویان به این بخش اعزام می‌شوند، دارد.
از 11 سپتامبر، بسیاری از بهترین دانشجویان مسلمان در خاورمیانه و جنوب آسیا از آمدن به ایالات متحده ترسیدند. گزارش‌های مطبوعاتی زیادی درباره بدرفتار با مسلمانان و تغییرات گیج کننده در سیاست ویزا هر دو به کاهش تقاضا برای مبادلات با ایالات متحده انجامید. لذا آمریکائیها برای تداوم نفوذ فرهنگی به جهان اسلام به فکر چاره افتادند به اداره آموزشی و فرهنگی (ECA)توصیه کردند برای گسترش شبکه حامیان مالی داوطلب ایالات متحده و تبادل فارغ‌التحصیلان با بازدیدکنندگان احتمالی تلاش کند تا ترس‌ها را کاهش دهد. وزارت امور خارجه برای این کار یک پایگاه داده فارغ‌التحصیلان ایجاد کرد. همچنین، مقامات ایالات متحده انتظارات ویزا را روشن کردند تا دانشجویان بتوانند برنامه ریزی کنند و نیز نیازهای امنیتی را در مقابل اهمیت تغییر نگرش نسبت به ایالات متحده از طریق مبادلات متعادل کردند.
وزارت امور خارجه آمریکا راه‌های جدیدی برای اعزام جوانان آمریکایی به خارج از کشور، با تأمین مالی دولت ایالات متحده، ایجاد کرد. این جوانان آمریکایی که در خاورمیانه تحصیل می‌کنند می‌توانند به سرعت تصورات در مورد جامعه ایالات متحده را تغییر دهند.
آنها همچنین معتقدند روزنامه‌نگاران بیشتری باید در مبادلات، به ایالات متحده آورده شوند. یک برنامه آموزشی رسمی برای آموزش روزنامه‌نگاری حرفه‌ای به خبرنگاران مسلمان با برنامه‌ای تکمیل می‌شود که ضمن آن روزنامه‌نگاران را در سراسر آمریکا برای همکاری با رسانه‌ها به شهرهای کوچکتر می‌فرستند تا در واقع تنوع و غنای چشم‌انداز آمریکا را بیشتر درک کنند.
7- مرکز مطالعات و گفتگوی آمریکا-عربی/مسلمان
مرکز مطالعات و گفتگوی ایالات متحده-عربی/مسلمان که اساسا یک اتاق فکر سیاست عمومی است، راه‌های تقویت تفاهم و روابط بین ایالات متحده و کشورهای عربی و مسلمان را مطالعه می‌کند. تحقیقات شامل موضوعات زیادی از جمله تجارت، سیاست اقتصادی، مهاجرت، حکومت دموکراتیک، فساد، امنیت، محیط زیست و فناوری اطلاعات می‌شود.
اینگونه مراکز در راستای نفوذ فرهنگی علاوه بر حفظ کارکنان تحقیقاتی، برنامه گسترده‌ای از بورسیه‌های بین‌المللی را برای تصمیم گیرندگان کشورهای عربی و مسلمان طرح‌ریزی می‌کند که هر یک از آنها حدود دو هفته را در ایالات متحده سپری می‌کنند و با همکاران آمریکایی تعامل می‌کنند. بورسیه‌ها حول کنفرانس‌های خاص ساخته می‌شوند. یکی ممکن است شامل روسای دادگستری و قضات ارشد کشورهای مسلمان باشد که با قضات برجسته ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی تبادل نظر کنند. ظاهرا هدف آنها الهام بخشیدن به یک دستگاه قضایی بی طرف در کشورهای مسلمان است ولی در واقع تغییر نگرش و ایجاد گرایش در آنها نسبت به آزادی و دموکراسی باب طبع آمریکایی‌ها است.
کنفرانس دیگری که روزنامه‌نگاران را گرد هم میآورد، ممکن است برای موضوعاتی تنظیم شود که گزارش‌دهی دقیق، آزادی بیان، مدارا، ایجاد جامعه مدنی و نقش روزنامه‌نگاران به‌عنوان حافظ وجدان ملت‌ها را ترویج می‌کند. سایر کنفرانس‌ها برای قانون گذاران یا افسران پلیس برگزار می‌شود. این مراکز در دانشگاهی در یک منطقه شهری بزرگ مانند نیویورک واقع می‌شوند. این‌چنین مراکزی با تسهیل تعامل مستقیم بین افراد و نه بین دولت‌ها، موثرترین موارد را برای تسهیل نفوذ فرهنگی آمریکا به جهان اسلام ارائه می‌دهند.
امکاناتی مانند این مراکز، فراتر از دولت، پرورش دهنده بزرگی برای ترویج گفتگوهای بین‌فرهنگی و ادیان و یافتن زمینه‌های مشترک برای نفوذ فرهنگی هستند. بسیاری از سازمان‌های مبادلات خصوصی نیز ممکن است در آن شرکت کنند. روابط بین‌المللی دیرینه با بسیاری از گروه‌های مبادله وجود دارد و یک مرکز ملاقات می‌تواند به آهنربایی تبدیل شود که بخش‌های دولتی و خصوصی را به هم نزدیک کند. برای مثال، مبادلات حرفه‌ای که توسط انجمن‌هایی مانند انجمن وکلای آمریکا اداره می‌شوند، می‌توانند از این مراکز استفاده کنند.
8- آموزش زبان انگلیسی
استراتژی‌های موفق نفوذ فرهنگی همیشه بر آموزش زبان متمرکز بوده‌اند. زبان یک جبهه گسترده، طبیعی و دوجانبه سودمند است که در آن مخاطبان خارجی مهم را درگیر می‌کند.
نفوذ مبتنی بر آموزش با به کارگیری معلمان بومی و غیر بومی، متون و تعاملات کلاسی به صورت روزانه، از اعتبار، احترام و دسترسی به مخاطبان گسترده برخوردار است. چیزهای کمی در انتقال اطلاعات و شکل‌دادن به نگرش‌ها مؤثر است. در مورد زبان انگلیسی، دامنه بالقوه این تأثیر بسیار زیاد است و تقریباً هر فرد در سن مدرسه در جهان امروز و میلیون‌ها معلم را شامل می‌شود.
دیپلماسی نفوذ فرهنگی ایالات متحده همیشه شامل آموزش زبان انگلیسی به هر شکلی بوده است، از مراکز دو ملیتی، برنامه‌های آموزش مستقیم انگلیسی، مجله انجمن آموزش انگلیسی، و سایر مواد آموزشی انگلیسی گرفته تا افسران زبان انگلیسی، متخصصان زبان انگلیسی و برنامه‌های تبادل همکاران، فولبرایت، بازدیدکنندگان بین‌المللی، و صدای ویژه انگلیسی آمریکا و همچنین کتابخانه‌های آنها که به روی عموم باز هستند و سرشار از کتاب‌های عمومی و نشریات رایج هستند، جنبه مهمی از نفوذ فرهنگی مبتنی بر زبان آنها هستند.
از نظر منابع دیپلماسی عمومی، استفاده مشتاقانه و خلاقانه از برنامه‌های پست و اداره آموزش و فرهنگ وزارت خارجه آمریکا توسط افسران زبان انگلیسی در طول سال‌ها به شکل‌گیری این تصور در خارج از آمریکا کمک کرده است که آمریکا فعالانه از معلمان و زبان‌آموزان زبان انگلیسی حمایت می‌کند. از آنجایی که انگلیسی به وضوح به زبان تجارت جهانی تبدیل شده است، فرض بر این است که انگلیسی می‌تواند راه خود را در جهان باز کند. اما خود آمریکائیها معتقدند که با جدا کردن آن از آموزش، فرصت عظیمی را برای تأثیرگذاری و اطلاع‌رسانی از دست می‌دهند.
آمریکائیها تلاش می‌کنند که ثابت کنند زبان‌شناسان هیچ مدرکی پیدا نکرده‌اند که نشان دهد مواجهه اولیه با یک زبان خارجی به طور منفی بر مهارت زبان اول یا یکپارچگی فرهنگی تأثیر می‌گذارد. لذا اکثر وزارتخانه‌های آموزشی کشورهای اسلامی این موضوع را باور کرده و به شدت در حال تلاش برای معرفی زودتر زبان انگلیسی در برنامه‌های درسی خود هستند. اما آمریکائیها می‌دانند که مخالفت افرادی را در کشورهای اسلامی به دنبال دارد، لذا با خواندن آن مسلمانان به عنوان گروه‌های محافظه‌کار (و معمولا غیردموکراتیک)، عمل آنها در دفاع از ارزش‌های زبانی، فرهنگی و مذهبی را امری سیاسی معرفی می‌کنند.
گروه مشاوره آمریکائیها در دیپلماسی عمومی برای افزایش این فرصت‌های بزرگ نفوذ فرهنگی موارد زیر را قویاً به آنها توصیه کرده است:
افزایش تعداد افسران زبان انگلیسی و میزان بودجه آنها و همچنین تعداد بیشتر کارکنان پشتیبان، به این تلاش و کوشش، نفوذ و انعطاف بیشتری می‌بخشد.
اجرای برنامه متخصص زبان انگلیسی، که تقریباً 90 استاد ایالات متحده را برای بازدیدهای دو تا شش هفته‌ای به خارج از کشور می فرستند.
برنامه یاران زبان انگلیسی، که هر ساله تقریباً 100 معلم آمریکایی را در مؤسسات میزبان محلی با کمک هزینه 10 ماهه برای تدریس، آموزش معلمان و توسعه برنامه‌های درسی قرار می‌دهد.
توزیع مجله انجمن آموزش زبان انگلیسی (65000 نسخه از هر شماره در سال 2003 توزیع کردند).
علاوه بر این موارد، به افسران جدید زبان انگلیسی باید دوره کامل آموزش دیپلماسی عمومی ( بخوانیم نفوذ فرهنگی) داده شود.
9- برنامه‌های سخنران
برای چندین دهه تحت حمایت آژانس اطلاعاتی آمریکا( USIA)، سخنرانان آمریکایی از دانشگاه، سیاست، رسانه و تجارت به خارج از کشور سفر کردند تا مخاطبان خارجی را جذب کنند. برنامه سخنران و متخصصان ایالات متحده، یکی از مستقیم‌ترین جلوه‌های نفوذ فرهنگی هوشمند آمریکا است که از طریق دفتر برنامه‌های اطلاعات بین‌المللی ( IIP) آمریکا اجرا می‌شد. در سال مالی 2002، تقریباً 1000 سخنران را به سراسر جهان فرستادند و سالانه 500 برنامه را اجرا کردند که از طریق کنفرانس ویدئویی دیجیتال (DVC) سخنرانی ها را به سایت‌های خارجی ارسال می‌کردند.
اگرچه 1500 سخنرانی، به صورت حضوری یا از طریق کنفرانس ویدئویی دیجیتال ، بسیار زیاد به نظر می رسند، اما آمریکائیها معتقد بودند که این تعداد برای نفوذ فرهنگی به شدت ناکافی است و لذا به دنبال افزایش قابل توجهی در این برنامه بودند بنابراین سه تغییر را ایجاد کردند.
اول، در آن زمان (سال 2003) که تقریباً همه سخنرانان به درخواست سفارتخانه ها فرستاده می‌شدند، اغلب برای رفع نیازهای فوری و موقت، مانند پر کردن مکان در کنفرانس ها یا رسیدگی به سوء تفاهم در مورد سیاست عمومی یا اقتصاد ایالات متحده بود. سفارت‌ها از دفتر برنامه‌های اطلاعات بین‌المللی می‌خواستند یک سخنران مشخصاً نام‌گذاری شده یا برای کسی که واجد شرایط سفارت باش برای آنها بفرستد. آمریکائیها به این نتیجه رسیدند که عرضه سخنران‌ها به این روش نمی‌تواند مفید باشد، این فرآیند فاقد تمرکز استراتژیک است. سوالی که وزارت امور خارجه باید بپرسد این است که چگونه این سخنران می تواند به بهبود نگرش نسبت به ایالات متحده کمک کند؟ این دفتر با شروع برنامه سخنرانان محدودی که در آن سال ارائه کرد، حرکت در این مسیر را آغاز کرد، که از طریق آن، سخنرانان را در مورد موضوعات خاص به سفارتخانه ها عرضه میکرد. به نظر می رسد این رویکرد نفوذ فرهنگی بهتری برای آمریکائیها بین جهت گیری استراتژیک و دانش محلی ایجاد کرد. آنها همچنین معتقد بودند که دفتر برنامه‌های اطلاعات بین‌المللی به جهت‌گیری استراتژیک بیشتری هم از داخل وزارت امور خارجه و هم از سوی دفتر بازپرس ویژه کاخ سفید نیاز دارد.
تغییر دوم این بود که دفتر باید روش‌های جدی را برای اندازه‌گیری اثربخشی سخنرانان فردی و کل برنامه اتخاذ کند. در آن زمان، سفارتخانه‌ها گزارش‌هایی را با قضاوت در مورد اثربخشی سخنرانان، به علاوه بریده‌های مطبوعاتی، در صورت وجود، به واشنگتن ارسال می‌کردند. حتی کارت‌های گزارشی نیز به دلیل توانایی سخنرانان برای درخواست پاسخ سفارت به عملکرد خود از طریق قانون آزادی اطلاعات، از اظهارنظر منفی صادقانه جلوگیری میکرد. به هر حال از نظر آمریکائیها بهترین راه برای سنجش اثربخشی یک سخنران، نظرسنجی از مخاطبان، چه در مراسم و چه بعد از آن است لذا به دنبال فراهم آوردن منابعی برای اندازه گیری تحلیلی شدند.
تغییر سوم این بود که برنامه‌های سخنران دفتر برنامه‌های اطلاعات بین‌المللی باید با فعالیت‌های مکمل، مانند برنامه بازدیدکنندگان بین‌المللی دفتر امور آموزشی و فرهنگی هماهنگ شود.
بودجه دفتر برنامه‌های اطلاعات بین‌المللی در یال 2003 برای برنامه های سخنران حدود 9 میلیون دلار بود که شامل هزینه های سفر و حق الزحمه مختصری برای سخنرانان به اضافه هزینه کارکنان و مدیریت در واشنگتن می‌شد. دفتر برنامه‌های اطلاعات بین‌المللی 1.9میلیون دلار اضافی برای سال مالی 2005 درخواست کرد تا با افکار عمومی خارجی در مورد موضوعاتی مانند تروریسم، امنیت ملی، اقتصاد و جامعه ایالات متحده تعامل داشته باشد. با تمرکز استراتژیک، اندازه‌گیری و هماهنگی، آمریکائیها نفوذ فرهنگی بیشتری بدست می‌آورند. آنها همچنین معتقد بودند برنامه سخنران به طور ویژه چابک است و باید در جایی که بیشتر به آن نیاز است، یعنی جهان عرب و اسلام، هدایت شود.
10- بخش خصوصی از جمله سازمان‌های غیردولتی
دستگاه نفوذ فرهنگی آمریکا قویاً از سازمان‌های غیردولتی محلی در جامعه مسلمانان حمایت می‌کند، زیرا چنین نهادهایی به طور مستقل می‌توانند عمل کنند. چنین سازمان‌های غیردولتی دسترسی آنها را به هسته جوامع گسترش می‌دهند و به آنها کمک می‌کنند تا متحدانی پیدا کنند که در اشتیاق آنها برای مشارکت گسترده‌تر در جامعه و اقتصاد با تمرکز ویژه برای گنجاندن جوانان و زنان سهیم باشند.
گروه مشاوره دیپلماسی عمومی آمریکا در سفرهایشان، ارزش چنین سازمان‌های غیردولتی را در فرآیند وام‌دهی خرد، در آموزش (جایی که در ترکیه، چندین سازمان برای رویکردهای انتقادی به جای حفظ کتبی برای یادگیری متحد شدند)، در سازمان‌های جوانان مسلمانان فرانسوی در پاریس، و در سازمان های کارآفرینان جوان در سوریه که به دنبال روابط با همتایان آمریکایی بودند، مشاهده کردند.
این ابتکارات محلی اولین امید برای توسعه طبقه جدیدی است که می تواند تعادل سیاسی و اجتماعی را در کشورهای اسلامی تغییر دهد. آنها برای آمریکائیها نه تنها به این دلیل مهم هستند که گروه‌های کوچکی هستند که نگرش‌های مثبت نسبت به ایالات متحده را در خود پرورش می‌دهند و سنگر مخالفت با غرب‌ستیزی و اسلام محوری هستند، بلکه به این دلیل که آنها اولین سنگ بنای طبقه متوسط جدیدی هستند که می تواند پایه و اساس یک کادر دموکراتیک و یک نیروی بومی برای تغییر غیر خشونت آمیز در کشورهای اسلامی باشند.
در مراکش نیز با نمونه‌هایی از بنیادهای بشردوستانه بومی مواجه شدند، مشابه بنیادهای ایالات متحده، که به فقرا کمک می‌کنند و فرصت‌های آموزشی برای نوجوانان ترقی‌خواه فراهم می‌کنند که از آنچه آموزش‌های مرسوم ارائه می‌دهد راضی نیستند و می‌خواهند زبان انگلیسی را به روانی بیاموزند و مسیرهای تحصیل را در کالج یا دانشگاه آمریکایی باز کنند.
این پایه‌ها، خود‌تصویری جدیدی را برای خانواده‌های مرفهی که از ثروت خود به نفع جامعه استفاده می‌کنند، نشان می‌دهد. یکی از عناصر کلیدی رویارویی آمریکایی‌ها برای نفوذ فرهنگی به جهان اسلام این است که نشان دهند تاجر آمریکایی به عنوان یک شهروند زندگی می کند، نه فقط به عنوان یک سرمایه‌دار کلیشه‌ای. لذا قویاً توصیه می‌کنند که دیپلماسی عمومی طیف کاملی از جامعه مدنی آمریکا از بخش خصوصی گرفته تا ساختارهای غیردولتی و بنیادهای بشردوستانه را درگیر کند. جهان عرب و اسلام برای پذیرش نفوذ فرهنگی باید چنین دریافت کند که جوهر آمریکا، فقط در دولت و ارتش آن نیست، بلکه در شهروندان و نهادهای مدنی و جامعه تجاری آن است. آمریکائیها معتقدند که آنها نیاز ندارند مشکل تاریخی منطقه را با تمام استعدادهای خود حل کنند بلکه برای پرداختن به مشکل به شیوه‌ای عمل کنند که از طریق تجربه، جوهر آمریکا را آموزش دهند.
11- گفتگوی بین فرهنگی و ادیان
گفتگوی بین فرهنگی همواره بخش مهمی از نفوذ فرهنگی بوده است لذا آمریکائیها معتقدند در این عصر نگرانی در مورد تضاد بین فرهنگ ایالات متحده و مسلمانان، گفتگوهای بین فرهنگی و ادیان حتی حیاتی‌تر است.
آنها برای نفوذ فرهنگی در سنگال، مراکش و ترکیه با پدیده‌ای دلگرم کننده مواجه شدند. آمریکائیها با ائمه و سایر مسلمانان مذهبی و متدین ملاقات کردند که مشتاق بودند اسلام مدارا، گشاده رویی و کثرت‌گرایی را به آنها نشان دهند و بسیار می‌خواستند یک اسلام سنی غیر وهابی را به عنوان هنجار اسلام و بازنمایی واقعی تاریخی آن معرفی کنند. آنها در دمشق با حضور رهبران مذهبی محلی از همه ادیان، از جمله مسیحیان، مسلمانان و یهودیان، تساهل مشابهی پیدا کردند.
این برخوردها آنها را متقاعد کرد که زمان تلاشی گسترده برای ایجاد گفتگوی بین ادیان با مسلمانان فرا رسیده است تا دیدگاه آنها را در مورد مسیحیان و یهودیان در آمریکا به اطلاع عموم برسانند تا با ایجاد تعامل بین مردم آمریکا و مسلمانان این نفوذ فرهنگی را کامل کنند.
قاعدتا گفت‌وگوی مبتنی بر دین، تنها نمی‌تواند تابعی از خود دولت آمریکا باشد، لذا دست اندرکاران دیپلماسی عمومی از طریق سازمان‌های غیردولتی و مؤسسات آموزشی آمریکایی چنین مشارکتی را تشویق می‌کنند. چنین گفتگوهایی برای دولت‌مردان آمریکائی نویدبخش بهبود نگرش اعراب و مسلمانان نسبت به آمریکایی ها و بالعکس و تسهیل نفوذ فرهنگی به دنیای اسلام است.
جمع‌بندی و پیشنهادات
با بازخوانی فرمایشات مقام معظم رهبری در 10 سال اخیر به این مهم می‌رسیم که تعداد واژگان به کار برده شده در مورد نفوذ، توسط معظم له بیش از تعداد این واژگان در طی بیش از سه دهه زعامت و ولایت ایشان است. این مسئله اهمیت جریان نفوذ را در شرایط کنونی نشان می دهد. اهمیت این موضوع زمانی بیشتر می شود که ایشان به تشریح ابعاد مختلف نفوذ دشمن در شرایط کنونی می پردازند. به طور کلی نفوذ فرهنگی را هر گونه کنش و رفتاری که توسط گروه مخالف به منظور تاثیرگذاری بر تفکر، باور و در نتیجه رفتار شهروندان و مسئولان کشورهای هدف انجام می شود تعریف می‌کنند. این تعریف با تعاریف دیپلماسی عمومی که افکار عمومی و باورها و نگرش‌های جامعه هدف را مد نظر دارد یکسان است و بایستی اذعان کرد که دیپلماسی عمومی همان نفوذ فرهنگی به کشورها و ملل دیگر است.
با بررسی تاریخی نفوذ به این نتیجه می رسیم که دشمنان در زمانهای مختلف از ابزارها وشیوه‌های مختلفی برای از بین بردن ساختار جامعه هدف بهره گرفته‌اند. این شیوه ها در زمانها و مکانهای مختلف با توجه به اقتضائات جامعه هدف متفاوت بوده است. اما تنها نقطه و هدف محوری و مشترک آن نابود کردن هویت و ساختار جامعه هدف بوده است.
دستگاه دیپلماسی عمومی آمریکا در سال 2003 سندی را تحت عنوان «تغییر اذهان» برای نفوذ فرهنگی به جهان اسلام تهیه کرد. در فصل سوم آن سند به این ابزارهای نفوذ فرهنگی اشاره شده است؛ 1- شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی بین‌المللی تحت حمایت دولت آمریکا- 2- دسترسی به آموزش آمریکایی – 3- مراکز ، اتاق‌ها و پاتوق‌ها- 4- انتشارات – 5- فناوری و ارتباطات – 6- برنامه‌های تبادل-7- مرکز مطالعات و گفتگوی آمریکا-عربی/مسلمان-8- آموزش زبان انگلیسی- 9- برنامه‌های سخنران -10- بخش خصوصی از جمله سازمان‌های غیردولتی- 11- گفتگوی بین فرهنگی و ادیان.
قاعدتا یکی از بهترین شیوه‌های مقابله با این گستره نفوذ فرهنگی، تشکیل مراکز متعدد «رصد نفوذ فرهنگی » خصوصا در دستگاه‌های فرهنگی کشور است. خروجی این مراکز رصد، بایستی در دو سطح تعریف شود. یکی برای افزایش سطح آگاهی افکار عمومی و دیگری برای اطلاع سطح نخبگانی که عمدتا شامل تصمیم‌گران کشوری می‌شود.
منابع
- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام و میهمانان کنفرانس وحدت اسلامى، 24/8/98
- گزیده‌ای از بیانات مقام معظم رهبری در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت، 30/5/98
- بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی، 1/1/98
- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار ائمه جمعه سراسر کشور، 14/10/94
- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار فرماندهان گردان‌های بسیج، 4/9/94
- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامى، 25/6/94
- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای مجمع جهانی اهل بیت علیهم‌السلام و اتحادیه‌ی رادیو و تلویزیون‌های اسلامی، 26/5/94
- بیانات مقام معظم رهبری در خطبه‌های نمازجمعه، 1/9/81
- آشنا، حسام‌الدین (1383). «فرهنگ، ارتباطات و سياست خارجی: ارائة مدلی براي ديپلماسی عمومی». فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق(ع). شمارة 21 . بهار 83 ، صص 262-227.
- آرشیو اخبار وزارت خارجه آمریکا( 2003).
https://2001-2009.state.gov/r/pa/prs/ps/2003/24768.htm
- اشتریان، کیومرث و جعفری هفتخوانی، نادر (1386). « تصميم‌گيری در سياست خارجی و نقش ديپلماسی عمومی در فرآيند تصميم‌سازی». فصلنامه اندیشه مدیریت. شماره 1، بهار 86، صص 140-111
- جعفری هفتخوانی، نادر (1384) .« از ديپلماسي عمومی تا ديپلماسی ديجيتال » . ماهنامه ارتباطات فرهنگی. دوره جديد. بهمن 84 ، شمارة 20 ، صص 64-53.
- مانهایم، یارول بی(1390). دیپلماسی عمومی راهبردی و سیاست خارجی آمریکا(گسترش نفوذ). مترجمان: حسام‌الدین آشنا و محمد صادق اسمعیلی، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
- Arab Human Development Report (2 0 0 2 ). United Nations Development Programme , sponsored by the Regional Bureau for Arab States and the Arab Fund for Economic and Social Development.
-Bonazzo, John(2018). “Most Worthless' US Government Agency May Become Trump TV”. The Observer. August 23, 2018.
- GAO, “U.S. Public Diplomacy” ,September 2003, p. 2 5 .
- Djerejian, Edward P.(2003). “Changing Minds Winning Peace”. Report of the Advisory Group on Public Diplomacy for the Arab and Muslim World, Submitted to the Committee on Appropriations u.s. house of representatives
- Our Story (2018). Smithsonian Institution. Retrieved 2018-12-20
معرفی اعضای هیات علمی
حضور فعال پژوهشگاه در سی‌وپنجمین نمایشگاه کتاب تهران
روایت‌های تصویری، راز مانایی ادبیات کهن فارسی در حافظه نسل جدید
مدیر نظارت، ارزیابی و تضمین کیفیت پژوهشگاه منصوب شد
