آسیب‌شناسی آموزش هنرهای سنتي در دوران معاصر

نویسنده: دكتر مينا صدري

محل نشر: تهران

ناشر: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات

سال انتشار: 1393

شمارگان: 50 نسخه

تعداد صفحه: 112 صفحه

قیمت: 6000 تومان

کتاب «آسیب‌شناسی آموزش هنرهای سنتي در دوران معاصر» توسط دكتر مينا صدري نگارش شده است. این اثر در سال 1393 توسط پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات به چاپ رسیده است.

دکتر مینا صدری استادیار دانشگاه تهران است. وی تحصیلات کارشناسی ارشد خود را در رشته پژوهش هنر در دانشگاه تهران به پایان رساند و مدرک دکتری خود را در همان رشته و از دانشگاه شاهد اخذ کرد.

تالیف دیگر ایشان کتاب «نگاره‏های عرفانی» است. همچنین وی چندین مقاله در نشریه‏های مختلف به چاپ رسانده است که تعدادی از آنها عبارتند از: «مقام‎‏های عرفانی در آثار کمال‏الدین بهزاد»، «نظام آموزشی در خوشنویسی» و «بررسی تطبیقی برخی از ویژگی‏های نگارگری با نقش برجسته‏های تخت جمشید».

هنر به‌منزلة عاملی مؤثر بر تعالی معنوی و فرهنگی جامعه قابلیت‌های بسیاری دارد و بر طیفی وسیع از مخاطبان تأثیر می‌گذارد. از همین رو، آموزش هنر نیز دارای ابعاد و اهمیتی گسترده است و در همۀ ادوار تاریخ مورد توجه بوده است. مسئلة آموزش هنر امروز هم توجه بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده و حل مشکلات آن مستلزم کنکاش مستمر است.

مهم‌ترین مسئلة كتاب حاضر بررسی سنت‌ها و روش‌های تعلیم و تربیت متناسب با فرهنگ اسلامی ایران است که قرن‌ها در میان استادان و معلمان هنرهای سنتی جاری و رایج بوده است. این سنت‌ها به شکل‌گیری نظامی جامع در آموزش هنرهای سنتی انجامید که بسیاری از استادان فن، به‌ویژه در خوشنویسی و نگارگری، آن را در قالب رسائل و آداب‌نامه‌های آموزشی ثبت و ضبط کردند.

نویسنده در اين كتاب کوشیده است تا با بهره‌‌گیری از رساله‌های آموزشی بازمانده از هنرمندان دورۀ تیموری تا دورۀ قاجار، اصول آموزش‌های سنتی هنر را با شیوه‌های امروزی آموزش مقایسه کند. نويسنده كتاب تصريح مي كند: «اگرچه هنرمندان و استادکاران هنرهای سنتی با تلاش خود تا حدی آموزش این هنرها را تداوم بخشیده و احیا کرده‌اند، بررسی دقیق این نظام آموزش و تطبیق آن با نظام آموزش جدید، راهکارهایی برای بهبود آموزش هنرهای سنتی با توجه به ماهیت آنها فرارو می‌نهد.»

كتاب حاضر در  سه فصل تدوين شده است. در فصل اول با عنوان «نظام آموزش سنتی در نگارگری ایران»، مباحثی چون آداب معنوی در سنت تعلیم و تربیت، پیوستگی در آموزش، مراتب نظام آموزش و مبانی نظری آموزش مطرح شده است. براساس این فصل، مراتب نظام آموزش عبارتند از: 1. فراگیری قرآن و آموزش مبانی دینی در کودکی 2. آداب دوسویه استاد و شاگردی

در فصل دوم موانع اقبال به نظام سنتی آموزش هنر در ایران مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین در این فصل موانع اقبال به آموزش استاد و شاگردی و علل عدم موفقیت نظام دانشگاهی در آموزش هنرهای سنتی بیان شده است. از موانع اقبال به آموزش استاد و شاگردی می‏توان به این موارد اشاره کرد: عدم پایبندی به آداب معنوی، عدم رعایت وظایف متقابل استاد و شاگردی و جامعه محدود استادان متبحر.  برخی از علل عدم موفقیت نظام دانشگاهی در آموزش هنرهای سنتی نیز عبارتند از: نحوه ورود دانشجو به دانشگاه و انتخاب رشته‏های غیردلخواه، سرفصل‏های مشترک آموزشی و آموزش به شیوه دانشگاهی.

در فصل سوم به موضوع برآیند و بازنگری پرداخته شده است. از جمله پيشنهادهايي كه در اين فصل و در راستاي احياي هنرهاي سنتي و بومي مطرح شده است مي توان به اين موارد اشاره كرد:

ـ در گام نخست باید نگاه سیاستگذاران به هنرهای سنتی و ارزش‌گذاری آنها بر مبنای دیدگاه‌های مدرن تغییر کند و به هنرهای سنتی همچون عاملی مهم در جهت احراز هویت ایرانی و اسلامی توجه شود.

ـ در این راه، راه‌اندازی دست کم یک دانشگاه مستقل با نیروهای کارآمد و متخصص و مهم‌تر از آنها معتقد به مبانی فکری ایرانی و اسلامی، برای برنامه‌ریزی‌های قاعده‌مند بر مبنای پایه‌های سنتی و اقتضائات معاصر ضرورت دارد. این دانشگاه دورة آموزش را حتماً باید از مقطع دبیرستان شروع کند تا امکان شناسایی افراد با قابلیت را برای برنامه‌ریزی مستمر داشته باشد.

نويسنده كتاب تصريح مي‌كند كه: «آموزش هنر در ایران اسلامی بر پایۀ آموزه‌های دینی استوار بوده و همچون دیگر پیشه‌ها با فتوّت و جوانمردی پیوند داشته است. بنا بر این، در گام اول در گزینش‌ها باید به این نکته توجه شود و مستعدترین افراد انتخاب شوند.»