سازوکارهای توانمندسازی صاحبان کسب‌وکارهای فرهنگی فضای مجازی
نشست تخصصی «سازوکارهای توانمندسازی صاحبان کسب‌وکارهای فرهنگی فضای مجازی» با سخنرانی دکتر رسول جلیلی (عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی شریف) و دکتر کمیل خجسته (مدیرعامل مؤسسه تبیان) یکشنبه ۵ مرداد ۱۳۹۹ ازسوی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات به صورت وبینار برگزار شد.
در ابتدای این برنامه رسول جلیلی به اهمیت بحث تولید و مصرف محصولات فرهنگی در فضای مجازی در شرایط کنونی اشاره کرد و گفت: در فضای فعلی ما، تولید و مصرف محصولات فرهنگی یک موضوع بسیار مهم است. امروز ما در فضایی زیست می‌کنیم که هرمصرف‌کننده‌ای به سیستم هوشمند دسترسی دارد و میزان مصرف بسیار بالا رفته است. اگر ما نتوانیم برای این مصرف بسیار بالا، محتوای فاخر و قابل قبولی تولید کنیم، این مصرف خود را به اقیانوس موجود محتوای بین‌المللی می‌رساند. اگر نتوانیم تولید محتوا در داخل داشته باشیم، یک باخت ملی اتفاق می‌افتد. برای اینکه دچار این باخت نشویم، لاجرم باید به سراغ بخش خصوصی برویم که برای این کار نیازمند انگیزه‌مند کردن این بخش هستیم و این امر زمانی اتفاق می‌افتد که سرمایه‌ها به این سمت حرکت کنند و بتوانند بازخورد داشته باشند. این یک فرآیند اقتصادی-فرهنگی‌ست که در آن هم چرخش سرمایه اهمیت دارد و هم تولید محتوای خوب و با کیفیت. براین اساس ما باید تنظیم‌گری داشته باشیم که وظیفه اصلی آن با دولت و حاکمیت است؛ اینکه هم شرایط تولیدکننده و هم شرایط مصرف‌کننده را تسهیل کند و در وهله اول، آن‌چه که در اولویت است آن است که قوانین حاکم بر داخلی‌ها را سخت‌تر از قوانین حاکم بر خارجی‌ها نکند. در این راستا باید استانداردها از قبل تعیین شود و هرازچندگاهی اگر موردی بود با تساهل و تسامح و البته با رعایت هنجارها تذکر داده شود و اگر تذکر موثر نیفتاد، تنها در مرحله آخر سخت‌گیری‌ها اعمال شود.
عضو هیأت‌علمی دانشگاه صنعتی شریف در ادامه با پرداختن به موضوع «مسئولیت»، هردوی صاحب محتوا و زیرساخت یا سکو (platform) را در فضای مجازی مسئول دانست و تصریح کرد: هم صاحب محتوا و هم زیرساخت یا سکو در فضای کسب‌وکار مسئول هستند و باید هردوی آن‌ها حواسشان به رعایت قوانین و استانداردها باشد. برخی معتقدند که سکو مسئولیتی ندارد درحالی‌که چنین نیست و هردو مسئول‌اند ولی می‌توان گفت مسئولیت اصلی را سکو ندارد. مسئولیت اصلی برعهده صاحب محتواست . بنابراین نباید به محض انتشار محتوایی به سمت تعطیلی سکو رفت.
در بخش بعدی کمیل خجسته با مجزا دانستن الگوی کسب‌وکارهای فرهنگی با دیگر کسب‌وکارها، ابراز کرد: وقتی ما از کسب‌وکار فرهنگی صحبت می‌کنیم، اولویت اول در آن، تولید یک ارزش، نرم، هنجار و تغییر رفتار است. پس فرقی با سایر الگوهای کسب‌وکار دارد و همین مسأله است که باعث می‌شود کسب‌وکارهای فرهنگی با پیچیدگی‌های خاصی روبرو باشند.
مدیرعامل مؤسسه تبیان در پاسخ به سوالی درباره فرصت‌ها و مخاطرات فضای مجازی برای کسب‌وکارهای فرهنگی، اظهار داشت: فضای مجازی به‌رغم بستری که برای فعالیت فراهم کرده، یک بستر ناعادلانه و نابرابر نیز برای فعالان فرهنگی ایجاد کرده است. تولیدکنندگان محتوا، بازیگران کارگردان‌های دیگری به نام پلتفرم‌ها هستند. قدرت حاکمیت روزبه‌روز پایین می‌آید و استقلال پلتفرم‌ها بیشتر می‌شود. این پلتفرم‌ها هستند که استانداردسازی و قواعد را تعیین می‌کنند. به این ترتیب هرچقدر قدرت یک پلتفرم بیشتر باشد، ریگولاتوری و چارچوب‌گذاری فرهنگی‌اش هم بیشتر می‌شود. بنابراین حکمران جدید پلتفرم‌ها هستند که به مرور، چارچوب‌ها و هنجارهای خود را حاکم می‌کنند و روزبه‌روز قدرت کسب‌وکارهای فرهنگی، کمتر می‌شود. لذا می‌توان گفت ما تولیدکننده فرهنگی نداریم. تولیدکنندگان فرهنگی از دل پلتفرم‌ها یا از زاویه و لایه زیرساخت‌های ارتباطی بیرون آمده‌اند.
خجسته در پایان با بیان اینکه در مدل حیات یک کسب‌وکار فرهنگی، یک جنگ نابرابر وجود دارد، خاطرنشان کرد: اسناد بالادستی چون مهندسی‌زده هستند، تنها از زاویه زیرساختی و ارتباطی به این فضا نگاه می‌کنند. لذا سرمایه و منابع محدود کشور به سمت مهندسی و ارتباطات زیرساختی هدایت می‌شود. به همین دلیل در فضای مهندسی‌زده، کسب‌وکارهای فرهنگی قدرت پاگرفتن ندارند. در چنین فضایی تقسیم درآمدها نیز به این شکل صورت می‌گیرد. اکثر درآمدها به اپراتورها تعلق می‌گیرد و عملاً تولیدکننده محتوا، مستضعف‌ترین بخش فعال فضای مجازی‌ست. همین مسأله باعث می‌شود تولیدکنندگان محتوا به اپراتورها وصل شوند و نهایتاً مسیر تولید فرهنگی و تولید نرم‌ها و هنجارها، به غایت تولید ترافیک ختم شود.
گزارش از: فریبا رضایی
تحلیل کلان‌داده‌های رسانه‌های اجتماعی
وضعیت رسانه‌های چاپی در دوران کرونا
اخبار جعلی و رسانه‌های اجتماعی در دوران کرونا
سرپرست انتشارات پژوهشگاه منصوب شد
ایران در آینه شاخص‌های جهانی فرهنگ
دفتر طرح‌های ملی از حاشیه به متن اجرای پیمایش‌ها رسیده است
