نشست «اولویت‌های پژوهش سینما در دوران کرونا» هم‌زمان با هفته پژوهش،  با حضور دکتر پرویز اجلالی (عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران) و دکتر مجید شیخ‌انصاری (عضو هیأت‌علمی دانشگاه هنر) چهارشنبه ۲۶ آذر ۹۹ با دبیری امیررضا تجویدی به صورت آنلاین برگزار ‌شد.

در بخش اول این برنامه پرویز اجلالی به برخی از اثرات کرونا بر سینما در حوزه تولید، توزیع و پژوهش سینمایی اشاره و تصریح کرد: به لحاظ میزان نمایش، فروش سال ۹۹ سینما، ۵ تا ۱۰ درصد سال گذشته بوده است. میزان خسارت وارده بر سینما را عده‌ای ۱۹۵ میلیارد تومان و برخی ۱۲۲ میلیارد تومان برآورده کرده‌اند. به لحاظ تولید نیز، نهایتاً تولید فیلم متوقف شد اما عده‌ای کوشیدند ساخت فیلم را ادامه دهند که این ادامه‌دادن به تولید فیلم در شرایط کرونا، خود باعث بحرانی‌شدن اوضاع و حتی از ‌دست‌دادن هنرمندان بود. مهم‌ترین اتفاقی که در این دوران افتاد، نمایش آنلاین بود. سینما در کل دنیا به پشت کامپیوتر منتقل شد. در ایران اولین نمایش آنلاین، در ۲۴ فروردین با فیلم «خروج» شروع شد و هم‌اکنون از طریق پلتفرم‌های آنلاین مثل نماوا و فیلیمو نمایش داده می‌شود. حال که سینما به اینترنت منقل شده است، خیلی مهم است که ما آمار دقیق فیلم‌ها و مخاطبان آن‌ها در فضای مجازی را داشته باشیم. لذا لازم است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سامانه‌ای دراین خصوص راه‌اندازی کند تا ما اطلاعات دقیقی از تعداد فروش، بلیط‌ها و آمار مخاطبان داشته باشیم. فقط مشکلی که در این زمینه داریم این است که سینمای آنلاین ما یک مشکل زیرساختی دارد که ممکن است مسأله کپی برای این فیلم‌ها پیش بیاید؛ لذا باید برای این مسأله چاره‌ای اندیشید.

عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران با پاسخ به سوالی درباره آینده وضعیت سینمای ایران در دوره پساکرونا و نحوه مصرف مردم از این محصول فرهنگی در آینده، اذعان داشت: پیش‌بینی کار سختی‌ست. پاسخ به این سوال بستگی به این دارد که چه اتفاقی بخواهد بیفتد یعنی اگر افراد همچنان مجبور باشند در خانه بمانند، خانواده معیار خواهد بود و در این صورت تلویزیون در سبد مصرف فرهنگی اولویت دارد، اگر فرد ملاک گذران اوقات فراغت باشد، گوشی هوشمند برتری خواهد داشت اما اگر جامعه مدنی گسترش یابد، سینما رشد می‌کند. گرایش به زندگی اجتماعی همواره فراتر از خانواده بوده است. به نظر من باتوجه به گرایش شدیدی که از اواسط دهه ۸۰ به جامعه مدنی در ایران به وجود آمده، با این روند فکر می‌کنم سینما هم‌چنان جای خود را خواهد داشت. اما مسأله مهم، مسأله اقتصادی و حل مشکلات معیشتی مردم است که نیازمند رسیدگی هستند تا سینما در سبد مصرف فرهنگی خانواده‌ها باقی بماند.

اجلالی با بیان اینکه بحران کرونا مثل زلزله یک بحران موقتی‌ست، درباره اقتضائات جدید پژوهش سینمایی ایران خاطرنشان کرد: این بحران تمام می‌شود و دائمی نیست. پژوهش معمولاً درباره امور ثابت و دائمی انجام می‌شود، این بحران، پژوهش سینمایی نیاز ندارد و ما دوباره به شرایط عادی برمی‌گردیم. اما تحت‌تأثیر این دوران، می‌توانیم دو نوع مطالعه داشته باشیم؛ یکی مطالعات فیلم است که فیلم‌ها را براساس تئوری‌هایی که وجود دارد، تحلیل و تفسیر کنیم که همین آنلاین بودن سینما، شرایط خوبی را برای پژوهشگران به جهت دیدن چندباره فیلم و دقت نظر در آن فراهم آورده است. دسته دیگر مطالعات می‌تواند درباره تأثیرگذاری فیلم یعنی درباره مخاطبان و تحلیل آن‌ها باشد.

او با اشاره به موضوع داده‌ها در پژوهش ادامه داد: داده به اندازه کافی، وجود دارد. بنابراین مشکل در داده نیست، مشکل در کمبود آدم‌هایی‌ست که در این حوزه کار می‌کنند، چون کار پژوهش کار سودآوری نیست. کسانی که در این حوزه هستند، بیشتر به جنبه هنری تمایل دارند و کسانی هم که خارج از حوزه سینما هستند مثل جامعه‌شناسان، کمتر تمایل دارند که درباره سینما کار کنند و بیشتر ترجیح می‌دهند درباره مسائل دیگر پژوهش کنند. بحران کرونا، بحران سینما نیست که بخواهیم راجع‌به آن پژوهش کنیم و یا مسائل مختلف را پیش‌بینی کنیم، بلکه ما باید درباره خود سینما و ابعاد مختلف آن تحقیق کنیم. کرونا جریان را تغییر اساسی نداده بلکه صرفاً روند را متوقف کرده است. سینمای ایران سالهاست که مشکلات جدی دارد که ارتباطی به کرونا ندارد. دراین میان باید خود را با آن وفق داد و بخشی از آن‌ها هم قابل حل هستند و باید آنها را حل کرد.

در بخش دیگر این برنامه مجید شیخ‌انصاری درباره اثرات کرونا بر حوزه سینما و نحوه مواجهه با آسیب‌ها به ایراد سخن پرداخت و خاطرنشان کرد: مثل هر پدیده دیگری، کرونا بر شیوه زندگی افراد اثر گذاشته و سینما هم از این پدیده مستثنی نبوده است. برخی از تأثیرات کوتاه‌مدت است مثل سایر صنایع که آسیب دیدند. متأسفانه حوزه فرهنگی وقتی اموری در آن متوقف شود، بازگشت به مسیر قبلی و ادامه‌دادن به مسیر رشد، سخت‌تر می‌شود. چاره‌پذیری و یا طولانی‌شدن این آسیب‌ها، به نحوه عکس‌العمل ما برمی‌گردد. آسیب وقتی آسیب می‌شود، که واکنش ما یک واکنش برنامه‌ریزی‌شده نباشد. درباره آسیب‌های ناشی از کرونا هم اگر واکنش ما، یک واکنش مناسب با برنامه‌ریزی نباشد، آسیب‌ها طولانی‌مدت خواهند بود.

عضو هیأت‌علمی دانشگاه هنر به مسأله پژوهش‌های سینمایی در شرایط حاضر و نقاط ضعف آن اشاره و عنوان کرد: سینمای ایران با وضعیتی مواجه شده که آن را به تغییر رفتار و یا تغییر نگرش‌هایش وادار می‌کند. لذا پژوهش در این شرایط موردتوجه قرار می‌گیرد. فقط به این شرط که پژوهش‌های حوزه مطالعات سینمایی، یک بازنگری در روش‌های خود داشته باشند چراکه پدیده‌های فرهنگی مثل پدیده‌های دیگر نیستند که بتوان برای آن‌ها نسخه پیچید. یکی از نقاط ضعف پژوهش‌های مفید و موثر ما این است که خیلی به پژوهش‌های پیشین مفیدی که انجام شده، متکی هستند. ما یک متادیتایی که بتوانیم پژوهش‌ها را براساس آن‌ها انجام دهیم، نداریم. بنابراین یکی از نقاط ضعف پژوهش‌ها، عدم وجود پژوهش‌های پیشین یا یک پایگاه داده‌ای خوب است. اما نباید فراموش کنیم که همین فشار پدیده‌ها در حوزه فرهنگی، می‌تواند مفید باشد تا تحت‌تأثیر همین فشارها، پژوهش‌های خوبی انجام شود. در این زمینه خوش‌بین هستم که پژوهش‌های مفیدی انجام شود که حداقل بتواند یک فراداده‌هایی را فراهم کند تا پس از آن، پژوهش‌های دیگری بتواند انجام شود.

گزارش از: فریبا رضایی