نخستین نشست تخصصی «هم‌اندیشی پیرامون مسائل راهبردی تئاتر» شنبه ۲۲ مرداد ۱۴۰۱ با همکاری اداره‌کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، به صورت حضوری برگزار شد. بهروز محمودی بختیاری (دانشیار دانشگاه تهران)، مهدی حامدسقائیان (دانشیار دانشگاه تربیت مدرس)، علی ایزدی (مدیر طرح و برنامه اداره کل هنرهای نمایشی)، مهدی کاموس (مدیر دفتر انتشارات و پژوهش اداره کل هنرهای نمایشی)، حسین میرزایی (استادیار دانشگاه علامه طباطبایی)، میثم مهدیار (معاون پژوهشی پژوهشگاه)، سیده راضیه یاسینی (رئیس پژوهشکده هنر)، محمدرضا روحانی (عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ره))، اسماعیل نوده فراهانی (جامعه شناس و پژوهشگر) و محمود ترابی اقدم (پژوهشگر و کارشناس تئاتر) در این نشست حضور داشتند.

مهدیار، معاون پژوهشی پژوهشگاه، ضمن تشکر از افراد حاضر، با اشاره به جهت گیری های سیاستی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در خصوص حل مسائل حوزه های مختلف هنری کشور از جمله تئاتر، افزود: «سه سرفصل تهیه اطلس تئاتر ایران، نظام رتبه بندی گروه های تئاتری و نظرسنجی از مخاطبان تئاتر از جمله دغدغه های اصلی وزارتخانه است که در جلسه ای با مدیران اداره کل هنرهای نمایشی (مورخ ۱۲ تیر ۱۴۰۱) اهمیت پیگیری آنها مطرح شد که می توان نظرسنجی از مخاطبان تئاتر را ذیل شاخص های نظام رتبه بندی گروه های تئاتر نیز در نظر گرفت». بر این اساس، مهدیار از مدعوان دعوت کرد که تجارب و دیدگاه های خود را در حوزه های مذکور بیان کنند.

سقائیان(عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس)، تهیه اطلس تئاتر ایران را برای مهندسی فرهنگی کشور ضروری دانست و افزود: به اطلس تئاتر باید به مثابه نقشه جامع راهبردی نگریسته شود. برای عملیاتی شدن تهیه اطلس، با توجه به بودجه و نیروی انسانی تخصیص یافته، این اطلس باید از منظر موضوع، زمان و مکان تحدید و برای آن مدخل های کلان و خرد در حوزه هایی مانند آموزش، پژوهش، هنرمندان، گروه ها، تماشاخانه ها، انواع نمایش ها (صحنه ای، خیابانی، رادیویی و ....) تعریف شود. وی تأسیس دبیرخانه مستقل با مدیر و گروه های پژوهشی را برای تهیه اطلس ضروری دانست و نگارش آن را طی چندسال و مراحل تعریف شده میسر دانست. عضو هیئت علمی گروه کارگردانی و بازیگری دانشگاه تربیت مدرس، ضمن اشاره به لزوم تخصیص بودجه مناسب برای تهیه اطلس، نبود آرشیو دقیق و کامل را از دیگر چالش های جدی در این زمینه قلمداد کرد.

سقائیان، ضمن حائز اهمیت دانستن نظام رتبه بندی گروه های تئاتری، گفت: برای شاخص های رتبه بندی کارهای پراکنده ای انجام شده ولی نیاز به یک پژوهش مستقل و کاربردی است.

محمودی بختیاری، ضمن درک ضرورت اطلس‌نگاری در کشورهای پیشرو، دایره المعارف تئاتر را با اطلس تئاتر متفاوت دانست و افزود: بر اساس اطلس تئاتر، سیاست گذاری می توان انجام داد ولی برای دایره المعارف چنین کارکردی تعریف نشده است. وی، تهیه اطلس را صرفاً از طریق دست یابی به پیکره کلان اطلاعاتی در خصوص ترجمه ها، پایان نامه ها، گروه ها و ... ممکن دانست و افزود: برای اطلس، علاوه بر پژوهش کتابخانه‌ای، پژوهش میدانی نیز لازم است. مثلاً نیاز است که از طریق تشکیل گروه پژوهشی، به اطلاعات شهرهای مختلف در استان های کشور دست یافت. اگر بودجه کافی نباشد باید اطلس را محدود به استان های خاصی کرد.

ایزدی(مدیر طرح و برنامه اداره کل هنرهای نمایشی)، ضمن اینکه نظرسنجی از مخاطبان تئاتر را برای فهم میزان تأثیر نمایش ها بر مخاطبان اولویت نخست اداره کل هنرهای نمایشی در مقطع کنونی دانست، افزود: این نظرسنجی برای تخصیص بودجه و تسهیلات به گروه های نمایشی لازم است. وی به تجربه اداره کل هنرهای نمایشی در خصوص رتبه بندی گروه های نمایشی اشاره کرد و افزود: ارزیابی و ساماندهی گروه های نمایشی سراسر کشور تقریباً از سال ۱۳۸۹ شروع شد و اکنون اطلاعات این گروه ها در سامانه https://www.esteghrar.ir/ جمع شده است. برای هر گروه، وجود ۲ بازیگر، ۱ کارگردان، ۱ نویسنده  و ۱ طراح صحنه ضروری تعریف شده است. در این خصوص کتابچه ای نیز منتشر شده است. همچنین برای پایش تحولات تئاتر در کشور، در تمام مراکز استان ها، انجمن های نمایش فعال شده اند. وی مدارک دانشگاهی و سابقه اعضای گروه را فقط دو مورد از معیارهای درجه بندی گروه ها دانست و ارزیابی تولیدات گروه ها را معیار مهمتری قلمداد کرد.

وی در خصوص تهیه اطلس تئاتر ایران، تجربه نگارش کتاب دو جلدی «چهل سال نمایش: مروری بر چهل سال فعالیت هنرهای نمایشی در ایران ۹۷– ۱۳۵۷» را مهم تلقی کرد و ضمن تشکر از پژوهشکده هنر برای برگزاری جلسه نقد و ارزیابی این کتاب (در آذرماه ۱۳۹۸)، افزود که جلدهای بعدی این کتاب در حال تهیه است.

کاموس، به سابقه تهیه اولین اطلس فرهنگی ایران در سال ۱۳۵۵ برای هماهنگی جهت توزیع مناسب سرانه فعالیت های فرهنگی اشاره کرد و انتشار کتاب چهار جلدی «اطلس فضاهای فرهنگی ایران» را تجربه موفقی بعد از انقلاب اسلامی دانست. وی در خصوص نوع رویکرد به تهیه اطلس تصریح کرد: نگاه به اطلس نباید آرشیوی باشد، بلکه باید بر اساس آن بتوان سیاست و راهبرد تدوین کرد. در این چارچوب، لازم است که اطلس از حالت تاریخی به مدیریتی تبدیل شود. به عبارتی دیگر، داده های خام به اطلاعات طبقه بندی شده مفید و کاربردی بدل شوند. می توان در تهیه اطلس راهبردی، بر دهه اخیر تمرکز کرد. با توجه به کارکرد اطلس، اطلاعات کمی مهمتر از اطلاعات کیفی هستند. از منظر راهبردی، در مدخل مربوط به گروه های تئاتری در اطلس نیز لازم است، گروه ها بر اساس رتبه ذکر شوند. البته برای این منظور نیاز است در یک پژوهش کاربردی، شاخص های لازم احصاء و تعریف عملیاتی شوند. پایبندی به اخلاق حرفه ای، استمرار فعالیت ها، کارآفرینی، تعداد بازیگران (حرفه ای و غیرحرفه ای)، میزان فروش، تعداد جوایز و به ویژه نظرات مخاطبان، از جمله مؤلفه های مهم در این زمینه محسوب می شوند.

کاموس، با اشاره به تجربه اخیر اداره کل هنرهای نمایشی در نظرسنجی از مخاطبان کنسرت- نمایش «سی‌صد» با حجم نمونه ۴۰۰ نفری و پرسشنامه ۴۳ گویه ای، «اثرسنجی آثار تئاتری بر مخاطبان را مهمتر از نظرسنجی از مخاطبان تئاتر» دانست و عنوان کرد: برای اثرسنجی به الگوی جامع پژوهشی با کاربست مؤلفه های کمی و کیفی نیاز داریم. این مؤلفه ها باید بر اساس رویکردهای جامعه شناختی، روان شناختی، فرهنگی و هنری تدوین و تبیین شوند. بر این اساس، در کنار تکمیل پرسشنامه آنلاین و حضوری، مردم‌نگاری و مشاهده مشارکتی نیز لازم است. در این فرایند اثرسنجی، باید به این قبیل پرسش ها، پاسخ داده شود که آیا مخاطب صرفا مصرف کننده منفعل بوده است یا اینکه مضامین نمایش بر افکار و رفتار او تأثیر گذاشته اند؟ و این تأثیرات به چه میزان و نحوی بوده است؟

میرزایی(عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی)، به اهمیت و سازوکار تهیه بانک اطلاعاتی در کشور فرانسه اشاره کرد و افزود: برای عملیاتی شدن جمع آوری و تألیف اطلس، از مقطع زمانی کنونی شروع کردند و سپس به سال های قبل مراجعه کردند. از آنجائی که افراد، اطلاعات پراکنده دارند، نیاز به یک مرجعیت مشروع برای گردآوری و دسته بندی این داده ها وجود دارد. وی، طراحی یک ساختار و فرایند پژوهشی با استفاده از پژوهشگران حوزه تئاتر و سایر رشته ها را لازمه تحقق این اطلس دانست.

یاسینی (عضو پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات)، به انباشت مسئله های خُرد در حوزه تئاتر برای حل مسئله های کلان مانند اطلس تئاتر و نظام رتبه بندی گروه های تئاتری اشاره کرد و افزود: پژوهش های پیشینی برای بهره گیری در تهیه اطلس و نظام رتبه بندی لازم است و بدون اتکاء به همچین منابع اطلاعاتی، نگارش اطلس راهبردی و نظام نامه دشوار است. لذا، با توجه به اهمیت و حجم این دو موضوع، برنامه ریزی روشن، تعریف مراحل عملیاتی اجرا، تأمین بودجه قطعی و تعیین پژوهشگران ضروری است. وی همچنین بر لزوم مؤلفه های علمی در تفکیک گروه ها و رتبه بندی آنها تأکید کرد.

ترابی (پژوهشگر و کارشناس تئاتر)، ضمن اشاره به تدوین و انتشار برخی از داده‌های مفید برای تهیه اطلس تئاتر ایران توسط «درگاه ایران تئاتر»، مانند فرهنگ جامع تماشاخانه‌ها و بانک اطلاعات هنرمندان، افزود: برای تدوین شاخص های مطلوب جهت رتبه بندی گروه های تئاتر، در وهله اول تعریف کاربردی «گروه تئاتری» با توجه به اقتضائات تئاتر ایران ضروری است. در این گونه از نظام رتبه‌بندی با «گروه» مواجه هستیم که مسئله را از نظام رتبه بندی افراد (مثلا معلمان در وزارت آموزش و پرورش) متفاوت می کند. در این خصوص، به پژوهشی کاربردی نیاز است که شبکه ای از ابعاد و مؤلفه های مختلف را صورت بندی و تحلیل کند. برای این پژوهش، ضروری است ضمن مطالعه اسناد بالادستی و نظام های رتبه‌بندی گروه‌های هنری در کشورهای پیشرو، از کنشگران تئاتر (مدیران، هنرمندان، مخاطبان، مدرسان و کارشناسان تئاتر) نیز مصاحبه نیمه‌ساختار‌یافته گرفته شود و نتایج حاصل در الگویی چندوجهی و عملیاتی ارائه گردد.

تهیه و تنظیم: محمود ترابی اقدم