نهمین نشست از سلسله‌نشست‌های سمینار «صدور انقلاب اسلامی؛ الگویابی نقش مناسک و فناوری‌های جدید فرهنگی» با عنوان «تصویر و جایگاه گفتمان انقلاب اسلامی در مصر» چهارشنبه ۲۲ شهریور ۱۴۰۲ با حضور عبدالرضا بنی علی (رئیس سابق دفتر حافظ منافع ایران در مصر) و دبیری جبار شجاعی (عضو هیئت‌علمی دانشگاه امام صادق (ع)) در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

عبدالرضا بنی علی در بخش اول سخنان خود با اشاره به موقعیت مصر و نوع رابطه جمهوری اسلامی با این کشور گفت: مصر کشوری با موقعیت ژئوپلیتیک و بسیار مهم و جمعیت بالاست که باعث شده جایگاه بسیار مهمی در جهان اسلام داشته باشد. این کشور از سالیان دور با ایران ارتباط داشته اما این ارتباط همراه با فراز و فرودهایی بوده است. ما در مصر دفتر حفاظت از منافع داریم که که ایران و مصر آن را می‌گردانند. متأسفانه از ۴۰ سال قبل تاکنون رابطه ایران با مصر به‌عنوان یک کشور بسیار مهم در منطقه و جهان اسلام قطع شده است. یکی از دلایل آن، گرایش حکومت سادات به رژیم صهیونیستی و امضای معاهده کمپ دیوید بود که باعث قطع روابط با مصر شد, مسئله‌ای که باعث شد نتوانیم تاکنون رابطه خوبی با این کشور برقرار کنیم. دفتر حفاظت از منافع نیز، پاسخگوی روابط دو کشور نیست. در حال حاضر زمزمه برقراری ارتباط با مصر به مدت ۶ ماه است که ایجاد شده است. جمهوری اسلامی ایران در این ۴۰ سال تلاش بسیار زیادی برای احیای رابطه داشته ولی کشور مصر موافق احیای روابط نبوده است که این مسئله هم عوامل درونی و هم عوامل بیرونی دارد.

با اشاره به این عوامل افزود: از جمله عوامل بیرونی می‌توان به مواردی چون نفوذ آمریکا در مصر به‌عنوان قدرتی جهانی و نیز نفوذ کشورهای منطقه در این کشور مثل عربستان و امارات اشاره کرد. نفوذ این کشورها باعث می‌شود تا زمانی که روابط ما با این کشورها بهبود نیابد، نتوانیم روابط خوبی با مصر برقرار کنیم. برقراری روابط اخیر ایران با عربستان باعث شد فضا کمی تغییر و یکی از اهرم‌های فشار برداشته شود اما کشورهای دیگر هم‌چنان مانع هستند. یکی از موانع دیگر در این خصوص این است پرونده رابطه ایران و مصر در دست سرویس امنیتی مصر است که همواره نگاه منفی به ایران دارد و حاضر نیست زمینه بهبودی روابط فراهم شود. از سوی دیگر همواره این تفکر رایج در میان سرویس امنیتی مصر وجود دارد که حضور ایران و ایرانی در مصر، باعث ایجاد تشنج می‌شود. ازجمله موارد دیگر، اقدام کشورها به‌عنوان منافع ملی خود است که همواره به‌عنوان یک اصل ملی پذیرفته شده است. در این زمینه ما با مصر منافع ملی مشترک زیاد و به تبع آن، تبادلات اقتصادی نداریم. همین عامل باعث می‌شود مصری‌ها خیلی محتاطانه پیش بروند. از سوی دیگر ایران نیز تحت تحریم‌های آمریکا  اروپاست و سرمایه‌گذاران مصری می‌دانند برای سرمایه‌گذاری در ایران و تبادل پول، انرژی، سرمایه و ... دچار مشکل می‌شوند. بنابراین با توجه به مجموعه عوامل درونی و بیرونی در حال حاضر زمینه‌های همکاری مشترک با مصر را نداریم اما تغییر شرایط جهان و منطقه و دوران گذری که در آن هستیم، سبب شده شاهد تغییرات اندک در سیاست‌های حکومت مصر باشیم.

رئیس سابق دفتر حافظ منافع ایران در مصر درباره برخی زمینه‌های همگرایی ایران با مصر، گفت: نهاد الازهر به‌عنوان بزرگ‌ترین مرکز علمی دینی اهل سنت در مصر، به‌شدت با افراط‌گرایی مقابله می‌کند. مثلاً در جنگ یمن با وجود درخواست امارات و عربستان به ارسال نیرو، این نهاد با آن مخالفت کرد. بنابراین موضع ایران و مصر در برخورد با گروه‌های تروریستی یکسان است. موضع دوم در زمینه محیط‌زیست است. مصری‌ها پارسال میزبان سران کشورهای جهان در مقابله با گازهای گلخانه‌ای و گرم‌شدن زمین بودند که نماینده ایران هم در آن شرکت کرده بود و مصری‌ها از آن استقبال خوبی کردند.

او با بیان اینکه پایگاه دینی الازهر می‌تواند فرصت خوبی برای ایجاد همگرایی باشد، ادامه داد: جریان‌های اسلامی مختلفی در مصر حضور دارند اما جریان الازهر، به‌عنوان یک جریان دینی میانه‌رو و ریشه‌دار، ید طولانی در مصر دارد و از قدرت نسبی برخوردار است. این جریان با حکومت تعارض جدی ندارد و از این جهت، حکومت مشکلی در دینداری و تبلیغ دین از سوی آن ندارد. جریان‌های دیگری چون اخوان‌المسلمین هستند که بعد از سقوط محمد مرسی جایگاه خود را از دست دادند. جریان نواندیشان دینی هم متشکل از روشنفکران مصری است که در خصوص نوسازی گفتمان مصر، دارای حرف هستند و گاهی با الازهری‌ها در جزمی‌دیدن دین دچار بحث و جدل می‌شوند. جریان سکولار هم معمولاً در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند. قدرت و ضعف این جریانات در مصر متفاوت است. در حال حاضر قوی‌ترین آن‌ها، جریان الازهر است که به‌عنوان یک جریان میانه‌رو اسلام اعتدالی را تبلیغ می‌کنند. ما می‌توانیم با این جریان در زمینه‌های مختلف همگرایی داشته باشیم به شرط اینکه بدانیم چگونه عمل کنیم. این جریان در همایش بحرین که سال گذشته برگزار شد، برای صحبت با شیعیان اعلام آمادگی کردند. این جریان موضع‌گیری‌های خوبی با شیعیان دارد و در حمایت از قدس و آرمان فلسطینیان با ما یکسان است. همچنین موضع‌گیری‌های خوبی در مقابله با تهاجم فرهنگی دارند که می‌تواند زمینه همکاری بیشتر ما با آن‌ها باشد. آن‌ها به‌شدت مخالف هم‌جنس‌گرایی هستند و از استحکام خانواده حمایت می‌کنند و در حمایت از جایگاه زن در اسلام دیدگاه بسیار نزدیکی به ما دارند. این موارد زمینه همکاری ما با الازهر را بیشتر می‌کند و اگر فضای روابط سیاسی بهبود یابد، می‌توانیم ارتباط مؤثری را با این جریان برقرار کنیم.

گزارش از: بهاره رضایی