نشست چهارم از سلسله پیش‌نشست‌های همایش ملی مسجد و نظم اجتماعی در ایران با عنوان «مسجد و تقویت ارزش‌های اجتماعی در تمدن ایرانی اسلامی» سه‌شنبه اول اسفند ۱۴۰۲ با حضور غلامرضا جمشیدی‌ها (عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران)، محمدهادی همایون (عضو هیئت‌علمی دانشگاه امام صادق (ع)) و محمود قرائتی (پژوهشگر حوزه مسجد) در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.

در مقدمه این نشست محمود قرائتی نسبی و شناور دانستن ارزش‌ها را نقطه مقابل دین‌باوری دانست و گفت: از همین منظر ممکن است عبارت «انتقال ارزش‌ها» متناسب با دیدگاه اسلامی ما نباشد. ارزش‌ها ضمن انتقال خود، نیازمند صیانت و حتی رشد هستند و اینجاست که مسجد می‌تواند نقش محوری را در این صیانت و رشد ارزش‌ها داشته باشد.

در ادامه غلامرضا جمشیدی‌ها بر نقش مهم دولت‌ها در حفظ و تقویت ارزش‌های اجتماعی تأکید کرد و گفت: دولت قلب جامعه است و نقش آن بیش از دیگر نهادهاست. تا زمانی که دولتی مقید به اسلام و اجرای قواعد آن نباشد، تمدن اسلامی شکل نمی‌گیرد. اگر دولتی به ارزش‌های دینی تقید نداشته باشد، نمی‌توان مردم را به این ارزش‌ها مقید کرد. بنابراین بقای ارزش‌های دینی در سطح کلان به دولت‌ها ارتباط دارد و با توجه به این مهم باید گفت دولت‌ها در شرایط جدید نیازمند اصلاح هستند تا بتوانند در انتقال ارزش‌های دینی عامل باشند.

او با اشاره به سطح خرد افزود: در سطح پایین‌تر، برای اینکه بتوانیم حرفی برای خود داشته باشیم، باید نظریه انسان‌شناسی داشته باشیم که حدیث «كُلُّ مَولودٍ يُولَدُ على الفِطرَةِ ...» می‌تواند نظریه مهم ما در این خصوص باشد.  بر پایه این حدیث، هر انسانی بر پایه فطرت است و پس از آن، والدین هستند که در تربیت و جهت‌گیری فرد نقش دارند. پس در سطح کوچک‌تر، خانواده نقش اول را در تربیت فرد و نیز تقویت و انتقال ارزش‌ها دارد. پس از خانواده، نظام تعلیم و تربیت ما این نقش را بر عهده دارد. امروز نظام تعلیم و تربیت ما دچار کاستی است. رشته‌های فنی، ترجمه و یکی‌شده با واژگان غرب هستند اما علوم انسانی این‌گونه نیست. علوم تجربی آجر است اما ملاط آن، علوم انسانی است. بدون ملاط هیچ آجری روی هم قرار نمی‌گیرد اما دولت درک درستی از آن ندارد. نظام آموزش‌وپرورش ما پرورش ندارد چون دولت تربیت را حذف کرده است. نظام تعلیم و تربیت ما، ضد خودش را تولید می‌کند. باید بعد تربیت به نظام آموزشی ما اضافه شود که پایداری نظام سیاسی نیز در گروی آن است.

محمدهادی همایون سخنران بعدی این نشست به حقیقت جمعی انسان اشاره و تصریح کرد: انسان حقیقت جمعی و سرمایه‌ای ارتباطی دارد که از ارتباط با افراد آن‌ها را کسب می‌کند. ما در این دنیا در حال تمرین احکام ارتباطی هستیم که جدی‌ترین آن، روز جمعه به‌عنوان فضای زمانی بسیار مؤثر در جمع‌شدن است که صله رحم و غیره را شامل می‌شود. ما به‌شدت موجود اجتماعی هستیم که به فراخور برقراری ارتباط، بخشی از دیگران در حقیقت وجودی ما قرار می‌گیرد. ما این اعمال و آداب را در دنیا جدا و تکی می‌بینیم درحالی که برای خداوند اعمال ما از نیت تا عمل و آثار و نتایج آن در یک مجموعه است و گاهی این مجموعه تا آبا و اجداد ما و حتی حضرت آدم را دربرمی‌گیرد. قیامت، داستان شهود این حقایق است. ویژگی صحرای محشر که با نفخ صور رخ می‌دهد، همین ویژگی اجتماعی است که همه دور هم جمع می‌شوند. به عبارت دیگر صحنه محشر، صحنه شهود این امر شبکه‌ای است. داستان خلقت ما، جمع‌شدن حول امام برای رسیدن به شهود حقیقت است. ما در نماز جماعت، اربعین، نماز جمعه، زیارت و ... همواره خود را در اتصال و ذیل این حقیقت می‌بینیم. قیامت و رجعت، داستان محشر، عالم ذر و ... هم همین است. آن موقعیت مکانی که باید این حقیقت در آن ترجمه شود، مسجد است. ما تمدن ایرانی اسلامی نداریم؛ بلکه الگوی پیشرفت ایرانی اسلامی داریم. تا زمانی که بین‌المللی و امتی نشویم، تمدن رخ نخواهد داد. این الگو باید فراتر از مرزها رود و در سطح جهانی مطرح شود تا تمدن معنی پیدا کند. امت‌ها حقیقت جمعی و نامه اعمال جمعی دارند. مسجد محل وحدت است و اهتمام دولت‌ها باید در این راستا باشد.  لذا ما باید بر این مبنا قدم به قدم وارد سیاست‌گذاری فرهنگی شویم.

گزارش از: بهاره رضایی